Güney Okyanusu (Antarktika Okyanusu)

**Prof. Dr. Sinsi** · 07-16-2012

Güney Okyanusu ya da Antarktika Okyanusu bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kitlesidir

Bu okyanus dünyanın dördüncü büyük ve en son tanımlanmış okyanusudur

Tanımlanma geçmişi

Büyük miktardaki yakın tarihli deniz bilimi araştırması, Antarktika çevresini batıdan doğuya doğru dolaşan bir okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın (Antarctic Circumpolar Current) küresel okyanus dolaşımında büyük önemi olduğunu ortaya koymuştur

AKA’nın soğuk sularının, kuzeyindeki daha sıcak sularla karşılaştığı ve karıştığı çepeçevre bölgenin adı Antarktik Bileşke’dir (Antarctic Convergence) ve oldukça kesin bir sınırı tanımlar

Mevsimlere göre dalgalanma gösteren bu sınır, ayrı bir su kitlesini ve eşsiz bir çevre bilimsel bölgeyi çevreler

Bileşke besin maddelerini yoğunlaştırır; bu yoğun kaynak ile deniz altı bitki yaşamı zenginleşir; gelişen bitki yaşamı da deniz altı hayvan yaşamını bollaştırır

Tüm bu bilgiler ışığında ve 2000 yılı ilkbaharında, Bileşke’nin sınırladığı su kitlesinin beşinci dünya okyanusu olarak tanınması Uluslararası Hidrografi Örgütü (UHÖ; International Hydrographic Organisation, IHO) tarafından kararlaştırılmış ve Pasifik, Atlas ve Hint okyanuslarının güney bölümlerini birleştiren bu okyanusa "Güney Okyanusu" denilmesi kabul edilmiştir

National Geographic Society (Ulusal Coğrafya Kurumu) gibi kimi kaynaklarsa, aslında denizciler arasında da uzun zamandan beri geleneksel olarak kullanılmakta olan "Güney Okyanusu" terimini halen kullanmamaktadırlar; Atlas, Pasifik ve Hint Okyanusları'nın Antarktika'ya uzandığını kabul etmekte ve göstermektedirler

UHÖ'ne üyelik kıyı şeridi bulunan ülkelerle sınırlıdır ve örgütün toplam 68 üyesi vardır

Örgütün 2000'deki anketine yalnızca 28 üye katılmıştır:

Arjantin dışındaki katılımcılar, Antarktika'yı çevreleyen suları ayrı bir okyanus olarak tanıma yönünde oy kullanmıştır
Olumlu oy kullananların 18'i "Güney Okyanusu" adını, azınlıkta kalanlar ise "Antarktika Okyanusu" adını tercih etmişlerdir
Ülkelerden 14'ü bu yeni okyanusun kuzey sınırının 60° G enlemi, 7'si 50° G enlemi ve diğer ülkeler de 35° G enlemine varacak kadar kuzeyde enlemler olması için oy kullanmıştır 50° G enlemi Güney Amerika'dan geçer; yine karadan geçen 35° G enlemiyse, kuzey yarım küredeki Akdeniz'e denk gelen enlemin güney yarım küredeki simetriği gibidir Dolayısıyla, 60° G enleminin Güney Okyanusu'nun kuzey sınırı olması karara bağlanmıştır

Genel tanım

Güney Okyanusu, Antarktika'nın kıyı şeridi ile kuzeydeki 60° G enlemi arasında kalan su kitlesidir (Şekil 1)

Antarktika Antlaşması sınırı ile çakışan 60° G enlemi, mevsimlere göre dalgalanma gösteren Antarktik Bileşke’yi boyunca ve yaklaşık olarak gösterir

Böylece Güney Okyanusu, sırasıyla Pasifik, Atlas ve Hint Okyanusları’ndan sonra ama Arktik Okyanusu’ndan önce gelmek üzere, dünyanın beş okyanusu içindeki dördüncü büyük okyanus durumundadır

Antarktik Bileşke, Güney Okyanusu'nun kuzey sınırının en iyi doğal sınırını oluşturur "Kutup Cephesi" (Polar Front) olarak da adlandırılan Antarktik Bileşke, Yeni Zelanda hizasında 60° G enlemine çıkar ve Güney Atlantik'te de 48° G enlemine kadar uzanıp, batıdan esen kuvvetli rüzgarlarla çakışabilir
Avustralya'da, Güney Okyanusu'nun tanımı aynen UHÖ'nün tanımında olduğu gibi yapılsa da Antarktika'yla Avustralya ve Yeni Zelanda'nın güney kıyıları arasında kalan su kitlesi de "Güney Okyanusu" olarak kabul edilir; haritalarda da öyle gösterilir Özellikle, Tazmanya ve Güney Avustralya kıyılarına yönelik haritalarda gözüken deniz alanları hiç "Hint Okyanusu" olarak gösterilmez; daima "Güney Okyanusu" gösterimi vardır

Coğrafi bilgiler

Oluşum

Güney Okyanusu, Antarktika ve Güney Amerika kıta levhalarının birbirlerinden uzaklaşması, bugün Drake Geçidi olarak bilinen geçidin açılması ve Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın kabaca 30 milyon yıl önce gelişmesi ile oluşmuştur

Dolayısıyla, dünyanın diğer okyanuslarına göre oldukça genç bir okyanustur

Konum bilgileri

Konum

60° G enlemi ile Antarktika arasında kalan su kitlesi

Coğrafi koordinatlar

60° 00' G - 90° 00' D :

Buradaki boylam tanımı ismen var olan bir tanımdır çünkü Güney Okyanusu’nun büyük bir kutup çevresi su kitlesi olmak gibi benzersiz bir özelliği vardır ve Antarktika’nın çevresini 360° boylam tarayarak çevreler

Haritadaki referans noktası

Antarktika

Yüz ölçümü ve uzunluklar

Toplam alan

2033 milyon km²:

Bu alanda Amundsen Denizi, Bellingshausen Denizi, Drake Geçidi’nin bir kısmı, Ross Denizi, Scotia Denizi’nin küçük bir kısmı, Weddell Denizi ve diğer katkıda bulunan su kitlelerini içerir

Karşılaştırmalı alan

Türkiye yüz ölçümünün yaklaşık 26 katı

Kıyı şeridinin uzunluğu

17,968 km

İklim

Su sıcaklıklar -2 °C ile 10 °C arasında değişir
Antarktika çevresinde doğuya doğru yol alan kiklon fırtınaları, buzul bölgelerle açık deniz arasındaki sıcaklık farkları nedeniyle, genellikle oldukça şiddetlidir 40° G enlemi ile Antarktik Dönencesi (66° 33' 39" G enlemi) arasında kalan okyanus bölgesinde, tüm dünyada gözlenebilecek en yüksek ortalama güçte rüzgarlar gelişir
Kışın, okyanusun Pasifik bölümü 65° ve Atlantik bölümü de 55° G enlemlerine doğru donar (Şekil 2) ; yüzey sıcaklıkları 0 °C’ın oldukça altına iner
Bazı kıyı noktalarında, kıtanın içinden esen sürekli ve yoğun rüzgarlar nedeniyle, kıyı şeridinin kış boyunca buzlanmadığı görülür

Zemin yapısı

Güney Okyanusu derin bir okyanustur ve boylu boyunca 4000-5000 metrelere ulaşır; sığ sulara ise oldukça kısıtlı sayıda bölgede rastlanır
Antarktik kıta levhası genellikle dar ve alışılmadık derecede derindir: küresel ortalama 133 metreyken, Antarktik kıta levhasının kenarı 400-800 metre arası derinliklerde seyreder
Antarktik yüzer buz alanının yüzölçümü, Mart ayındaki ortalama en az 26 milyon km²‘den Eylül ayındaki ortalama en çok 188 milyon km²‘ye çıkar ki, bu da yaklaşık olarak altı kattan fazla bir artış demektir (Şekil 2)
Uzunluğu 21,000 km olan AKA her zaman için doğuya doğru akar Dünyanın en büyük okyanus akıntısı olan AKA, saniyede 130 milyon m³ su taşır Bu, dünyanın tüm nehirlerinin toplam akımının yaklaşık 100 katıdır
En önemli daralma noktası, Güney Amerika ile Antarktika arasındaki Drake Geçidi'dir

Uç yükseklikler

En alçak nokta: Güney Sandviç Çukuru’nun (Southern Sandwich Trench) güney ucu; -7,235 m
En yüksek nokta: deniz seviyesi; 0 m

Doğal kaynaklar

Kıta levhası sınırında, olasılıkla büyük petrol ve doğal gaz alanları (bunların devasa kaynaklar olması da mümkündür)
Manganez yumruları
Buzullarla taşınmış, mineral içeriği açısından olasılıkla zengin birikintiler
Kum ve çakıl
Buz dağları halinde taze su
Kalamar, yüzgeç ayaklılar (deniz aslanı, fok, mors vb) ve balinalar
Kril ve balıklar

Doğal tehlikeler

Yüzlerce metre derine ulaşabilen su altı kısımları ile dev buz dağları; daha küçük buz dağları ya da buz dağı parçaları
Deniz yüzeyinde, genellikle 05-1 metre kalınlığında buzlanma: bu buzlanmada kısa dönemli dinamik ya da yıl(lar)a yayılan değişkenlikler izlenebilir
Kısa mesafeler içinde bile çok değişkenlik gösteren buzul birikimleri ile döşeli, derin kıta levhası
Yılın büyük çoğunluğuna hakim olan hızlı rüzgarlar ve büyük dalgalar
Özellikle Mayıs-Ekim arası dönemde gemi donmaları
Bölgenin çoğunun arama ve kurtarma olanaklarına uzak oluşu

VİKİPEDİ

07-16-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Güney Okyanusu (Antarktika Okyanusu) Güney Okyanusu ya da Antarktika Okyanusu bazı coğrafya ve çoğu hidrografi kaynaklarına göre Antarktika Kıtası'nı çevreleyen su kitlesidir Bu okyanus dünyanın dördüncü büyük ve en son tanımlanmış okyanusudur Tanımlanma geçmişi Büyük miktardaki yakın tarihli deniz bilimi araştırması, Antarktika çevresini batıdan doğuya doğru dolaşan bir okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın (Antarctic Circumpolar Current) küresel okyanus dolaşımında büyük önemi olduğunu ortaya koymuştur AKA’nın soğuk sularının, kuzeyindeki daha sıcak sularla karşılaştığı ve karıştığı çepeçevre bölgenin adı Antarktik Bileşke’dir (Antarctic Convergence) ve oldukça kesin bir sınırı tanımlar Mevsimlere göre dalgalanma gösteren bu sınır, ayrı bir su kitlesini ve eşsiz bir çevre bilimsel bölgeyi çevreler Bileşke besin maddelerini yoğunlaştırır; bu yoğun kaynak ile deniz altı bitki yaşamı zenginleşir; gelişen bitki yaşamı da deniz altı hayvan yaşamını bollaştırır Tüm bu bilgiler ışığında ve 2000 yılı ilkbaharında, Bileşke’nin sınırladığı su kitlesinin beşinci dünya okyanusu olarak tanınması Uluslararası Hidrografi Örgütü (UHÖ; International Hydrographic Organisation, IHO) tarafından kararlaştırılmış ve Pasifik, Atlas ve Hint okyanuslarının güney bölümlerini birleştiren bu okyanusa "Güney Okyanusu" denilmesi kabul edilmiştir National Geographic Society (Ulusal Coğrafya Kurumu) gibi kimi kaynaklarsa, aslında denizciler arasında da uzun zamandan beri geleneksel olarak kullanılmakta olan "Güney Okyanusu" terimini halen kullanmamaktadırlar; Atlas, Pasifik ve Hint Okyanusları'nın Antarktika'ya uzandığını kabul etmekte ve göstermektedirler UHÖ'ne üyelik kıyı şeridi bulunan ülkelerle sınırlıdır ve örgütün toplam 68 üyesi vardır Örgütün 2000'deki anketine yalnızca 28 üye katılmıştır: Arjantin dışındaki katılımcılar, Antarktika'yı çevreleyen suları ayrı bir okyanus olarak tanıma yönünde oy kullanmıştır Olumlu oy kullananların 18'i "Güney Okyanusu" adını, azınlıkta kalanlar ise "Antarktika Okyanusu" adını tercih etmişlerdir Ülkelerden 14'ü bu yeni okyanusun kuzey sınırının 60° G enlemi, 7'si 50° G enlemi ve diğer ülkeler de 35° G enlemine varacak kadar kuzeyde enlemler olması için oy kullanmıştır 50° G enlemi Güney Amerika'dan geçer; yine karadan geçen 35° G enlemiyse, kuzey yarım küredeki Akdeniz'e denk gelen enlemin güney yarım küredeki simetriği gibidir Dolayısıyla, 60° G enleminin Güney Okyanusu'nun kuzey sınırı olması karara bağlanmıştır Genel tanım Güney Okyanusu, Antarktika'nın kıyı şeridi ile kuzeydeki 60° G enlemi arasında kalan su kitlesidir (Şekil 1) Antarktika Antlaşması sınırı ile çakışan 60° G enlemi, mevsimlere göre dalgalanma gösteren Antarktik Bileşke’yi boyunca ve yaklaşık olarak gösterir Böylece Güney Okyanusu, sırasıyla Pasifik, Atlas ve Hint Okyanusları’ndan sonra ama Arktik Okyanusu’ndan önce gelmek üzere, dünyanın beş okyanusu içindeki dördüncü büyük okyanus durumundadır Antarktik Bileşke, Güney Okyanusu'nun kuzey sınırının en iyi doğal sınırını oluşturur "Kutup Cephesi" (Polar Front) olarak da adlandırılan Antarktik Bileşke, Yeni Zelanda hizasında 60° G enlemine çıkar ve Güney Atlantik'te de 48° G enlemine kadar uzanıp, batıdan esen kuvvetli rüzgarlarla çakışabilir Avustralya'da, Güney Okyanusu'nun tanımı aynen UHÖ'nün tanımında olduğu gibi yapılsa da Antarktika'yla Avustralya ve Yeni Zelanda'nın güney kıyıları arasında kalan su kitlesi de "Güney Okyanusu" olarak kabul edilir; haritalarda da öyle gösterilir Özellikle, Tazmanya ve Güney Avustralya kıyılarına yönelik haritalarda gözüken deniz alanları hiç "Hint Okyanusu" olarak gösterilmez; daima "Güney Okyanusu" gösterimi vardır Coğrafi bilgiler Oluşum Güney Okyanusu, Antarktika ve Güney Amerika kıta levhalarının birbirlerinden uzaklaşması, bugün Drake Geçidi olarak bilinen geçidin açılması ve Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın kabaca 30 milyon yıl önce gelişmesi ile oluşmuştur Dolayısıyla, dünyanın diğer okyanuslarına göre oldukça genç bir okyanustur Konum bilgileri Konum 60° G enlemi ile Antarktika arasında kalan su kitlesi Coğrafi koordinatlar 60° 00' G - 90° 00' D : Buradaki boylam tanımı ismen var olan bir tanımdır çünkü Güney Okyanusu’nun büyük bir kutup çevresi su kitlesi olmak gibi benzersiz bir özelliği vardır ve Antarktika’nın çevresini 360° boylam tarayarak çevreler Haritadaki referans noktası Antarktika Yüz ölçümü ve uzunluklar Toplam alan 2033 milyon km²: Bu alanda Amundsen Denizi, Bellingshausen Denizi, Drake Geçidi’nin bir kısmı, Ross Denizi, Scotia Denizi’nin küçük bir kısmı, Weddell Denizi ve diğer katkıda bulunan su kitlelerini içerir Karşılaştırmalı alan Türkiye yüz ölçümünün yaklaşık 26 katı Kıyı şeridinin uzunluğu 17,968 km İklim Su sıcaklıklar -2 °C ile 10 °C arasında değişir Antarktika çevresinde doğuya doğru yol alan kiklon fırtınaları, buzul bölgelerle açık deniz arasındaki sıcaklık farkları nedeniyle, genellikle oldukça şiddetlidir 40° G enlemi ile Antarktik Dönencesi (66° 33' 39" G enlemi) arasında kalan okyanus bölgesinde, tüm dünyada gözlenebilecek en yüksek ortalama güçte rüzgarlar gelişir Kışın, okyanusun Pasifik bölümü 65° ve Atlantik bölümü de 55° G enlemlerine doğru donar (Şekil 2) ; yüzey sıcaklıkları 0 °C’ın oldukça altına iner Bazı kıyı noktalarında, kıtanın içinden esen sürekli ve yoğun rüzgarlar nedeniyle, kıyı şeridinin kış boyunca buzlanmadığı görülür Zemin yapısı Güney Okyanusu derin bir okyanustur ve boylu boyunca 4000-5000 metrelere ulaşır; sığ sulara ise oldukça kısıtlı sayıda bölgede rastlanır Antarktik kıta levhası genellikle dar ve alışılmadık derecede derindir: küresel ortalama 133 metreyken, Antarktik kıta levhasının kenarı 400-800 metre arası derinliklerde seyreder Antarktik yüzer buz alanının yüzölçümü, Mart ayındaki ortalama en az 26 milyon km²‘den Eylül ayındaki ortalama en çok 188 milyon km²‘ye çıkar ki, bu da yaklaşık olarak altı kattan fazla bir artış demektir (Şekil 2) Uzunluğu 21,000 km olan AKA her zaman için doğuya doğru akar Dünyanın en büyük okyanus akıntısı olan AKA, saniyede 130 milyon m³ su taşır Bu, dünyanın tüm nehirlerinin toplam akımının yaklaşık 100 katıdır En önemli daralma noktası, Güney Amerika ile Antarktika arasındaki Drake Geçidi'dir Uç yükseklikler En alçak nokta: Güney Sandviç Çukuru’nun (Southern Sandwich Trench) güney ucu; -7,235 m En yüksek nokta: deniz seviyesi; 0 m Doğal kaynaklar Kıta levhası sınırında, olasılıkla büyük petrol ve doğal gaz alanları (bunların devasa kaynaklar olması da mümkündür) Manganez yumruları Buzullarla taşınmış, mineral içeriği açısından olasılıkla zengin birikintiler Kum ve çakıl Buz dağları halinde taze su Kalamar, yüzgeç ayaklılar (deniz aslanı, fok, mors vb) ve balinalar Kril ve balıklar Doğal tehlikeler Yüzlerce metre derine ulaşabilen su altı kısımları ile dev buz dağları; daha küçük buz dağları ya da buz dağı parçaları Deniz yüzeyinde, genellikle 05-1 metre kalınlığında buzlanma: bu buzlanmada kısa dönemli dinamik ya da yıl(lar)a yayılan değişkenlikler izlenebilir Kısa mesafeler içinde bile çok değişkenlik gösteren buzul birikimleri ile döşeli, derin kıta levhası Yılın büyük çoğunluğuna hakim olan hızlı rüzgarlar ve büyük dalgalar Özellikle Mayıs-Ekim arası dönemde gemi donmaları Bölgenin çoğunun arama ve kurtarma olanaklarına uzak oluşu VİKİPEDİ