Güneydoğu Anadolu Bölgesi Hakkında Bilinen Herşey

Güneydoğu Anadolu Bölgesi hakkında bilinen herşey

En küçük coğrafi bölge olan Güneydoğu Anadolu Bölgesi yer şekilleri ve Buna bağlı olarak yerleşme ve ekonomik özellikler açısından iki bölüme ayrılmıştır Bunlar, Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü’dür Bölgeyi bölümlere ayıran sınır Karacadağ volkan konisinden geçer

Yer şekilleri

Yer şekilleri sade olan bölgede yükseltisi fazla olmayan ova ve platolar geniş yer kaplar

Dağlar : Bölgenin kuzey kesiminde Toros dağ sırasının güney yamaçları uzanır Burada asıl Toroslar ile onun önünde ikinci bir kıvrımlı dağ kuşağı uzanır Bölgenin ortasında 1938 m yükseltiye sahip sönmüş Karacadağ Volkanı yer alır Bölgenin batısında ise Gaziantep Platosu üzerinde yükselen Kartal Dağları önemli yükseklik oluşturur

Ovalar : Karadağ’ın batısında Altınbaşak (Harran), Ceylanpınar ve Birecik ovaları yer alır Dicle nehri ve kollarının toplandığı Diyarbakır Havzası’nda fazla geniş olmayan ancak çok verimli bir ovaya geçilir

Platolar : Karacadağ’ın batısındaki Şanlıurfa, Gaziantep, Adıyaman platoları Fırat ve kolları tarafından derin bir şekilde yarılmıştır Karacadağ’ın doğusu ise daha engebeli bir yapı gösterir Bu bölümün güneyinde Mardin-Midyat Eşiği yer alır

Akarsular ve Göller

Akarsular

Bölgenin iki önemli akarsuyundan biri olan Fırat, kaynağını Doğu Anadolu Bölgesi’nden alır Bölgede ise Toroslar’dan gelen Kahta ve Karadağ’dan gelen küçük akarsularla beslenir Güneydoğu Toroslar’ın güneye bakan yamaçlarından birçok kol halinde çıkan Dicle Nehri ise bölgenin diğer önemli akarsuyudur Her iki akarsu da Basra Körfezi’ne sularını boşaltır

Göller

Bölgede doğal oluşumlu göl yoktur Ancak Fırat ve Dicle üzerinde kurulmuş baraj gölleri bulunmaktadır Bölgenin ve ülkenin en büyük baraj gölü olan Atatürk Barajı bu bölge sınırları içindedir

İklim

Denizden uzak olduğu için sıcaklık bakımından karasal iklim özellikleri görülür Kışlar oldukça soğuk olup, en çok yağış bu mevsimde düşer Yaz mevsimi ise enlemin, karasallığın ve güneyden esen çöl rüzgarlarının etkisiyle çok sıcak ve kurak geçer Buharlaşma şiddeti çok fazla odluğundan yaz mevsiminin en kurak geçtiği bölgedir Ayrıca batıdaki Gaziantep Yöresi’nde belirgin olarak Akdeniz ikliminin ektileri görülür

Doğal Bitki Örtüsü

Bölgenin doğal bitki örtüsü bozkırdır İç Anadolu bozkırlarına göre çok fakirdir Bölgede antropojen bozkırlar da geniş yer kaplamaktadır Ormanların en az alan kapladığı bölge olan Güneydoğu Anadolu’da mevcut ormanların büyük bölümü de tahrip edilmiştir Toros Dağları eteklerinde görülebilen ormanlar ise kuraklık nedeniyle çok zayıftır Dicle Nehri boylarında yer yer kavak ve söğüt toplulukları görülür

Nüfus ve Yerleşme

Nüfusu en az olan bölgemizdir Ancak doğum oranının yüksek, yüzölçümünün küçük olması nüfus yoğunluğunun fazla olmasına neden olmuştur Orta Fırat Bölümü ve özellikle Gaziantep Yöresi yoğun nüfuslanmıştır Yağışın azaldığı düzlüklerde nüfus azalır Bölgede ekonomik gelişmenin yavaş olması, terör olayları gibi nedenlerden dolayı göç veren bir bölgedir Ayrıca mevsimlik işçi göçleri de olmaktadır

İller

Adıyaman, Batman, Diyarbakır, Gaziantep, Mardin, Siirt, Şanlıurfa

Ekonomik Özellikler

Tarım

Tarım halkın temel geçim kaynağıdır Tarım arazisi geniş olmasına karşın kuraklık nedeniyle tarımın en önemli sorunu sulamadır Tarım topraklarının çok parçalı, tarım işletmelerinin küçük işletmeler şeklinde olması tarımsal verimi düşürmektedir Tarım alanlarının üçte biri nadasa alınmaktadır GAP (Güneydoğu Anadolu Projesi) ile birlikte sulu tarım alanları genişlemekte, nadas arazisi azalmakta, tarım ürünü çeşitliliği artmaktadır

Tarım Ürünleri

Buğday : Bölgedeki tarım alanlarının yarısından fazlasında buğday ekilir En fazla ekim alanına sahip Şanlıurfa’yı Diyarbakır izler

Arpa : Bölgede yetiştirilen diğer önemli tahıl olan arpa, en fazla Şanlıurfa, Siirt ve Adıyaman’da yetiştirilir

Pamuk : Bölgede en fazla ekilen endüstri bitkileri arasında yer alan pamuk, halen sulanmakta olan Akçakale ve Gaziantep’te yetiştirilir

Kırmız Mercimek : Kuraklığa dayanıklı bir baklagildir Türkiye üretiminin tamamına yakınını bu bölge sağlar En çok Şanlıurfa ve Gaziantep’te yetiştirilir

Susam : Az bir alanda ekimi yapılmaktadır Ancak üretimi bölge için önem taşır

Çeltik : Siverek’te yetiştirilmektedir

Antep Fıstığı : Bölgenin karakteristik ürünüdür Üretimin % 90’ı bu bölgede gerçekleşir

Üzüm : Özellikle Gaziantep çevresinde bağcılık gelişmiştir Üretilen üzüm yaş olarak tüketilmesinin yanı sıra pekmez, pestil ya da içki yapımında kullanılır

Zeytin : Akdeniz ikliminin etkileri görülen Gaziantep yöresinde Kilis ve Islahiye çevresinde yetiştirilir

Tütün : Sulama ile birlikte ekim alanları genişlemektedir Üretimde Adıyaman ve Batman önde gelir

Sebze : Sulanabilen alanlarda domates, biber, patlıcan gibi çeşitli sebzeler yetiştirilmektedir

Meyve : Bölgenin karpuz üretiminde ayrı bir yeri vardır Özellikle Diyarbakır çevresinde ağırlığı 20 kg’ı aşan karpuz yetiştirilmektedir

Hayvancılık

Bölgede hayvancılık önemli bir ekonomik faaliyettir Bölgenin doğal özellikleri ve gelenekleri hayvancılığın gelişmesine zemin hazırlamıştır Bitki örtüsünün bozkır olması nedeniyle küçükbaş hayvancılık yaygındır Bölgede en çok koyun yetiştirilir Koyundan sonra en fazla yetiştirilen kıl keçisidir ve Toros Dağları eteklerinde otlatılır Ayrıca Toros Dağları’nda arıcılık yapılmaktadır

Ormancılık

Kuraklık nedeniyle ormanların en az bulunduğu bölgedir Toroslar’ın eteklerinde bulunan ormanlar da çok zayıftır Bu nedenle bölgede ormancılık gelişmemiştir

Madenler ve Enerji Kaynakları

Madenler : Bölge maden bakımından zengin değildir Gaziantep, Islahiye ve Kilis’te krom ve bakır yatakları bulunur Kilis-Gölbaşı’nda fosfat çıkartılır Ayrıca Toros Dağları’nda krom ve çinko yatakları vardır

Enerji Kaynakları : Petrolün çıkarıldığı tek bölgedir Diyarbakır Havzası’nda Raman, Garzan, Şelmon yatakları ile Adıyaman’da Yanarsu Havzası’nda çıkartılır Türkiye’nin petrol boru hatları bu bölge topraklarından geçer Ayrıca Cizre’de önemli bir enerji kaynağı olan linyit çıkarılır

Enerji Üretim Tesisleri : Bölge enerji üretiminde giderek önem kazanmaktadır GAP kapsamında 22 hidroelektrik santral kurulması planlanmıştır Önemli barajları Atatürk, Kralkızı ve Deve Geçidi’dir

Endüstri

Başlıca endüstri tesisleri şunlardır :

Besin : Diyarbakır, Şanlıurfa

İçki : Gaziantep, Şanlıurfa, Diyarbakır

Pamuklu Dokuma : Gaziantep, Adıyaman, Diyarbakır

Battaniye, Kilim, Halı : Siirt, Gaziantep

Petrol Rafinerisi : Batman

Ulaşım

Bölgede önemli dağ sıralarının olmaması ulaşımı kolaylaştırmıştır Ancak Güneydoğu Toroslar, İç ve Doğu Anadolu ile olan ulaşıma engel olmaktadır Irak ve Suriye’ye bağlanan önemli yollar da bölgeden geçmektedir Bölgede iki ana demiryolu hattı vardır Bunlardan biri Kurtalan-Diyabakır-Gaziantep üzerinden Doğu ve İç Anadolu ile bağlantıyı sağlar Diğeri Adana-Gaziantep üzerinden geçerek Nusaybin’e ulaşır Güneydoğu Anadolu’daki demiryolu hattında çoğunlukla tarımsal ürün ve maden taşınır

Turizm

Doğal güzellikleri ve tarihi zenginliğine karşın bölge turizm açısından yeterince gelişememiştir Adıyaman’daki Nemrut Dağı’nda bulunan Komagene krallığına ait mezarlar ve çeşitli anıtlar adeta açık hava müzesi durumundadır Şanlıurfa’daki Balıklı Göl halk tarafından kutsal sayılmakta, dinsel turizm için potansiyel oluşturmaktadır Diyarbakır’da bulunan Orta Çağ’a ait surlar, kuleler bölgedeki diğer turistik zenginliklerdir Ayrıca Gaziantep Yöresi’ndeki Karkamış ve Roma dönemine ait kalıntılar çok fazla turist çekmektedir

Bölgenin Ülke Ekonomisindeki Yeri

Bölgenin Türkiye ekonomisine katkısı çok azdır Doğu Anadolu Bölgesi’nden sonra geri kalmış ikinci bölgemizdir Aşağıda bölge ekonomisinde önemli yer tutan ürün ve ekonomik faaliyet türlerinin listesi verilmiştir

Petrol

Antep Fıstığı

Baklagiller

Üzüm

Pamuk

Hayvancılık