Keltler Kımdır

Keltler kımdır

Yunan*lılar ise "Galatlar" diye ça*ğırıyorlardı Ancak, sıfat çeşitliliği bu kadarla sınırlı değil Kimi zaman "Belçikalı", kimi za*man "Britanyalı" kimi zaman da "İbero-kelt" olarak tanımlandılar Ama tüm bu halkların bugün ortak ismi "Keltler"

Keltler tarih boyunca ne etnik bir birlik, ne de si*yasal bir kimlik oluşturabildi

Bu kadar geniş bir tanımlanmanın nedeni kesinlikle tarihsel Çünkü, bugün Kelt adı verilen insanlar tarih boyunca ne etnik bir birlik ne de si*yasal bir kimlik oluşturabildi Hint-Avrupa grubundan olmalarına karşın farklı diller konuştular Tanrıları bile farklıydı Onların tek ortak paydası, demiri işlemeleri ve tuz madenlerini çalıştırmalarıydı Nitekim, bugün Avrupa'da Keltler'in yayıldığı alanlarda Hallstatt bölgesinde olduğu gi*bi sayısız yeraltı tuz madenine rast*lanıyor

İlk Keltler'in bugün İsviçre sınır*lan içinde kalan Neufchatel Gölü kı*yılarında yaşadıkları tahmin ediliyor Ancak zaman içinde bu dar alanla yetinmemişlerdi MÖ 6 yüzyılda özellikle Akdeniz topluluklarıyla te*masa geçtikleri, Yunan ve Etrüsk kolonilerine saldırıya başladıkları görülüyor Ne var ki, bu toplumlarla sadece savaş ilişkisine girmediler, onlardan gemi inşaatı ve para kulla*nımı gibi konularda da yararlandılar

Kelt savaşçılarının bir bölümü Ana*dolu içlerine kadar ilerledi ve Ankara yakınlarına yerleşti

MÖ 2 yüzyılda Keltler güçleri*nin en üst noktasına ulaştılar ve çok geniş alanlara yayıldılar Batıda tüm Balkanlar'ı ve Slovakya'yı istila eden Kelt savaşçılarının bir bölümü Ana*dolu içlerine kadar ilerledi ve Ankara yakınlarına yerleşti Yunanlılar, Keltler'in bu koluna, Ege bölgesin*deki Yunan site kentlerini vurmaları nedeniyle "Galatlar" adını verdiler Aynı tarihlerde Keltler batıya doğru da ilerliyorlardı Fransa'nın önemli bir bölümüne yerleştiler İber Yarım*adası'na kadar ilerleyenlerine ise İbero-Keltler adı verildi

Keltler'in bu yayılması Roma İm*paratorluğu'nu rahatsız etmişti

Keltler'in bu yayılması o dönemin bir başka güçlü devletini, Roma İm*paratorluğu'nu rahatsız etmişti Sezar ile birlikte yayılmacı bir kimliğe bürünen Roma, önce Fransa'nın Ak*deniz kıyısındaki topraklarını ele ge*çirdi Alesia Savaşı'ndan sonra Kelt*ler'in bir kolu olan Galyalılar Roma egemenliğini tanıdılar ve onun için*de kaynayıp gittiler MÖ 52 yılında Keltler'in efsanevi kralı Vercingeto*riks Sezar'ın lejyonlarına yenildi ve teslim olmak zorunda kaldı Daha sonra Claudius tarafından Britanya Adaları'nın fethi, Keltler'in son sığı*naklarının da düşmesine yol açtı Öyle ki, Avrupa'da Hıristiyanlığın yayılmaya başladığı günlerde, birkaç Kelt soylusundan başka Romalılar'a karşı direnen kalmamıştı

Keltler'in bugün ne olduğu konu*su pek aydınlığa kavuşmuş değil

Büyük çoğunluğunun yükselen diğer ulusların içinde kaynayıp gittiği ke*sin Latinleşen Keltler Fransa'nın güneyinde ve İtalya'nın kuzeyindeki halklara kaynayıp gittiler İber Ya*rımadası'na göç edenler ise buradaki yerli halkın ve Araplar'ın arasına ka*rıştılar Nitekim, bugün hala Kuzey Portekiz'de ve İspanya'nın Galiçya bölgesinde sarı saçlı Kelt torunlarına rastlanıyor Gal Keltleri ise 12 yüz*yıla kadar küçük krallıklar halinde bağımsızlıklarını korudular, ama bu tarihten sonra İngiliz tahtının gücüne boyun eğmek zorunda kaldılar

Bu*gün Avrupa'da özgün Kelt nüfusunun en yoğun olduğu ülkeler

İskoç*ya, İrlanda, Galler'in bir bölümü ve Fransa'nın Brötanya bölgesi Kelt*ler belki yeni yükselen ulusların içinde kaynayıp gittiler Ama, özellik*le Orta Çağ'da gelenekleri ve bilgile*ri sayesinde tüm Avrupa'nın sanat ve tarım tekniklerine öncülük ettiler

Tüm baskılara direnen bir dil

Bugün Avrupa'da Kelt dilini kul*lanan insan sayısının 3 milyon civarında olduğu tahmin ediliyor Hint-Avrupa dil grubundan olan Keltçe, Alman dili ile büyük ben*zerlikler gösteriyor Ne var ki Kelt*çe bütünsel bir dil değil Bugün İskoçya'da ve İrlanda'da kullanılan Keltçe bu dilin içinde bir lehçe İber Yarımadası'ndaki Keltler'in konuştuğu dil Orta Çağ'dan itiba*ren yok olmuş durumda İskoçya açıklarındaki Man Adası'nda yaşa*yan Keltler'in konuştuğu Manua lehçesi de 60'lı yıllardan sonra unutulup gitmiş Tarihin karanlık raflarına kalkan bir başka Kelt leh*çesi de Fransa'nın Brötanya bölgesinde konuşulan Bröton lehçe*si Bu dilin de özellikle 50'li yıllar*daki baskılar sonucu ortadan kalk*tığı ileri sürülüyor Ne var ki, son yıllarda ivme kazanan milliyetçi ve ayrılıkçı akımlar nedeniyle Keltçe'ye yeniden bir dönüş söz*konusu Bugün İskoçya'daki tüm devlet binalarında ve yollar üze*rindeki işaretlerde İngilizce'nin al*tında Keltçe yazılar bulunuyor Fransa'nın Brötanya bölgesindeki ortaokullarda Kelt dili ve edebiyatı zorunlu ders olarak okutuluyor Bu şekilde, sadece bugün Brötan*ya'da kendi Kelt lehçelerini konu*şan insanların sayısı 10 000'e ulaşmış durumda

Kronoloji

MÖ 8 yüzyıl Orta Avrupa'da ilk Kelt kabile*leri görüldü

MÖ 450 İsviçre ve Güney Almanya top*raklarında yaşayan Keltler, hem doğuya hem batıya göç ettiler

MÖ 5 yüzyıl Keltler, Tuna boyuna, Fransa ve İspanya'ya yerleştiler

MÖ 400 Keltler İtalya'da Po vadisine kadar indiler

MÖ 390 Kelt Kralı Brennus Roma'yı ele geçirdi

MÖ 279 Keltler, Makedonya ve Yuna*nistan'ı istila ettiler

MÖ 275 Bir Kelt boyu Ankara'ya kadar geldi ve Galatya'yı kurdu

MÖ 230 Anadolu'ya gelen Keltler, Ber*gama önlerinde durdurulurken Britanya Adaları Keltler tarafın*dan işgal edilmeye başladı

MÖ 192 Romalılar, Kuzey İtalya'daki Padanya bölgesini Kelt kabilele*rinden geri aldılar

MÖ 57-52 Roma ile Keltler arasındaki Galya Savaşları başladı

MÖ 52 Ünlü Kelt Kralı Vercingetoriks Romalılar'a teslim oldu

MS43 İmparator Claudius Britanya Adalarını işgal etti Keltler adala*rın kuzeyine ve batısına çekil*diler

Zaman: İÖ 600-İS 100
Mekân: Avrupa

Belki de geçmişin ve günümüzün bir avuç bilimadamı dışındakilerin çoğu için "Kelt" içine herhangi bir şeyin konulacağı ve herhangi bir şeyin çıkarılabileceği bir tür sihirli torbadır Ünlü Kelt alacakaranlığında her şey mümkündür ve bu tanrılarınkinden çok mantığın alacakaranlığıdır J R R TOLKİEN, 1963

Günümüzde bizler Keltler'i Avrupa'nın Atlas Okyanusu kıyıları halklarından biri olarak düşünürüz ama Keltler bir zamanlar (İÖ 2 binyıl ile İÖ 1 yüzyıl arasında) Avrupa kıtasının en çok yerine dağılmış insanlarıydı Tarihte ilk bilinen Keltler'e İÖ 5 ve 6 yüzyılların Yunan tarihçilerinin yazılarında rastlıyoruz

"Kelt" terimi (Yunanca Keltoi, Latince Celta, çoğulu Celtae] ilk önceleri Yunan Massalia (çağdaş Marsilya) kolonisinin iç taraflarında yaşayan insanları tanımlamak için kullanılırdı Terim daha sonra Latince Galli (Galyalılar) ve onunla ilişkili Yunanca Galatoi (Galatyalılar) kelimesiyle eşanlamlı olarak, İÖ 3 yüzyılda Atlas Okyanusu'ndan Karadeniz'e kadar geniş bir Avrupa kuşağına hâkim olup İspanya, İtalya ve Anadolu'da kolları olan güçlü bir insan grubunu tanımlamak için kullanıldı

Klasik yazarlar bu kıta insanları ile Kelt ya da Galyalı olarak tanımlamamalarına rağmen Britanya ve İrlanda sakinleri arasında da yakın benzerlikler bulmuşlardır





(Solda) Yenik düşen bir Kelt savaşçısı esir düşmek yerine karısını öldürdükten sonra intihar ediyor Keltler bu tür eylemlerin kendilerine herhalde öteki dünyada şerefli bir yer sağlayacağını düşünüyorlardı Türkiye Bergama'dan, İÖ 3 yüzyıl Helenistik orijinalinden Roma kopyası (Sağda) Almanya'da Glauberg'de bir mezarda bulunmuş İÖ 5 yüzyıla ait zırhlı bir Kelt savaşçısı heykeli Kızıl kumtaşından yontulma heykelin boyu 1,86 metredir

KELT KİMLİĞİ

Klasik çağdakiler için bu insanları birleştiren şey, ortak gelenek ve inanç ve hepsinin üstünde de ortak bir dildi Çünkü bu insanlar şimdi büyük Hint-Avrupa diller ailesinin bir parçası olan ve şimdi Kelt Dilleri denilen bir dili konuşuyorlardı Bu dillerin çağdaş temsilcileri Galce, Brötonca, İrlanda Dili ve İskoç Galce'sidir, ancak eski ve hatta daha yakın tarihi zamanlarda başka Kelt dillerinin de konuşulduğu bilinmektedir

Kıta Avrupası'nın Keltçe konuşan insanlarının hepsinin değilse de bir kısmının kendilerini Kelt diye tanımladıkları bilinmektedir Ancak, Britanya ve İrlanda halklarının kendilerini böyle adlandırdıklarını gösteren herhangi bir kanıt yoktur Bu durum Kelt kimliğini, çağdaş Britanya'nın arkeolojisinin en tartışmalı konularından biri yapmıştır: Britanya ve İrlanda'nın tarih öncesi sakinleri, kendileri ya da çağdaşları kendilerini öyle adlandırmamış olsalar bile, Keltler olarak tanımlanabilirler mi?

Kelt Dilleri, herhalde 5000 yıl önce gelişmeye başlamıştır Yakın zamanlara kadar bunların Orta Avrupa'nın küçük bir bölgesinde ortaya çıkıp sonra göç dalgalarıyla yayıldıklarına inanılıyordu Batı Avrupa, Britanya ve İrlanda'da tarihöncesi büyük göçler konusunda arkeolojik ve genetik kanıtlar bulunamadığı için, bu görüş artık evrensel kabul görmemektedir Bunun yerine ortaya uzun vadeli etnik ve kültürel süreklilik tablosu çıkmıştır ki, bu da Britanya ve İrlanda tarihöncesi hakkındaki çok uzun zamandır devam eden varsayımların yeniden gözden geçirilmesine neden olmuştur

Britanya ve İrlanda'da kendilerine Kelt adım veren eski insanlar yaşamadığı gibi, kıta Keltler'inin adalara büyük çaplı göçleri de olmamıştır Bu durumda Keltler'i, Britanya ve İrlanda tarihöncesinden çıkarmak sözkonusu olmuşsa da, günümüz Keltler'i buna şiddetli bir tepki göstermişlerdir: Öyle ya, eğer geldiğinizi iddia ettiğiniz tarihi topluluklar Kelt değillerse, Kelt olmak ne anlama gelmektedir? Bu konuda etnik temizlik suçlamaları bile yapılmıştır

Şu halde Britanya ve İrlanda tarihöncesinden çı-karmayacaksak, Keltler'i nasıl tanımlamalıyız? Etnik kimlik temelinde kültürel olduğu için eski Keltler'i genetik bir toplum (bir "ırk") olarak tanımlayanlayız Genetik araştırmalar Avrupa halklarında binlerce yıllık önemli bir süreklilik göstermiştir Kimlikler değişmiş ama halk büyük ölçüde aynı kalmıştır

Daha iyi bir yaklaşım, eski Keltler'i, Kelt Dilleri konuşan topluluklar olarak tanımlamak olacaktır Kendilerine ne ad verirlerse versinler, Britanya ve İrlanda halkları geç tarihöncesi dönemde -hepsi değilse de, çoğu- Kelt dilleri konuşuyordu Britanya ve İrlanda tarihöncesinin göç temelli yorumları bir kenara atılırsa o zaman adaların Kelt dillerinin ilk geliştiği yerler olduklarını söylemek mümkündür Zaten bu dillerin adaya ticaret aracılığıyla ya da fatih bir aristokrat seçkinler yoluyla geldiğini gösteren pek fazla kanıt da yoktur

İngiltere'de Dorset'te Hambledon Tepesi Bunun gibi savunulan tepe kaleler, önemli reislerin ikametgâhları ve savaş zamanında kabilenin sığınağı olarak hizmet görüyordu

BİR EFSANE DOĞUYOR

Eğer eski Keltler antik dünyanın muammaları arasındaysa, bunun nedeni modern romantiklerin onları oraya koymuş olmasıdır Modern arkeolojinin doğumuna kadar eski Keltler konusundaki tarihi bilgi Klasik Roma ve Yunan yazarlarının eserlerine dayanıyordu ve bunlar da onlardan korkuyla, nefretle ve hor görmeyle söz etmişlerdi Bu yazarlar eski Keltler'i güçlü bir rahip sınıfı olan mağrur savaşçı bir ırk olarak gösterirler

Kelt savaşçıları disiplinsiz ve haşin, yemeye içmeye düşkün, şerefleri ve statüleri açısından kıskanç insanlardı Şiir ve kelime oyunları takdir edilirdi, Druidler'in rahip sınıfı yalnızca tanrılarla aracılar olarak değil, yirmi yıllık çıraklık dönemlerinde ezberledikleri kabile gelenek ve yasalarının bekçileri olarak da saygı görürlerdi, hepsi etkinlik ve güce sahiptiler

Druidler, ayinlerini kutsal meşeliklerde yaparlar, insan kurban ederlerdi Çizilen bu tablonun amacı, Keltler'i Yunan ve Roma uygarlığının düzenli dünyası karşısında küçük düşürmekti Ancak zamanla birlikte değerler de değişir

18 yüzyıl sonlarında Avrupa tarihinin en etkili kültürel gelişmelerinden biri başladı: Romantik hareketin başlangıcı, bilimsel rasyonalizmin karşı konulmaz yükselişine karşı entelektüel bir başkaldırı Romantikler için Romalılar'ın ve Yunanlılar'ın kötülük olarak gösterdikleri şeyler erdemdi Keltler'in şiddete düşkünlükleri ve disiplinsizlikleri tutkulu bir bağımsızlık ve bireycilik, körinançları ruhsallık ve doğa sevgisi oldu

Çoğunlukla Ortaçağ'ın İrlandalı keşişleri tarafından kaydedilmiş Kelt efsane ve folkloru hakkındaki yeni bilgiler, Klasik klişeye bir başka dünya havası verdi ve buna zamanla "Kelt alacakaranlığı" adı verildi Aradan geçen iki yüzyılda Keltler'in kahraman, şair ve maneviyatçı -yani modern sanayi toplumunun antitezi- oldukları görüşü Kelt milliyetçileri ve "New Age" taraftarları gibi çok farklı insanlar tarafından hâlâ eleştirilmeden kabul görmektedir Ancak bu eski Keltler'den çok, modern toplumun değerleri ve kaygılarıyla ilgili bir şeydir Keltler gerçekte nasıl insanlardı?

Roma ordusuna şarap taşımak için kullanılan bu fıçıları Keltler icat etmiştir

KELT GERÇEĞİ

Gelişmiş Kelt dünyasına, zirvede olduğu İÖ 3 ile 1 yüzyıllar arasında bakarsak Keltler'in çağdaşları Romalılar'dan, eski Yunanlılar'dan ve ilk Cermenler'den pek farklı olmadıklarını görürüz Keltler bu sırada krallıklar, seçilmiş yargıçlar ve meclisler {"Senatolar") gibi Klasik dünyadakilere paralel siyasal kurumlar geliştirmişlerdi Artık oppida adı verilen ve kimi tam gelişmiş kasabalar olan iyi planlanmış yerleşim birimlerinde yaşamaktaydılar

Yunanlılar ve Romalılar gibi Keltler de değiş tokuşun yerini nakit ekonominin aldığı bir sistemde para kullanmaktaydılar Yazı da başlamıştı Keltler teknolojik olarak o kadar çağdaştılar ki, Romalılar fıçı, gemi inşa tekniği, örme zırh ve lejyoner başlıkları tasarımı gibi onların yeniliklerinden çoğunu benimsemişlerdi Keltler kesinlikle savaşçıydılar ve kelle avcılığı gibi bazı âdetleri kendilerine özgüydü

Kelt toplumu yüksek derecede rekabetçiydi ve seçkinlerin prestij ve servet kazanmaları için savaş önemli bir alandı Bu bakımdan çağdaşlarından hiç farklı sayılmazlardı Roma imparatorluğu da genişlemesini aynı emeller peşinde koşan aristokratlara borçluydu

Keltler'e ilişkin en eski arkeolojik kanıtlar, Avusturya'da Salzburg yakınlarındaki Hallsstut'ta bulunan İÖ 700 dolaylarından kalma kabile şefleri mezarlarıdır Demir Çağı kültürünün ilk örneklerinden biri olan mezarlarda, Eski Yunanlılar'la ticaret sonucunda edinilmiş bronz ve çömlek kaplar gibi eşyalar bulunmuştur Soyut geometrik desenler ile stilize kuş ve hayvan biçimlerinden oluşan, ayırt edici bir sanat üslubu olan La Tene kültürü de Keltler'in ürünüdür

Keltler'in dini inançlarında öyle özel bir manevi-yatçılık yoktu Korular, pınarlar ve nehirler gibi doğal yerlere saygıyı Cermenler, Yunanlılar ve Romalılarla paylaşmaktaydılar Bu saygıları onları çevreleriyle insanlık tarihinde başkalarından daha uyumlu yaşamaya itmiş değildi: Tarım alanı açmak için Avrupa'nın ormanlarının büyük bir kısmını temizlemişlerdi

Keltler de çağdaşları gibi, sanayi öncesi toplumlarda tek servet kaynağı olan toprağı işlemeleri karşılığında en çok şeyi almak isterlerdi Druidler'in tapınması Klasik dinin resmiliğinden dünyalar kadar farklıysa da, İÖ 1 yüzyılda tapınaklar yapmaya başlamış olmaları onların da daha biçimsel tapınmaya döndüklerini göstermektedir, insan kurban etme uygulamaları da onları diğer çağdaşlarından ayırmamaktadır, ilk Cermenler'de de bu âdet vardı ve Romalılar'ın o kadar zevk aldıkları öldürücü gladyatör karşılaşmaları da bir cenaze töreninin parçası olarak başlamıştı

Şu halde eski Keltler günün standartlarına göre gelişmiş, rasyonel ve çağdaş insanlardı Onlar ne önyargılı Klasik yazarların barbarlarıydı ne de modern romantiklerin alacakaranlık kuşağı insanları Roma tarafından fetihlerini (İÖ 3 yüzyıl - İS 1 yüzyıl) hem cazip hem pratik yapan şey de Keltler'in Roma sistemine kolayca uyum sağlayabilecek yapıda olmalarıydı

Kelt dünyasının Roma hâkimiyetinden kurtulan tek yerinin -Kuzey Britanya ve İrlanda- aynı zamanda sosyal ve ekonomik açıdan en az gelişmiş bölgeleri olması da ilginçtir