Çarmıha Geriliş,Hıristiyan öğretisinde Eski Ahit Ile Yeni Ahit Arasındaki Tarihsel Dönüm Noktası.H

ÇARMIHA GERİLİŞ

Çarmıha geriliş,Hıristiyan öğretisinde Eski Ahit ile Yeni Ahit arasındaki tarihsel dönüm noktasıHıristiyan sanatının en önemli konularından biriHzİsa'nın yaklaşık 32'de,Yahuda'nın Romalı valisi Pontius Pilatus'un buyruğuyla çarmıha gerilişi,gerek tasvirlerde,gerek inanç düzeyinde çok zengin anlamlar kazanmıştır




Çarmıhagerme,İÖ 6yüzyıldan beri özellikle Persler,Selevkoslar,Yahudiler,Kartacalılar ve Romalılar arasında ölüm cezasını uygulamanın yaygın bir yöntemiydiSuçlu genellikle önce kırbaçlanır ,sonra da kendi çarmıhının yatay parçasını infaz yerine kadar sürükleyerek taşırdıçarmıhın dikey parçası ise önceden infaz yerinde toprağa çakılmış olurduSuçlunun giysileri ya kamçılanırken ya da infaz yerinde çıkartılırorada kolları iki yana açılarak yatay parçaya sıkıca bağlanırya da bileklerinden çiviyle çakılırdıDaha sonra yatay parça çarmıhın direği boyunca yükseltilir ve yerden yaklaşık 3 myükseklikte direğe tutturulurduArdandan da ayaklar direğe sıkıca bağlanır yada çivilenirdiDireğin ortalarına eklenen bir çıkıntıyla da vücuda destek sağlanırdısonraları ayaklar için de benzer bir dayanmalık kullanıldığını gösteren ender bulgular vardırSuçlunun başının üzerinde ,adının ve suçunun yazılı olduğu bir yafta bulunurduSuçlu büyük olasılıkla bitkinlik ya da kalp yetmezliği sonucunda ölürdüŞok ve soluk kesilmesiyle ölümü çabuklaştırmak için demir bir çomakla bacaklarınd kırıldığı ( crurifragium) da olurdu

Çarmıha germe yöntemi daha çok siyasal ve dinsel eylemcileri ,korsanları ,köleleri yada yurttaşlık haklarından yoksun suçluları cezalandırmak için kullanılırdıPers kralı IDareios İÖ 519'da Babil'de 3 bin siyasal karşıtını,Yahuda kralı ve başrahibi Alexander Jannaeus da İÖ 88'de 800 Ferisiyi çarmıha gerdirmiştiİlk Hıristiyan imparator IConstantinus,İsa'ya saygı gereğince,İS 337'de Roma İmparatorluğu'nda çarmıha germe uygulamasına son verdi

İncil metinlerinde İsa'nın çarmıha gerilişinin öyküsü,kırbançlanmasıyla başlarArdından Romalı askerler ona erguvan rengi bir giysi giydirip başına dikenlerden örülmüş bir taç takarlar"Yahudilerin Kralı" diye onunla alay ederek Golgota adıyla bilinen tepeye kadar yavaş yavaş yürütürlerKirineli Simun adında biri de İsa'nın çarmıhı taşımasına yardım ederİnfaz yerinde İsa'nın giysileri çıkartılır,ellerinden çarmıha çakılırBaşının üzerinde,Yahudilerin kralı olduğunu öne sürdüğü içinbu cezaya çarptırıldığını belirten yafta asılırİsa çarmıhta üç saat can çekişirBu arada askerler İsa'nın giysilerini paylaşırlardikişsiz kaftanı için aralarında kura çekerlerseyre gelenler de ona hakaret ederİsa'nın iki yanında hırsızlık suçundan çarmıha gerilmiş iki kişi daha vardırAskerler bu iki suçluyu akşam üzeri bacaklarını kırarak öldürürlerİsa'nın ise zaten ölmüş olduğunu görürler;ama emin olabilmek için askerlerden biri İsa'nın böğrünü mızrakla deler,yaradan hemen kan ve su çıkarYahudi töresi uyarınca İSa günbatımından önce çarmıhtan indirilirkaya içine oyulmuş bir kabre gömülür

Öncelikle günahlardan kurtuluşun ve sonsuz yaşama kavuşmanın yalın simgesiyle ilgilenen ve çarmıh cezasının dehşeti karşısında irkilen ilk Hıristiyanlar ,5yüzyıla değin Çarmıha Geriliş'i betimleyen gerçekçi tasvirler yapmadılarolayı çoğu kez simgelerle tanımladırlarÖnceleri kuzu figürü,Hıristayanlığın resmi din olarak kabul edildiği 5yüzyıl başlarından sonra da değerli taşlarla bezenmiş bir haç,Çarmıha Geriliş'in simgeleriydi6yüzyılda İSa'nın insani ve tanrısal iki ayrı doğası olmadığı ,yalnızca tanrısal varlık taşıdığı ,dolayısıyla da yaralanamayacağı yolundaki heretik görüşlere karşı girişilen mücadele dolayısıyla çok sayıda Çarmıha Geriliş tasviri yapıldıGene de ilk tasvirler,İsa'yı canlı,gözleri açık,ölüme karşı zafer kazanmış,yüzünde hiçbir acı izi bulunmayan bir figür olarak betimliyordu9yüzyılda Bizans sanatında İsa ilk kez gözleri kapalı,ölü durumda betimlenmeye başladıBu eğilim,dinsel düşüncenin,İsa'nın ölümündeki giz ve Tanrı'nın insan bedenine bürünüşünün niteliği üzerinde yoğunlaşmasını yansıtıyorduBu yaklaşım,13yüzyılda dönemin mistisizm anlayışı doğrultusunda Batı'da daha da vurgulanarak benimsendi


Kaynak;AnaBritannica cilt 9 sayfa 14-15 frmsinsinet için yazılmıştır

İsa'nın betimleniş biçimindeki bu gelişmeye koşut olarak,Çarmıha Geriliş sahnesindeki öbür geleneksel öğelerin de kompozisyona katılmasıyla gittikçe karmaşıklaşan bir ikonografi oluştuÇoğu tasvirde yalnızca yas tutan Meryem Ana ile Aziz Yuhanna yer alırken,daha kalabalık bazı kompozisyonlarda çarmıhın sağına ve soluna tarihsel ve simgesel figürler yerleştirildiBunlar arasında en sık rastlananlar İsa'yla birlikte çarmıha gerilen biri tövbekar,iki hırsız; mızrakla İsa'nın böğrünü delen ve sonradan onun Tanrı'nın oğlu olduğunu söyleyen Romalı asker;İsa'ya bir süngerle sirke sunan asker; Çarmıha Geriliş sırasındaki Ay ve Güneş tutulmasını kişileştiren küçük figürler ile kilise ve sinagogun alegorik simgelerdirZaman zaman görülen öbür figürler arasında ,İsa'nın giysilerini paylaşan askerler ile Mecdeli Meryem de sayılabilirİncillerde sözü edilen iki simgesel ayrıntı tasvirlerde düzenli olarak yer alırBunlar,çarmıhın dibinde Adem'in kafatası ile İsa'nın böğründe açılmış yaradan akan kan ve sudurKompozisyonun daha dramatik bir boyut kazanmasını sağlayan bu öğeler,ikonografik açıdan,Çarmıha Geriliş'in simgelediği karşıtları,yani ilk günah ile onun karşılığında ödenen kefareti,sinagogun ölümü ile kilisenin canlanmasını ,eski ile yeniyi canlandırırİsa,kendisini feda ederek Adem'in işlediği ilk günahı (Adem'in kafatası) temizleyen yeni Adem'dir(I Korinthoslulara 15;45)İsa'nın Çarmıha Gerilişi,yeni kilisenin kurulmasını (kan vesu,Komünyon ve vaftiz ayinlerini simgeler)ve sinogogun otoritesinin sona ermesini sağlamıştırKilise,kan ve suyu bir kadehte toplarken ,gözleri bağlı sinanog sahneden çekilirKilise ve sinagogun öbür simgeleri,iki hırsız ile iki askerdirTövbekar hırsız ile İsa'nın tanrısallığını kabul eden asker kiliseyi,İSA'yı inkar eden hırsız ile tanrılığını reddeden asker ise sinagogu simgeler13yüzyıldan sonra,Meryem Ana (yeni Havva) gibi İsa'nın sağında yer alan figürler yeniyle ,solunda yer alanlar ise eskiyle özdeşleştirmiştirÇarmıha Geriliş zamanla bütün çeşitlemeleriyle bu ana düşünceyi simgeler olmuştur





Ortaçağın sonlarına doğru dinsel sanatın gelişmesiyle,simgesel ,simgesel anlamı bütünüyle ortadan kalkmasa da Çarmıha Geriliş daha az betimlenir olduBu dönemde,özellikle izleyicinin dinsel çoşkusunu uyandırmak amacıyla İsa'nın acılarının betimlenmesi önem kazandı ve sanatçılar yoğun olarak bu temayı işledilerÇoğu kez ürpertici bir gerçekçilikle betimlenen bu sahnelerde bazen Çarmıha Geriliş'i izleyen alaycı kalabalığın dehşeti de kompozisyona katıldıAynı dönemde yapılmış bazı tasvirlerde ,İsa'nın gelişini ilk kez müjdeleyen Vaftizci Yahya'nın,bu kez İsa'nın fedakarlığını gösterişi de betimlendiRönesans sanatı ise Çarmıha Geriliş sahnesine dingin bir idealleştirme getirdibu yaklaşım daha belirgin bir duygusal anlatımla barok dönemde de sürdüÖbür dinsel temalar gibi Çarmıha Geriliş de 17yüzyıldan sonra giderek daha az işlendiama 20yüzyılda bazı sanatçılarca farklı ve özgün yorumlarla yeniden ele alındı

Kaynak;AnaBritannica cilt 9 sayfa 14-15 frmsinsinet için yazılmıştır