Doğu Anadolu Bölgesi

DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
COĞRAFİ KONUMU
Yurdumuzun doğusunda 164000 km2 lik bir alanla Türkiye yüz ölçümünün % 21'ini kaplamaktadır Tüm coğrafi bölgelerimiz arasında yüz ölçümünün büyüklüğü bakımından 1 sırada yer alır Kuzey-güney yönünde en geniş alan kaplayan bölgemizdir (enlem farkı en fazla)




YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ

Bölgenin ortalama yükseltisi 2000 - 2200 m arasındadır Ortalama yükseltisi en fazla olan bölgemizdir "Türkiye'nin çatısı" olarak isimlendirilir Bölgenin en alçak yeri olan Iğdır Ovası (850m) dahi İç Anadolu'nun ortalama yükseltisine yakındır Erzurum Ovası 1800 m , Yüksekova 2200 m yükseltiye sahiptir Bölgede yer alan ovaların ortalama yükseltisi 1500'dir

Bölgede bulunan dağlar, doğu-batı doğrultusunda ve üç sıra halinde uzanırlar Dağlar arasında ise çöküntü ovalan yer alır Bölgenin kuzeyinde, batıdan doğuya doğru Çimen, Kop, Allahuekber ve Yalnızçam Dağları uzanır Orta sırada Munzur (Mercan) Dağları, Karasu-Aras Dağları ve Ağrı Dağı bulunur Güneyde yer alan dağlar ise Güneydoğu Toroslar, Bitlis Dağları, Buzul (Cilo) Dağlarıdır Bu dağlar üçüncü jeolojik zamanda Alp-Himalaya orojenik sisteminin uzantısı olarak kıvrılma sonucu oluşmuştur

Bölgede Van Gölü'nün kuzeyinde kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanan kırık hattı boyunca Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı (5137m) volkanik dağları uzanır
Ağrı Dağı Türkiye'nin en yüksek noktasını oluşturur

Bölgede kıvrım dağları arasında yer alan çöküntü ovaları da doğu - batı yönünde uzanır Bu ovalardan Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van, Yüksekova ve Başkale güneyde, Erzincan, Tercan, Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, Iğdır ovaları kuzeyde bulunur

Bölgede platolar da geniş alan kaplar Erzurum-Kars platosu Doğu Anadolu'nun en geniş plâtosudur Bundan başka Fırat ve kolları tarafından parçalanmış plato görünümü kazanmış yüksek yaylalar oldukça fazladır



BÖLGEDEKİ YER ŞEKİLLERİNİN BAŞLICA ETKİLERİ ŞÖYLE SIRALANABİLİR

Yükseltiden dolayı sıcaklık değerleri düşmüştürTarım ürünleri düşük sıcaklığın etkisiyle daha geç olgunlaşır Tarım ürün çeşidi azdır
Bölgede yüzey şekillerine bağlı olarak Kuzey-güney doğrultusunda ulaşım zordur Ulaşım Doğu-batı yönünde daha kolaydır Türkiye'de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir

Ekilebilen alanlar azalmıştır Sanayi de gelişmediğinden halk daha çok tarım kesiminde çalışmaktadır Dolayısıyla Türkiye'de tarımsal nüfus yoğunluğu en fazla olan bölgemizdir

Hidroelektrik potansiyeli en yüksek akarsular bu bölgemizdedir
Gerçek sıcaklık ile indirgenmiş sıcaklık arasında farkın en fazla olduğu bölgedir
Gerçek yüzölçüm ile izdüşüm yüzölçüm arasında da farkın en fazla olduğu bölgedir

Yerşekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir Bölgede birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır

İklim ve Bitki Örtüsü
Kış mevsimi uzun ve soğuktur Sıcaklık -40°C'ye kadar düşer
Yaz mevsimi ise sıcak ve kısadır Sıcaklık 20°C nin üzerine çıkar
Kış mevsiminde yağışlar genelde kar şeklindedir ve hiç erimeden uzun süre yerde kalır
Yıllık sıcaklık farkı 30°C den fazladır
Bölgenin güneyine ve batısına doğru gidildikçe sıcaklık ortalamaları artar (enlem ve yükseltinin azalmasıdır)
Karasallığın etkisiyle en fazla yağış yazın, en az yağış kışın düşer (Erzurum-Kars Bölümünde)Yıllık ortalama 500-600 mm yağış alır Buharlaşma az olduğu için bu yağış yeterli olur
Bölge, İç Anadolu'dan daha yüksekte olduğundan daha fazla yağış alır Kışlar karasallığın etkisiyle daha sert geçer
Doğal bitki örtüsü steptir Ancak yaz yağışları sebebiyle çayır şeklindedir Yağışın fazla olduğu dağlık bölgelerde ormanlar vardır Türkiye orman varlığı bakımından 5 büyük bölgemizdir
Iğdır Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi'nin en az yağış alan yeridir Buranın yıllık yağış, ortalaması 250 mm'nin altındadır Buna karşılık Iğdır Ovası, alçakta bulunmasından dolayı kış mevsimi daha ılık geçer

TARIM

Bölge yüzölçümünün %10'unda ancak tarım yapılabilir Yerşekilleri ve iklimin olumsuz etkisinden dolayı tarımsal faaliyet gelişmemiştir Bölgedeki tarım etkinlikleri en çok bölgenin güneyindeki çöküntü ovalarında (Elbistan, Malatya, Elazığ ve Muş ovaları) yoğunlaşır

Arpa: En fazla tarımı yapılan üründürSebepleri: Düşük sıcaklığa dayanıklı olması, kısa sürede hasat edilebilmesi, hayvan yemi olarak kullanılması ve buğdayın yetiştirilemediği yerlerde yetşebilmesidir
Buğday: Arpadan sonra en fazla tarımı yapılan ürün buğdaydır
Tütün: Bitlis, Malatya ve Elazığ çevresinde yetiştirilir
Pamuk: Iğdır ovasında pamuk yetiştirilir
Kayısı: Malatya, Türkiye ve Dünyada kayısı üretiminde ilk sırada yer alır
Ayrıca patates, lahana gibi çeşitli ürünler de yetiştirilir
Genel olarak sıcaklığın düşük olmasından dolayı sebzecilik gelişmemiştir Bundan dolayı sebze tarımına en az elverişli bölge Doğu Anadolu'dur

HAYVANCILIK
Doğu Anadolu Bölgesi, hayvancılıkta elverişli şartlara sahip olduğu gibi olumsuz şartlar da taşır Çayır ve otlakların fazla yer kaplaması hayvancılığı teşvik edici, kışların uzun ve sert geçmesi ise sınırlayıcı bir özelliktir Erzurum-Kars Bölümü'nde yaz yağışları ile oluşan çayırların geniş alan kaplaması büyükbaş hayvancılığın gelişmesini sağlamıştır

Bölgenin güneyindeki ovalık alanlarda ise küçükbaş hayvanlardan koyun yetiştiriciliği önem kazanmıştır Dağlık yörelerde ise kıl keçisi yetiştirilmektedir
Canlı hayvan, yapağı, tereyağı ve peynir halkın önemli geçim kaynaklarıdır Hakkâri, Kars ve Bitlis'te arıcılık gelişmiştir Türkiye bal üretiminin %20'sini Doğu Anadolu Bölgesi verir

YERALTI ZENGİNLİKLERİ

Türkiye'de maden çeşitliliği ve rezervinin (miktar) en fazla olduğu bölge, Doğu Anadolu Bölgesi ve özellikle Yukarı Fırat Bölümü'dür

Demir: Türkiye'de çıkarılan demirin %35'ten fazlası bu bölgede Divriği (Sivas), Hekimhan ve Hasançelebi (Malatya)'de çıkarılır
Krom : Türkiye'deki kromun %33'ü bu bölgeden çıkarılır Ergani, Guleman ve Maden önemli krom yataklarının bulunduğu merkezlerdir
Bakır : Türkiye'deki bakırın önemli bir kısmı bölgeden çıkarılır Maden, Ergani ve Pütürge'de bakır yatakları vardır
Kurşun-Çinko : Kurşunun %90'ı, çinkonun %75'i Keban'da çıkarılır Bu madenler Keban'da "Simli Kurşun İşletmeleri'nde" işlenir Ancak son yıllarda üretim durma aşamasına gelmiştir
Linyit : Elbistan, İspir ve Erzurum çevresinde çıkarılır Türkiye'deki linyit üretiminin %10'u bu bölgeden elde edilir Afşin - Elbistan termik santralinde enerjiye dönüştürülür
Oltu Taşı : Erzurum'un Oltu ilçesinde çıkarılır Türkiye ve Dünya üretiminde bölge birinci sıradadır
Asbest: Erzincan çevresinde çıkarılır
Barit: Muş ve çevresinde çıkarılır
Kalay : Elazığ ve çevresinde çıkarılır
Kaya tuzu : Kağızman, Narman ve Kars çevresinde kaya tuzu yatakları bulunmakta ve bu yataklardan tuz elde edilmektedir

ENDÜSTRİ
Doğal koşulların olumsuz etkisinin yaşandığı Doğu Anadolu Bölgesi'nde endüstri yeterince gelişmemiştir Sanayi bakımından en geri kalmış bölgedir Sanayi kuruluşları yetersiz olduğu için, bölge halkı geçimini daha çok tarım ve hayvancılıktan temin eder Bölgede bulunan kuruluşlar daha çok tarıma dayalıdır Maden çıkarımı bakımından zengin olsa da madenlerin işletilmesi azdır

Doğu Anadolu Bölgesi, maden varlığı ve elektrik enerjisi üretimi ile Türkiye sanayisinin gelişmesine büyük katkıda bulunmaktadır Yalnızca Keban Barajı Türkiye'de üretilen elektrik enerjisinin yaklaşık % 25'ini sağlamaktadır
Bölgedeki endüstri kuruluşları şunlardır:

Et Kombinaları : Malatya, Elazığ, Erzurum, Ağrı ve Van'da bulunur Et üretiminin %25'i bu bölgeden karşılanır
Şeker Fabrikaları : Malatya, Elazığ, Van, Erzurum, Muş ve Erzincan'dadır
Dokuma ve İplik Fabrikaları : Daha çok pamuklu dokuma gelişmiştir Malatya ve Erzincan'daki fabrikalarda pamuk işlenir
Sigara Fabrikaları: Malatya ve Bitlis'te kurulmuştur
Çimento Fabrikaları : Elazığ, Erzurum, Kars ve Van'da kurulmuştur

TURİZM

Doğu Anadolu'da bulunan, Ağrı Dağı, Van Gölü, Nemrut Dağı, Süphan Dağlan, Sat Dağları, Mercan Vadisi Milli Parkı turistlerin ilgisini çeken doğal güzelliklerdir Bölgede dağcılık ve kış sporları için çok uygun ortamlar vardır Palandöken Dağları'nda, Bingöl'de ve Sarıkamış'ta dağ sporları tesisleri bulunmaktadır Bölgedeki göller, doğal güzellikleriyle birer gezi ve eğlence yerleridir Bazı göllerin kıyısında da kamplar ve plaj tesisleri vardır Doğubeyazıt yakınlarındaki İshak paşa Sarayı da önemli turizm alanlarından birisidir Erzurum ve Diyadin'de bulunan kaplıcalar sağlık turizmi için önemlidir

NÜFUS ve YERLEŞME

Yüz ölçümü en geniş olan bu bölgemizde yer şekilleri ve iklimin de etkisi ile nüfus azdır Nüfus bölgede daha çok çöküntü hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır Toplu yerleşme tipi görülür Nüfus yoğunluğu, Türkiye nüfus yoğunluğunun altındadır

1997 yılı nüfus sayımına göre, Türkiye nüfus yoğunlu km2 ye 81 kişi iken, bölgede 36 kişidir Bölgede şehirleşme oranı çok düşüktür (%28) Kırsal nüfus oranı ise çok fazladır (%72) Karadeniz Bölgesi'nden sonra kırsal nüfus oranı en fazla olan bölge Doğu Anadolu Bölgesi'dir Bölgede nüfusun %80'i tarım ve hayvancılık ile uğraşır Sanayi gelişmediği için diğer bölgelere Karadeniz'den sonra en çok göç gönderen bölgemizdir Nüfus yoğunluğu bakımından son sırada yer alır

İklimin sert karasal etkisi ve yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle, tarımsal nüfus yoğunluğu fazladır Bölgenin bazı yerlerinde tarımsal nüfus yoğunluğu 500'e kadar çıkmaktadırErzurum, Elazığ ve Malatya bölgenin büyük yerleşim birimleridir

Not: Doğu Anadolu Bölgesi'nde Erzurum Malatya Elazığ Kars ve Van'da kurulan üniversiteler, bölgenin eğitim ve kültür faaliyetlerine büyük katkıda bulunmaktadır

BÖLÜMLERİ
YUKARI FIRAT BÖLÜMÜ

Genel olarak dağlık olmakla beraber, geniş çöküntü ovalarına ( Afşin-Elbistan, Malatya, Elazığ ve Bingöl) sahiptir Doğu Anadolu Bölgesi'nde etkili olan sert karasal iklim şartları bu bölümde daha az etkilidir Kış mevsimi bölgenin diğer bölümlerine nazaran daha ılımandır Sebebi yükseltinin azalması ve baraj göllerinin ılımanlaştırıcı etkisidir Yağışlar ilkbahar mevsimine kaymıştır
Bölgede nüfus miktarı ve yoğunluğunun en fazla olduğu bölümdür sebepleri ; iklim şartlarının daha ılıman olması, tarım alanlarının geniş alan kaplaması, sanayinin gelişmiş olması ve ulaşım imkanlarının daha iyi olmasıdır
Bölüm, Türkiye'de maden çeşitliliği ve rezervi en fazla olan bölümdür
Bölgede sanayinin en fazla geliştiği bölümdür

ERZURUM-KARS BÖLÜMÜ

Türkiye'nin ortalama yükseltisi en
azla olan bölümüdür Bu sebeple Türkiye'de kışları en sert geçen bölüm burasıdır Bölümde sert karasal iklim etkilidir Karasallığın etkisiyle bölümde en fazla yağış yazın, en az yağış kış mevsiminde düşmektedir Yaz yağışlarıyla ortaya çıkan gür ot ve çayırlardan dolayı büyük baş hayvancılık gelişmiştir

İklimin elverişsizliği sebebiyle birinci ekonomik faaliyet hayvancılıktır
Bölümde tarım daha çok Aras Vadisi ile Iğdır Ovası'nda yoğunluk kazanmıştır

YUKARI MURAT-VAN BÖLÜMÜ

Dört bir yanı dağlarla kuşatılmış Yukarı Murat-Van bölümünün orta kısmı, 1500 m’yi geçmeyen, güneybatıya doğru eğimli bir havzadır ve bir plato görünümündedir Büyük kısmı volkanik materyal ile örtülüdür Bölgedeki başlıca volkanik dağlar bu bölümde yer almaktadır Buradaki ovaların bir kısmı çöküntü ovalarıdır

Bölümde bulunan Van Gölü, Türkiye'nin en büyük gölüdür Üzerinde ulaşım yapılabilmektedir Volkanik set gölüdür ve suları sodalıdır

Engebeli olduğundan tarım alanları sınırlıdır Tarım daha çok bölümün batısında yoğunlaşır En önemli ekonomik uğraş küçük baş hayvancılıktır Sanayi fazla gelişmemiştir Daha çok tarıma dayalı sanayi gelişmiştir

HAKKARİ BÖLÜMÜ

Türkiye'nin en dağlık ve en engebeli bölümüdür Bölümün tek ovası Yüksekova'dır

Türkiye'de nüfus yoğunluğu en az olan bölümdür Sebepleri; yer şekillerinin engebeli olması, tarım alanlarının sınırlı olması,ulaşım ve sanayinin gelişmemiş olmasıdır

Bölümün en önemli ekonomik uğraşı hayvancılıktır
__________________