Bağlama Üzerine Herşey_Dersleri...

Bağlamada Düzenler
Türklerin en yaygın sazı olan bağlama, Anadolu'nun çeşitli yörelerinde, çok değişik akortlarla yani düzenlerle çalınmaktadır Zaten bağlama ailesinde ''düzen'' sözcüğü, tellerin akort edilmesi anlamında kullanılmaktadır Çok bilinen ve yaygın olan kara düzenin (bozuk düzen) yanı sıra son yıllarda yaygınlaşan ''bağlama düzeni'' en çok bilinen ve kullanılan iki düzendir Bunların dışında, çeşitli yörelerde, çeşitli adlandırmalarla pek çok düzen vardır Bugüne kadar tespit edilen başlıca on dokuz düzen aşağıda belirtilmiştir

Tablodan görüleceği gibi, bağlamadaki üç grup (alt-orta-üst) telin değişik seslere çekilmesi ile kullanılmaktadır Çok bilinen ve yaygın olan kara düzenin (bozuk düzen) yanı sıra son yıllarda yaygınlaşan ''bağlama düzeni'' en çok bilinen ve kullanılan iki düzendir Bunların dışında, çeşitli yörelerde, çeşitli adlandırmalarla pek çok düzen vardır Bugüne kadar tespit edilen başlıca on dokuz düzen aşağıda belirtilmiştir Tablodan görüleceği gibi, bağlamadaki üç grup (alt-orta-üst) telin değişik seslere çekilmesi ile değişik düzenler ortaya çıkmaktadır On dokuz düzenin hepsinde alt teller ''La'' sesi kabul edilip, diğer teller buna göre belirlenmektedir

Düzenlerin
Adı
Seslerinin Adı ve Yeri
Alt
TellerOrta
TellerÜst
TellerKarar Sesleri ABDAL DÜZENİLALASOLLAACEMAŞİRAN DÜZENİLALAFAFABAĞLAMA DÜZENİLAREMİMİBOZUK(KARA) DÜZENLARESOLLAÇARGAH DÜZENİLARESOLSİEVİÇ DÜZENİLASİSOLSİHÜSEYNİ DÜZENİLALAMİLAHÜZZAM DÜZENİLALAFA#FA#KAYSERİ DÜZENİLAMİLALAKÜTAHYA DÜZENİLAREREREMİSKET DÜZENİLAREFA#FA#MÜSTEZAT DÜZENİLAREFAFARAST DÜZENİLADOSOLDOSABAHİ DÜZENİLADOLALASEGAH DÜZENİLARESİSİŞUR DÜZENİLAMİSİLAÜMMİ DÜZENİLALARELAYEKSANİ(IRIZVA) DÜZENİLARELALAZİRGÜLE DÜZENİLAFASOLSOL

Bağlama düzenleri konusunda farklı saptamalar ve görüşler vardır, bunlara aşağıda yer verilmiştir

Cafer AÇIN'ın Saptamaları : Düzenlerin
Adı
Seslerinin Adı ve Yeri
Alt
TellerOrta
TellerÜst
TellerKarar Sesleri ABDAL DÜZENİLALASOLLAACEMAŞİRAN DÜZENİLALAFAFABAĞLAMA DÜZENİLAREMİMİBOZUK DÜZENLARESOLREÇARGAH DÜZENİLARESİSİEVİÇ DÜZENİLASİSOLSİHÜSEYNİ DÜZENİLALAMİLAHÜZZAM DÜZENİLALAFA#FA#KAYSERİ DÜZENİLAMİLALAKÜTAHYA DÜZENİLAREREREMİSKET DÜZENİLAREFAFAMÜSTEZAT DÜZENİLAREFAFARAST DÜZENİLADOSOLDOSABAHİ DÜZENİLADOLALAŞUR DÜZENİLAMİSİLAÜMMİ DÜZENİLALARELAYEGAH DÜZENİLARESİSİYEKSANİ DÜZENİLARELALAZİRGÜLE DÜZENİLAFASOLSOL 2 Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri

Ferruh ARSUNAR'ın Saptamaları :



Tunceli Dersim Halk Türküleri-Elazığ Halkevi Nesriyatı 1937

Sadi Yaver ATAMAN'ın Saptamaları :



Türk Halk Çalgıları ve Bağlama Geleneği- 1 Uluslararası Türk Folklor Kongresi Bildirileri

Refik ÜNAL'ın Saptamaları :





Türk Halk Musikimizde Bağlama Düzenleri 2 Milletlerarası Türk Folklor Kongresi Bildirileri

BAĞLAMADA TAVIRLAR
Halk Müziği'nin en önemli özelliklerinden birisi de yörelere has söyleniş ve çalınış biçimleridir Bağlama ile yörelerin tezene özelliklerini çalmaya, o yörenin tavrı denilmektedir Bu tavırlar tezene kullanımı ile ilgilidir Yani tezenenin alttan vurulması, üst tele taktırma, senkoplu çalış gibi özellikleri olan bu tezene çeşitlerine, kısaca tavır diyeceğiz Tavırlar birkaç küçük ayrıntı ile birbirlerinden ayrılmaktadırlar Bu ayrıntıların en önemli göstergesi ise görsel olmalarıdır Yani tezenenin yukarıda veya aşağıda bitmesi gibi Fakat genelde bağlamada kullanılan tavırlar, yörelere göre özellikler taşımalarına rağmen, bazen bir tavır içinde diğer tavırın mızrabını da görmek mümkündür Örneğin: Kayseri tavrı sürmeli tezenesi ile birkaç senkoplu tezeneden ibarettir Aynı örneği, Konya tavrı için de verebiliriz Zeybek tavrının sonuna, bağlamanın üst telinin taktırılması ile Konya tavrı oluşturulur

Görüldüğü gibi tezene vuruluşlarının ayrılması veya birleştirilmesi tavırların zenginleşmesi açısından önemlidir

Bunun yanında bir tavrın yalnızca bir tezene ile çalınamadığı zamanlarda ise; o tavrın ikinci veya üçüncü varyasyonları ortaya çıkar Örneğin Zeybek tavrını tek bir tezene ile anlatmak güçtür O yüzden bir tezene çeşidi esas alınıp, ondan üretilenlerle beraber zeybek tavrı oluşmaktadır
Tavırların doğru icrasını yapabilmek için gerekli olan bir başka önemli nokta da, bağlamanın düzenidir Düzenin farklı olması tavrın gerektiği şekilde kullanılmasına imkan sağlamayabilir Bu yüzden herhangi bir yörenin türküsü icra edileceği zaman öncelikle akordu ve daha sonra türkünün tavrı ile çalınmasına dikkat edilmelidir
Bugün türkülerin icrasında kullanılan başlıca tavırlar şunlardır:

1 Zeybek tavrı
2 Sürmeli tavrı (Yozgat tavrı)
3 Kayseri tavrı
4 Konya tavrı
5 Silifke tavrı
6 Azeri tavrı
7 Ankara tavrı
8 Aşıklama tavrı
9 Karadeniz tavrı
10 Rumeli tavrı
11 Karşılama
12 Teke tavrı

Bu tavırların uygulanışı esnasında tezenenin kullanılışının dışında parmaklara da görevler düşmektedir Örneğin sürmeli tavrı mızrabı atılırken kıstırma denilen bir hareket yapılır Bu hareket herhangi bir sesten onun yarım veya tam ses altına veya üstüne çarpma yapmak için kullanılır Bunun icrası sırasında o seslere parmak vurarak yapılması en doğrusu olmasına karşılık, bunu yapamayanlar kıstırma hareketini kullanarak o sesleri çıkarmaya çalışırlar Tabii sesler net ve temiz olmaz Örneğin sürmeli tavrında da sesinden re sesine bir çarpma yapılacağı zaman:

olması gerekirken, kıstırma hareketi ile, birinci parmağın do sesine,üçüncü parmağın da aynı tel gurubundaki re sesine aynı anda basması, re do seslerinin bir arada çıkmasını sağlamaktadır



Do ve re seslerini ardarda çok çabuk duyurmayı amaçlayan bu sistemdeki özellik, parmakla ilgilidir Parmaklarım gerektiği kadar hızlı çalıştıramayanlar ise, yukarıda görülen kıstırma hareketi sonucu o ses kümesine yakın bir ses elde ederler Tabii ki amaç duyurulması gereken seslerin net ve temiz olmasıdır
Buradan tavırların icrasında tezenenin gerekliliği yanında parmakların da büyük rolü olduğunu görmek mümkündür

Tavırların kağıt üstündeki yazımı tezenenin gösterimi ile yapılmaktadır Biz de burada tavırları bu şekilde göstereceğiz

1 Zeybek Tavrı
Zeybek tavrı biri temel olmak üzere, 4 ayrı tezene kümesi ile gösterilir



2 Konya Tavrı
Konya tavrının en önemli özelliği, bağlamanın en üst tel gurubuna (sol sesine) taktırma yöntemidir Bir zeybek tezenesinden sonra yukarı doğru sol teline taktırmadan ibarettir

Bu tavrın icrası sırasında hemen her nota kümesinin veya tavrın uygulanacak olması, gerekmeyen yerlerde de sol sesinin çıkmasına neden olmaktadır Bunun önlenebilmesi için, yukarı tele taktırım esnasında o tel üstünde ve notada yazan seslerin 5 parmakla alımı mümkün olanlarının alınıp, türkü seslerini daha net çıkması sağlanabilir Bu iş için 5 parmağa önemli görevler düşmektedir

3 Silifke Tavrı
Duyum olarak zeybek tavrının aynıdır Fakat görsel olarak zeybek tavrının yön itibarı ile tam tersidir Silifke yöresi türkülerinin metronomunun hızlılığı nedeni ile genellikle alt tel kullanılarak icra edilir

Burada hemen bütün tavırların tezene vuruşlarında ilk başlangıç vuruşlarının üstten aşağıya doğru olması gerektiğini ifade edelim

4 Azeri Tavrı
Azeri tavrı tezenesinde genellikle alt tel kullanılarak icra edilir Karşılama ve Silifke tavırlarına benzemesine karşılık, vuruşların süratleri açısından farklılık gösterir Karşılama mızrabında ilk vuruş üst ve orta tellerin taranmasından sonra, tezene alt telde hareketini tamamlar Azeri tezenesinde ise bu çalış yalnızca alt telde gerçekleştirilir

5 Sürmeli Tavrı (Yozgat Tavrı)
Sürmeli tavrının en önemli özelliği, okuyucuların hançereleri ile çıkardıkları seslerin bağlamaya yansımasıdır Bu da bağlamada ancak tirillerle mümkündür Yukarıda da belirttiğimiz gibi bağlamada tirilleri çarpma ile yapamayan bazı saz sanatçıları, bu işi kıstırma hareketi ile yapmaktadırlar Tiril yapmak, bir notanın önündeki veya arkasında ki seslere çok hızlı şekilde çarpma yapmak demektir Tabii çarpma alınacak ses o ezginin tonal yapısı ile doğru orantılıdır Türkülerin notaları yazılırken bazı sürmeli tavrının işlenmesi gereken yerlerde (tr) işareti ile bu tavrın uygulanması gerektiği anlatılmak istenilmiştir



6 Kayseri Tavrı
Kayseri tavrı, sürmeli tezenesi ile birlikte bazı seslerden önce genellikle 32'lik seslerle beraber, sağ elin bağlama göğsü üzerinde bir daire çizilmesi ile uygulanır Bazı nota cümleleri tirilli, bazı notalar esli çalınarak oluşturulan Kayseri tavrının en önemli özelliği, esli notalarda tezenenin bir daire çizerek bu işlemi görmesidir



7 Karadeniz ve Rumeli Tavrı
Bu iki yörenin tezene vuruşları duyum ve gösterim olarak aynıdır Fakat yörelere ait türkülerin farklı duyumları olduğundan aynı tezene vuruşlarına sahip olmaların karşılık değişik isimle adlandırılmışlardır



Bunlardan farklı olarak Trakya yöresinde bilhassa türkülerin kalış yerlerinde bir çeşit istirahat duygusu veren bir tezene şekli daha vardır

Bazen Kayseri tavrında olduğu gibi ilk tezeneden sonraki vuruş esli olarak da çalınabilir Fakat daire gösterimi yoktur

8 Aşıklama Tavrı
Aşıklama tavrının en önemli özelliği tezenenin aşağıdan yukarı doğru bütün telleri tarayarak çıkmasıdır

9 Karşılama Tavrı
Aşıklama tezenesinin tam tersi olarak karşılama tezenesinde ilk vuruş yukarıdan aşağıya bütün telleri tarayarak çalınmasıdır Bazen bu tarama yerine yalnızca üst tele vurularak veya es alınarak da çalınabilir

10 Ankara Tavrı, Fidayda Tavrı
Adını Fidayda türküsünden alan bu tavrın en önemli özelliği karar sesinin çokça duyurulmak istenmesidir Bazen bu ses yerine bir es de eklenebilir Daha sonra gelen tezeneler ise çalınacak nota ile tekrar karar sesinin duyurulması şeklindedir

11 Teke Tavrı
Teke tavrının en önemli özelliği aksayan üçlü kümesinin alttan üste doğru başlamasıdır



Görüleceği gibi bugün kullanılmakta olan tavırlar kullanıldıkları yörenin ismi veya yörede söylenilen bir türkünün adı ile anılmaktadırlar (Fidayda Tavrı gibi) Yukarıda da belirtildiği gibi tavırlar arasındaki fark duyumsal olmasından ziyade görseldir Bu tavırsal farklılıklar da halk müziğimizin en önemli zenginliklerinden birisini oluşturmaktadır Tavırların uygulanışı esnasındaki diğer önemli bir konu da çalınacak tavra uygun düzendir Bağlamanın düzeni çalınacak tavrın özelliklerini gösteremeyecek yapıda ise, atılacak tavrın hiçbir önemi yoktur Örneğin; Ankara tavrının uygulanabilmesi için gerekli en iyi düzen Fidayda düzenidir Türkülerin çalımında iyi bir icra yapılabilmesi için bağlama üzerindeki düzenlerin ve yöresel tavırların çok iyi bilinmesi gerekmektedir Fakat, bağlama öğreniminin ilk aşaması türkü öğrenimi olmadığı için bu bilgiler yeri geldikçe verilmelidir

Gazi Erdener KAYA, Bağlama Eğitimi-1995

Şelpe Tekniği

Kendi içinde çok değişik şekilleri ve çeşitli özellikleri bulunan şelpe tekniğinde, elin bütün tellere yukarıdan aşağı ve aşağıdan yukarı vurulması gibi iki temel fonksiyon vardır Vuruş şekli, ifade ve tını olarak farklı anlayışta olan bu iki fonksiyon, kendi içinde de çeşitli özellikler göstermektedir

Yukarıdan aşağı yapılan vuruşlar genellikle iki türlüdür Bunlardan biri; başparmak hariç, diğer dört parmakla yukarıdan aşağı bütün tellere vurulmasıdır Bünyesinde bir çok özelliği barındıran bu vuruş da kendi içinde ikiye ayrılmaktadır Bunlardan biri, bütün tellere başparmak hariç diğer dört parmakla bir bütün halinde vurulmasıdır

Diğeri ise başparmak hariç serçe parmak, yüzük parmağı, orta parmak ve işaret parmağının sırasıyla bütün tellere taramalı olarak hızla vurulmasıdır

Bu vuruşlar ezginin ilk darpları olmaları nedeniyle önemlidir Çok yumuşak uygulanabildiği gibi genellikle belli bir şiddetten çok kuvvetliye kadar değişik sertlik derecelerinde yapılmaktadır Böylece ezginin yapısına ve karakterine göre usulün çok değişik zamanlamalarına gelebilen bu vuruşların, kesik kesik ve kuvvetli uygulanmasıyla da ezginin ruhunda dirilik ve coşku yaratılmış olmaktadır Genellikle usullerin başında,, ortasında veya hem başında hem de ortasında yer alabilen bu tanforlar, kimi zaman usulün çok değişik yerlerine gelebilmektedirler Bu da monotonluktan uzaklaşmada ve havanın değişmesinde etkili olmaktadır

Genellikle yalın ve küçük ezgileri belli bir ritim kalıbı temeline oturtup, uzun bir zaman dilimi içinde çalıp söyleyen Doğu Bölgesi Alevi-Bektaşilerinde tanfor anlayışının en ince örneklerini görmek mümkündür Öyle ki, zaman zaman inançlarında önemli bir yeri olan Allah, Muhammet, Ali üçlemesini ifade eden üç tanforu, peş peşe getirerek ezginin çeşitli yerlerinde ustalıkla kullanabilmektedirler Bunun yanında Anadolu genelinde tanforlarla şekillenmiş çok çeşitli ezgi ve ritim kalıpları meydana gelmiştir Bir eserin tümü zaman zaman bu tarz şekillenmiş ezgi ve ritim kalıplarının birleşmesinden oluşabilmektedir Teke bölgesinde sıkça rastlanılan bu uygulamaya Avşar Beyleri adlı ezgi iyi bir örnektir Bu tarz uygulamalara Doğu bölgelerimizde de rastlanılmaktadır Örneğin Aşık Nesimi Çimen; kendi anlayışına göre oluşturduğu tanforlardaki 7/8'lik usul kalıbını farklı usuldeki ezgilerin bitişinde dahi kullanmaktadır Bu uygulamayı çokça benimsemiş olan Çimen'in uzun hava tarzı açışlarında özellikle tanforlarla süslediği hızlı ezgilerle karar sesine varması dikkat çekicidir Anadolu'nun genelinde sağ elin yukardan aşağı vuruluşunda dikkat edilecek bir husus da tırnak ve el hışırtısının çıkan tınıya katılması ve bunun bir zevke dönüşmüş olmasıdır Özellikle Doğu Anadolu Alevi-Bektaşi'leri için tırnak hışırtısı vazgeçilmez bir alışkanlık durumundadır

Anadolu'da sağ elin yukardan aşağı vuruluşuna ait genelde görülen bir diğer özellikte, tellerle birlikte aynı zamanda göğse de sert bir darp vurarak ses çıkarılmasıdır Bu uygulama Doğu yörelerimizde de görülmesine rağmen genellikle Teke Bölgesi Yörükleri ile karakterize olmuştur Özellikle zeybek havalarında karşılaşılan değişik kullanımları vardır Teke bölgesi Yörüklerinde "fiske, fıska, tıska ve tokatlama" gibi adlar alan bu vuruşta önce sağ el başparmağı işaret ve orta parmağın ortasına gelecek şekilde yumruk yapılır Bunu takiben önce orta parmak sonrada işaret parmağı olmak üzere, iki parmak peşpeşe ve hızla göğse vurularak el aşağıda açık konuma getirilir

Bu vuruşta işaret ve yüzük parmağı da göğse değiyor gibi görünse de asıl işlevi orta ve işaret parmağı yapmaktadır Zeybeklerde bu ifade adeta, zeybek oynayan çok sayıdaki kişinin ayak seslerini tasvir etmektedir Bu darplar genellikle düzenli olarak tek yapıldığı gibi, istenildiğinde üst üste iki defada uygulanabilmektedir ( Ömek Ağır Zeybek ve Fethiye Zeybeği) Bunun yanında piano ve forte olmak üzere değişik şiddetlerde görülen bu vuruşların, bir ezgi içinde çok aralıklı olarak uygulandığı da görülür Göğse parmaklarla darp vurularak ses çıkarılması ve bu sesin müziğin içinde kullanılması fikri, kopuzun tarihinde çok eskilere dayanmaktadır Asya Türklerinde de bu uygulamaya sıkça rastlanılmaktadır El ile çalmanın çok eski dönemlerinden beri süregelen bu vuruş, mızrap kavramıyla birlikte devam ettirilmiştir Günümüzde hala sürdürülen bu ifade ile ezginin istenilen herhangi bir yerinde göğse bir ya da peşpeşe iki darp vurularak renk katılmaktadır

Göğse darp vurarak ses çıkarılmasında Anadolu'da karşılaştığımız ikinci şekil, yalnızca orta parmağın göğse vurularak ses çıkarılmasıdır Genellikle doğu bölgelerimizde adeta ezgiye dem tutarcasına kullanılan bu ifadede de, daha çok işaret parmağı ile ezgi çalınırken orta parmakla göğse vuruşlar yapılmaktadır Bu uygulama da mızraplı bağlamaya geçmiştir Mızraplı bağlamada da alışkanlığa göre, orta veya yüzük parmağı göğse darplar vurmak suretiyle ezgiye eşlik etmektedir

Sağ el şelpe tekniği ifadelerinden bir diğeri de, yalnızca işaret parmağı ile bütün tellere yukarıdan aşağı vurmadır Bu vuruşta diğer üç parmak hafifçe kapatılarak işaret parmağının hareket alanı genişletilir ve yukardan aşağı bütün tellere vurulur Burada da vuruluş şiddetine bağlı olarak tırnak hışırtısı, kesik ifade ve tanfor özellikleri gerçekleştirilebilir Ancak, bunların hiç biri olmadan yumuşak bir vuruş da yapılabilir El ile çalışın görüldüğü hemen her yörede rastlanılan bu vuruş, saz boyunun büyükçe olması dolayısıyla doğu bölgelerimizde daha rahat ve özgür bir yapıdadır Teke bölgesinde ise, üçtelli bağlamaların küçük boyda olmaları nedeniyle bu vuruş, daha küçük hareketlerle yapılmaktadır

Şelpe tekniğinin temel fonksiyonlarından bir diğeri de, aşağıdan yukarıya yapılan vuruşlardır Kendi içinde çok değişik şekilleri ve özellikleri bulunan bu vuruşlar genellikle ezginin işlenmesi, tanforların belirlenmesi, tanforların dışındaki yerlerin doldurulması vb işlevleri yerine getirmektedir

Aşağıdan yukarı yapılan vuruş şekillerinden biri elin aşağıda açık pozisyonda iken yukarı doğru vurulmasıdır Bu vuruşta ağırlık, İşaret parmağındadır Diğer parmaklarda hafifçe tellere değseler bile, asıl vuruş işaret parmağının iç kısmıyla yapılmaktadır

Aşağıdan yukarı vuruş şekillerinden bir diğeri orta, yüzük ve serçe parmaklarının hafifçe kapatılması ve işaret parmağı ile tellere aşağıdan yukarı doğru vurulmasıdır Bir önceki vuruşa göre çok daha rahat ve hızlı olabilmesi bakımından, genellikle tercih edilen vuruş budur Teke yöresinde bu vuruşa ''tekli''de denmektedir Bu yörede bir ikinci tekli vuruş çeşidi de orta parmakla yapılandır İşaret parmağı ve orta parmakla yapılan tekli vuruşların, bir bütün halinde düşünülüp peşpeşe uygulanmaları ile oluşan vuruşa Teke yöresinde genellikle ''ikili'' ya da ''iki parmak'' denilmektedir İkili vuruşta işaret parmağı, biraz orta parmağın hizasına kaydırılarak parmaklar arasında bir paralellik sağlanır Yüzük ve serçe parmaklarının hafifçe kapatılması ile rahatlayan bu iki parmakla tellere kısa aralıklarla hızla vurulur Parmakların tellere peşpeşe vurulması nedeniyle hızlı bir senkop oluşturan bu vuruşun, Doğu bölgelerinde özel bir adı olmamakla birlikte özellikle "Aşıklama" denilen tavırda kullanılmaktadır Arguvan Emirler yöresinde çokça rastlanılan bu kullanımın yanında, aşıklama ifadesinin bilinen en yaygın vuruş şekli, alttan yukarı başparmak ve işaret parmağının hızla vurulması ile yapılandır

Şelpe tekniği alttan yukarı vuruşlarından, Teke yöresinde olup da, doğu bölgelerimizde görülmeyen önemli bir ifade, adına genellikle "tarama'' denilen vuruş şeklidir Alttan yukarı sırasıyla yüzük, orta ve işaret parmaklarının peşpeşe, hızla vurulmalarıyla oluşan bu ifade, Teke yöresinin karakteristik ve temel bir vuruşudur İlgili parmakların bükülmek suretiyle uygulandığı bu vuruş, Teke yöresinde adeta bir kalıp haline dönüşmüştür Genellikle aşağıdan yukarıya parmaklar hızla, peşpeşe vurulur Ancak ezgiye göre parmak hareketlerinin yavaş ve tek tek uygulandığı da görülmektedir

Anadolu el ile bağlama çalma geleneği şelpe tekniği, üstten ve alttan vuruşlarının birlikte uygulanışında iki olgu göze çarpmaktadır Birincisi, ezgiye göre üstten ve alttan yapılan vuruş çeşitlerinden birinin veya bir kaçının düzensiz olarak uygulanmasıdır Çeşitli vuruşların birleşiminden oluşan bu kalıpların, zaman zaman bir ezginin hemen bütünü boyunca devam ettiği görülebilir Teke yöresinin Avşar Beyleri adlı uzun havası buna iyi bir örnektir Dikkat edilecek olursa, üstten tek vuruş ve iki kez tekrarlanan alttan üç parmak tarama vuruşunun birleşiminden oluşan kalıp eserin bütününde uygulanmaktadır Bunun gibi, daha fazla sayıda üstten ve alttan vuruşların birleşiminden oluşup ezgi bütününde tekrarlanan geniş vuruş kalıpları da vardır Ezgi boyunca genel bir icra temasının oturtulduğu bu anlayışa, değişik şekilleriyle Teke ve doğu yörelerimizde rastlanılmaktadır Bir üçüncü şekilde bu iki olgunun birlikte uygulanmasıdır Bir ezgi bütününde üstten ve alttan serbest yapılan vuruşların yanında düzenli vuruş kalıplarının da kullanıldığı bu uygulamaya Teke ve doğu yörelerimizde rastlanılmaktadır

Şelpe tekniğinin yurt genelinde bağlamada asıl uygulanma :eri göğüste, sap birleşimine yakın bir noktadadır Ancak, Teke yöresinde sap üzerinde çalınan parmak vurma tekniği ile beraber sap üzerinde de uygulanabilmektedir Şelpenin hemen her hareketinin yapılabildiği bu bölgede çıkan şelpe tonu göğüstekinden biraz farklıdır

Tel Çekme Tekniği

Tel çekme, bağlamanın temel tekniklerindendir Parmakla teli çekerek ses çıkarmayı ifade eden bu teknik, kopuzun ilk dönemlerinden bu güne kadar gelişerek süregelmiştir Anadolu'da el ile bağlama çalma geleneğinin genelinde rastlanılan bu icra şekli, Doğu yöreleri ve Teke Bölgesinde farklılıklar içermektedir Bu pozisyonda genellikle alt ve orta tel için işaret parmağı alttan yukarı, üst tel için ise başparmak kullanılarak yukarıdan aşağı çekilmek suretiyle ses çıkarılmaktadır Doğu yörelerimizde genellikle uzun hava icralarında, zaman zaman da ritmik ezgilerde kullanılan bu teknikte, ezginin her sesine birebir vuruşlar gelebilmektedir Kendisine özgü bir tını karakteri olan bu tekniğin tipik özelliği, sağ el ile az sayıda vuruş yapıp sol el ile olabildiğince çok sayıda ses çıkarılmasıdır Kanımızca, özellikle hızlı ezgilerde her notaya bir vuruş yapmanın zorluğu bu anlayışı doğurmuş olmalıdır

Teke bölgesinde bu teknik, doğu yörelerimizden daha farklı bir şekilde uygulanmaktadır Genellikle boğaz havalarının icrasında kullanılan bu tekniğin en tipik örneği, Ramazan Güngör'de görülmektedir Sanatçı, küçük olan üçtelli bağlamayı aşağıdaki resimdeki gibi, üst ve alt iki kenarından kavrayarak işaret parmağını boşta bırakmakta ve yalnızca işaret parmağı ile teli birazda göğse bastırarak yukarı doğru çektirmektedir Teke bölgesi üçtelli bağlamaları da doğu yörelerimizde olduğu gibi, az vuruş yapıp, çok sayıda ses çıkarma anlayışı ile çalınmaktadır Ancak, üçtelli bağlamada tel çekme tekniği esnasında çıkan tını daha sivri ve daha keskin bir karakterdedir

Parmak Vurma Tekniği

Parmak vurma tekniği; Anadolu el ile bağlama çalma geleneği içerisinde yer alan ve dünyada yalnızca Anadolu'nun Teke bölgesi Yörük Türkmen kültürüne ait özgün bir ses çıkarma tekniğidir Bu teknik, şelpe ve tel çekme teknikleri gibi bağlamanın köklerine uzanan derin bir tarihe sahip değildir Bağırsak tel ile mümkün olmayan, ancak madeni telin kolay tınlamasına bağlı olarak gelişen bu tekniğin, iyimser bir bakışla madeni tellerin bağlamaya takılışına kadar uzanan bir geçmişi vardır Kanımızca, bu nedenle parmak vurma tekniği, Anadolu genelinde yaygınlık kazanamamıştır Zira, Anadolu insanının bağırsak telden madeni tele ancak yakın zaman önce geçebilmiş olması ve Yörüklerin göçebe yaşam tarzı nedeniyle diğer topluluklardan uzak olmaları, bu tekniğin Anadolu geneline yayılmasını engellemiştir Bu teknik yörede ''parmak vurma, parmak koyma" gibi terimlerle adlandırılmaktadır Ömer Akpınar Ahmet Yamacı'nın parmak vurmaya ''bana bana, bandıra bandıra çalma'' anlamında ''damak'' dediğini nakletmektedir Teke yöresindeki yaşlılar, eskilerin bu tarzda çalarken sazın yönünü yukarı çevirdiklerini söylemektedirler Bu anlayış kanımızca, Anadolu genelinde görülen sazın yukarıya, Hak'ka doğru çalınması inancıyla ortak olmalıdır

Parmak vurma tekniği; bağlamada açık tellerin bir tam beşli tizindeki perdeye genellikle işaret parmağı, bazen de orta parmakta vurulup çekilmesini ifade eden bir ses çıkarma tekniğidir

BAĞLAMADA BOYUTLAR VE SES TONLARI

1-Meydan Sazı
110 Frekanslı LA sesine akort edilir

Tekne boyu 52,5 cm
Tekne eni ve derinliği 31,5 cm
Sap boyu 70 cm
Tel boyu 112 cm

3-Bağlama
220 Frekanslı LA sesine akort edilir

Tekne boyu 41,5 cm
Tekne eni ve derinliği 24,9 cm
Sap boyu 55 cm
Tel boyu 88 cm

5-Bağlama curası
440 Frekanslı LA sesine akort edilir

Tekne boyu 26,5 cm
Tekne eni ve derinliği 15 cm
Sap boyu 36 cm
Tel boyu 58 cm 2-Divan Sazı
146 Frekanslı RE sesine akort edilir

Tekne boyu 49 cm
Tekne eni ve derinliği 29,4 cm
Sap boyu 65 cm
Tel boyu 1 04 cm

4-Tanbura
293 Frekanslı RE sesine akort edilir

Tekne boyu 38 cm
Tekne eni ve derinliği 22,8 cm
Sap boyu 50 cm
Tel boyu 80 cm

6 Tanbura Curası
586 Frekanslı RE sesine akort edilir

Tekne boyu 22,5 cm
Tekne eni ve derinliği 13,5 cm
Sap boyu 30 cm
Tel boyu 48 cm

BAĞLAMADA GERİLİM VE BASINÇ HESAPLARI
1GERİLİM
Gerilim ansiklopedik olarak iki şekilde açıklanmıştır;
1- Çekme kuvvetiyle karşılaşmış bir öğenin durumu
2- Bir cisme uygulanan çekme kuvvetlerinin miktarı ve özellikle bu kuvvetlerin dik bileşeni

Bağlamalarda gerilim; tellerin sap üzerine uygulamış olduğu çekme kuvvetidir Bağlamanın orta eşiğinden, üst eşiğine kadar olan mesafe göz önünde bulundurularak gerilim hesaplanacaktır Yani başka bir deyişle, telin iki eşik arasında yükselen bölümü göz önünde bulundurulmalıdır

Gerilimin hesaplanması için tel boyu, telin özgül ağırlığı, telin kalınlığı ve telin frekansının bilinmesi gerekmektedir Bütün bu değerler tespit edildikten sonra, telin özgül ağırlığı, tel frekansının karesi, tel boyunun karesi ve tel çapının karesi ''pi" sayısı ile çarpılmalıdır Burada elde edilen sonuç ''dyn" cinsinden çıkacaktır Bir "dyn" 981 grama eşit olduğundan (1 Dyn = 981gr), çıkan sonuç 981'e bölünmelidir Böylece bir tele uygulanan gerilim kuvveti kilogram cinsinden bulunacaktır Bu işlem tüm teller üzerinde tek tek yapılacak ve çıkan sonuçlar toplanarak sazın toplam gerilimi elde edilecektir
<!--[if !supportEmptyParas]-->1 1 Gerilim Formülü İle İlgili Simgeler
λ : Lamda = Dalga boyu cm
f : Frekans = Sesin saniyedeki titreşim sayısı 1/sn
σ : Sigma = Birim alana gelen kuvvet
A : Telin kesit alanı m2 (cm2)
p : Ro = T elin özgül ağırlığı kg/m3 (gr/cm3)
V : Hız (Sesin hızı bazı yerlerde ''C'' harfi ile gösterilir)
L : Uzunluk m (cm)
Л : pi = 3,141
R : Çap m (cm)

12 Çalgılarda Kullanılan Tellerin Özgül Ağırlıkları
Kanun, Ud, Gitar ve Harp'ta kullanılan naylon (Mesina) tellerin özgül ağırlığı
p= 0,995 gr/cm3 ~= 1 gr/cm3

Bağlamalar için üzeri bakır sargılı çelik tellerin (Bam teli) özgül ağırlığı
p= 7,2 gr/cm3
Ud ve Gitar için üzeri bakır sargılı ipek veya naylon tellerin özgül ağırlığı
p= 4,75 gr/cm3
Piyano, Tanbur ve bağlama için çelik ve demir tellerin özgül ağırlığı
Çelik teller; p = 7 gr/cm3 Demir teller; p = 7, 78 gr/cm3
Yaylı sazlar için çelik üzerine çelik sargılı tellerin özgül ağırlığı
P = 6,34 gr/cm3
Tanburlar için sarı tellerin özgül ağırlığı
Pirinç teller; p = 8 gr/cm3 Bakır teller; p = 8,831 gr/cm3
Çinko teller ; p = 7,13 gr/cm3

13 Gerilim Formülünün Çıkarılışı
f= V/λ , λ=2L => f= V/2L V=√σ/p
σ= F/A = Teli geren kuvvet/telin kesiti
V= √F/A*p , f= √F/A*p/2L haline dönüşür
A= Л*r2 = Л*(R/2 )2 = ЛR2/4
F= Л*p*f2*L2*R2/981 dyn olarak çıkar Bunu gr cinsine çevirmek için 981'e böleriz
F= 3,141*p*f2*L2*R2/981
F= 0,0032*p*f2*L2*R2 Gerilim hesapları bu formülle yapılacaktır

2 BAĞLAMADA GERİLİMLER

21 Meydan Sazı
Denge ve Oranlar :
Form boyu :52,5 cm
Form eni ve derinliği : 31,5 cm
Sap boyu : 70 cm
Tel boyu : 112 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel - Bam teli
Alt tel : (0,035 cm - 0,060 cm) : LA 110f - 55f
Orta tel : (0,025 cm - 0,040 cm) : RE 73f - 37f
Üst tel : (0,035 cm - 0,060 cm) : SOL 98f - 49f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*12100*12544*0,001225
F= 4,165 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*5329*12544*0,000625
F= 9,358 kg Orta çelik tel (1 adet)
F= 0,0032*7*9604*12544*0,001225
F= 3,306 kg Üst çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7,2*3025*12544*0,0036
F= 3,147 kg Alt bam tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*1369*12544*0,0016
F= 6,330 kg Orta bam tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*2401*12544*0,0036
F= 2,498 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 4,165*2+3,147+3,743+2,464+3,306*2+2,498
F= 8,330+3,147+9,358+6,330+6,612+2,498= 36,275 kg

22 Divan Sazı
Denge ve Oranlar :
Form boyu : 49 cm
Form eni ve derinliği : 29,4 cm
Sap boyu : 65 cm
Tel boyu : 104 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel - Bam teli
Alt tel : (0,030 cm -0,060 cm) : RE 146 f - 73 f
Orta tel : (0,050 cm) : SOL 98 f
Üst tel : (0,030 cm -0,060 cm) : DO 130 f - 65 f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*21316*10816*0,0009
F= 4,647 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*9604*10816*0,0025
F= 5,817 kg Orta çelik tel (2 adet)
F= 0,0032*7*16900*10816*0,0009
F= 3,685 kg Üst çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7,2*5329*10816*0,0036
F= 4,780 kg Alt bam tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*4225*10816*0,0036
F= 3,790 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 4,647*2+4,780+5,817*2+3,685*2+3,790
F= 9,294+4,780+11,634+7,370+3,790= 36,868 kg

23 Bağlama
Denge ve Oranlar :
Form boyu : 41 ,5 cm
Form eni ve derinliği : 24,9 cm
Sap boyu : 55 cm
Tel boyu : 88 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel - Bam teli
Alt tel : (0,025cm-0,040cm) : LA 220f -110f
Orta tel : (0,035cm) : RE 146f
Üst tel : (0,025 cm -0,050 cm) : SOL 195f - 98 f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*48400*7744*0,000625
F= 5,247 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*21316*7744*0,001225
F= 4,529 kg Orta çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*38025*7744*0,000625
F= 4,122 kg Üst çelik tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*12100*7744*0,0016
F= 3,454 kg Alt bam tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*9604*7744*0,0025
F= 4,283 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 5,247*2+3,454+4,529*2+4,122+4,283
F= 10,494+3,454+9,058+4,112+4,183 = 31,411 kg

24 Tanbura
Denge ve Oranlar :
Form boyu : 38 cm
Form eni ve derinliği : 22, 8 cm
Sap boyu : 50 cm
Tel boyu : 80 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel - Bam teli
Alt tel : (0,020 cm - 0,030 cm) : RE 293f - 146f
Orta tel : (0,030 cm ) : SOL 195f
Üst tel : (0,020 cm - 0,040 cm) : DO 260f - 130f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*85849*6400*0,0004
F= 4,922 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*38025*6400*0,0009
F= 4,906 kg Orta çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*67600*6400*0,0004
F= 3,876 kg Üst çelik tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*21316*6400*0,0009
F= 2,828 kg Alt bam tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*16900*6400*0,0016
F= 3,987 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 4,922*2+2,828+4,906*2+3,876+3,987
F= 9,844+2,828+9,812+3,876+3,987 = 30,347 kg

25 Bağlama Curası
Denge ve Oranlar :
Form boyu : 26,5 cm
Form eni ve derinliği : 15 cm
Sap boyu : 36 cm
Tel boyu : 58 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel -Bam teli
Alt tel : (0,015 cm) : LA 440f
Orta tel : (0,025 cm) : RE 293f
Üst tel : (0,015 cm - 0,030 cm) : SOL 391f - 195f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*193600*3364*0,000225
F= 3,282 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*85849*3364*0,000625
F= 4,043 kg Orta çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*152881*3364*0,000225
F= 2,592 kg Üst çelik tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*38025*3364*0,0009
F= 2,652 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 3,282*2+4,043*2+2,592+2,652
F= 6,564+8,086+2,592+2,652 = 19,894 kg

26 Tanbura Curası
Denge ve Oranlar :
Form boyu : 22,5 cm
Form eni ve derinliği : 13,5 cm
Sap boyu : 30 cm
T el boyu : 48 cm

Tel Kalınlıkları ve Akordu :
Çelik tel - Bam teli Çelik tel- Bam teli
Alt tel : (0,015 cm) : RE 586f
Orta tel : (0,025 cm ) : SOL 391f
Üst tel : (0,015 cm - 0,030 cm) : DO 521f - 260f

F= 0,0032*p*f2*L2*R2
F= 0,0032*7*343396*2304*0,000225
F= 3,987 kg Alt çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*152881*2304*0,000625
F= 4,931 kg Orta çelik teller (2 adet)
F= 0,0032*7*271441*2304*0,000225
F= 3,152 kg Üst çelik tel (1 adet)
F= 0,0032*7,2*67600*2304*0,0009
F= 3,229 kg Üst bam tel (1 adet)
F= 3,987*2+4,931*2+3,152+3,229
F= 7,974+9,862+3,152+3,229 = 24,217 kg

3 BASINÇ

Bir yüzeye dik ve düzgün olarak etkiyen kuvvet yeğinliğinin, bu yüzeyin alanına oranı
Bağlamalarda basınç; tellerin meydana getirdiği gerilimin, eşiğe binmek suretiyle göğüse yapmış olduğu basınçtır Teller eğer eşik üzerinden geçmese idi, sadece gerilim olacak, basınç olmayacaktı Basınç değimi genel olarak yüzeysel anlamda bilinen bir birimdir

Bağlamada ve diğer enstrümanlarda ise basınç yüzeysel değil bölgeseldir Gerilimden dolayı tellerin eşiğe ve dolayısıyla eşik bölgesine yapmış oldukları bir basınçtır Hatta kenara doğru gittikçe sıfıra dahi düşebilir, buna moment kuvveti de denilebilir
Bağlamanın basıncını hesaplamak için toplam gerilim eşik yüksekliği ile çarpılmalıdır Bu suretle o bölgeye yapılmış olan basınç bulunacaktır Bağlamalarda standart yapıma ne kadar dikkat edilirse edilsin eşik yüksekliklerini de farklılıklar görülmüştür Burada yapılacak olan basınç hesapları, olması gereken eşik yüksekliklerine göre hesaplanacaktır

P = Basınç Kg/cm2
F = Kuvvet (Gerilim kuvveti) Kg
L = Uzunluk (Eşik yüksekliği) cm

P= F*L Basınç hesaplan bu formülle yapılacaktır

4 BAĞLAMADA BASINÇLAR

41 Meydan Sazı
Sazın gerilimi F = 36,275 kg
Eşik yüksekliği L = 9 mm (0,9 cm)
P = F*L
P = 36,275* 0,9 = 3,264 kg/cm2

42 Divan Sazı
Sazın gerilimi F = 36,868 kg
Eşik yüksekliği L = 7 mm (0,7 cm)
P = F*L
P = 36,868*0,7 = 2,580 kg/cm2

43 Bağlama
Sazın gerilimi F= 31,411 kg
Eşik yüksekliği L= 6 mm (0,6 cm)
P=F*L
P= 31,411*0,6= 1,884 kg/cm2

44 Tanbura
Sazın gerilimi F = 30,347 kg
Eşik yüksekliği L = 5 mm (0,5 cm)
P= F*L
P= 30,347*0,5= 1,517 kg/cm2

45 Bağlama Curası
Sazın gerilimi F= 19,894 kg
Eşik yüksekliği L= 5 mm (0,5 cm)
P= F*L
P= 19,894*0,5= 0,994 kg/cm2

46 Tanbura Curası
Sazın gerilimi F= 20,667 kg
Eşik yüksekliği L= 4 mm (0,4 cm)
P= F*L
P = 20,667*0,4= 0,826 kg/cm2

BAĞLAMA VE TEZENE TUTUŞU
Öğr Gör Savaş EKİCİ1
Bağlamanın Tutuluşu

Çalgıların tutuluşu ve çalınış biçimleri, çoğunlukla insanların doğal duruş ve oturuş pozisyonlarına göre geliştirilmiştir Yapısal olarak ta insanların bu pozisyonlarına göre şekillendirilmiş ve bir çalış tekniği kazandırılmıştır




Bağlama ise hem çalınış biçimi, hem de yapısal (fiziksel) olarak insanın oturuş pozisyonuna göre geliştirilmiş çalgılardandır

Bağlamadan temiz ve güzel bir ses çıkarmak için ilk şart, çalgının doğru tutulmasıdır Bağlamanızı doğru tutabilmek için aşağıdaki kuralları dikkatle uygulamanız gerekmektedir

1- Vücut yapınıza uygun bir sandalyeye dik olarak oturunuz Ayaklarınızı yerden destek alabilecek şekilde ve topuklar birbirinden 30-35 cm açıklıkta rahatça yere basınız

2- Bağlamanın teknesini sağ bacağınız ile vücudunuzun birleştiği bölgeye
yerleştiriniz Bu konumda bağlamanın göğsü tam karşıya bakmalıdır (Fotoğraf No 1 ) Sağ kolunuzu üstten fotoğraftaki gibi bağlamaya koyarak hem yere doğru hem de vücudunuza doğru bir kuvvet uygulayarak sol elinizin yardımı olmadan 1 numaralı fotoğraftaki gibi dengede durmasını sağlayınız Bağlamanın sapını yere paralel konumdan çok az yukarıya doğru kaldırarak hafif çapraz bir konuma getiriniz

Sol El Pozisyonu

Sol elinize ve parmaklarına herhangi bir kuvvet uygulamadığınız zaman doğal konumda 2 numaralı fotoğraftaki gibidir

Bu konumda baş parmak ile işaret parmağı arasındaki boşluğa dikkat edildiğinde ''U'' şeklinde bir ovalliğe sahip olduğunu göreceksiniz Bağlamanın sapı ise elinizin bu biçimine göre yapılmıştır

Sol el parmaklarına herhangi bir kuvvet uygulamadan sapa getirerek herhangi bir perdede sol eldeki bu ovalliği 3 numaralı fotoğrafta görüldüğü gibi sapa temas ettiriniz








Perdelere Basış

Sapa temas etmiş durumda olan sol elinizin işaret parmağını (1 parmak) dik ve tırnak bağlamanın göğsünü gösterecek şekilde basınız (Fotoğraf No: 4) Diğer parmaklar ise sapın üzerinde, tele basmadan fakat her an basacakmış gibi bir konumda durmalıdır

2, 3, ve 4parmakların da perdelere basış şekli işaret parmağında (l parmakta) olduğu gibi yine dik ve tırnak bağlamanın göğsünü gösterecek şekilde olmalıdır (Fotoğraf No: 5)








Sol Eldeki Yanlış Pozisyonlar
Bu pozisyonlardaki ilk hata işaret parmağının (1 parmağın) yatık ve tırnağın bağlamanın göğsünü değil yukarıyı göstermesidir Bu şekilde basan parmağın daha çok yatay bir çalış pozisyonuna sahip olan bağlamanın sapı üzerinde hareket etmesi daha güç olacaktır

İkinci bir hata ise 2,3 ve 4 parmakların sap üzerinde değil, sapın altında durmasıdır Bu konum da parmakların yerinden çıkıp perdeye zamanında basması zor olacaktır Bu nedenle 2, 3 ve 4 parmaklar ve sol elin konumu 4 numaralı fotoğraftaki gibi olmalıdır

Bu fotoğrafta görülen diğer bir hata ise baş parmağın duruşudur Bu pozisyonda baş parmağın işaret parmağı ile aynı hizada olması gerekirken sapın arka tarafına kaymıştır Baş parmak kullanılması gerektiği zaman parmağın bu pozisyondan çıkıp perdeye zamanında basması çok zordur

Tezenenin Tutuluşu

Sağ elinize ve parmaklarına herhangi bir kuvvet uygulamadığınız zaman doğal konumda 7 numaralı fotoğraftaki gibi olduğunu göreceksiniz* Bu konumdaki elinizin baş parmağının ucu ile işaret parmağının arasına tezeneyi koyarak hafifçe tutunuz Elinizin 8 numaralı fotoğraftaki şekli aldığını göreceksiniz Tezenenin en doğru tutuş şekli olan bu konuma tel üzerinde de dikkat ediniz








Tezenenin Telde Çalışması
(Telden Ses Çıkarma)

Tezene tuttuğunuz elinizi hiç bozmadan göğsün tam ortasına 9 numaralı fotoğrafta görüldüğü gibi tezenenizi telin üzerine koyunuz

Daha sonra baş parmağınızın ucu ile dışa doğru ve bilekten gelen bir hareket
İle aşağıya doğru itiniz

Aşağıda kalan tezeneyi yukarıya doğru bu defa işaret parmağınızın ucuna kuvvet uygulayarak yukarıya ve göğüse doğru yine bilekten gelen bir hareket ile çekiniz

Bağlamada tezenenin çalışması ya aşağıya ya da yukarıya doğrudur Tezene
Çalışırken sağ eldeki hareketin bileği aşıp dirseğe ve omuza ulaşması doğru değildir






Bütün hareketler bilekten ve ilgili tel üzerinde teli fazla aşmadan mümkün olduğu kadar küçük hareketler ile yapılmalıdır Tezene yukarıdan aşağıya doğru vurulduğunda çok aşağıya, aşağıdan yukarıya doğru çekildiğinde çok yukarıya çıkmamalıdır Çünkü geniş hareketler (büyük hareketler) için daha çok zaman gerektiğinden küçük süreli (küçük zamanlı) notaların icrasında büyük hareketlerle sol elin bastığı seslere yetişemeyeceğinden sesler bozuk çıkacaktır Bu nedenle sağ eldeki hareketler tek tel üzerinde (tavırlar hariç) ve küçük olmalıdır

Tezene ile yukarıdan vurarak ve aşağıdan çekerek çıkardığınız sesler birbirine eşit frekansta (şiddette) ve dengeli olmalıdır Bu dengeyi sağlayabilmek için eliniz ve tezeneniz tel üzerinde 9 numaralı fotoğrafta görüldüğü gibi olmalıdır

Sağ Eldeki Yanlış Pozisyonlar

Tezene ve elin 10 ve 11 numaralı fotoğrafta görüldüğü gibi çalışması durumunda yukarıdan vurduğunuz sesler ile aşağıdan çektiğiniz seslerin şiddeti birbirine eşit olmayacaktır Bu nedenle 10 ve 11 numaralı fotoğrafta görülen el ve tezenenin pozisyonu yeterince doğru değildir








12 numaralı fotoğrafta tezene ve el hem alt eşiğe fazla yaklaşmış hem de 2, 3 ve 4 parmakların duruşu elin doğal duruşuna aykırıdır Böyle bir pozisyonda çalgıdan çıkaracağınız sesler hem sert hem de doğal olmayacaktır

13 numaralı fotoğrafta ise görüldüğü gibi tezene ve el göğüsün ortasında değil bu defa sapa fazla yaklaşmıştır Bu pozisyonda çıkaracağınız sesler yine çalgının gerçek tonunu (tınısını) yansıtmayacak ve aşırı yumuşak olacaktır






Bu nedenle 12 ve 13 numaralı fotoğraflardaki el ve tezene pozisyonları da yeterince doğru değildir

*Elleriniz yanda yürürken sağ ve sol elinizin şeklini ve parmaklarınızın nasıl durduğunu kontrol ederek karşılaştırınız
Bağlama İçin Etüdler ve Tezene Çalışmaları
Gaziantep Üniversitesi Yayınları

Müzik ve Nota Bilgileri
Nota:
Müzik seslerini gösteren işarettir ve yedi tane nota vardır La-Si-Do-Re-Mi-Fa-Sol

Porte ve İlave Çizgisi:
Beş paralel düz çizgi ve dört eşit aralıktan oluşan şekildir Notalar bu şekle sığmadığı zaman ilave çizgiler kullanılır
Anahtar:
Portenin sol baş tarafına konulur ve konulduğu çizgiye kendi adını verir

- Sol anahtarı

- Fa anahtarı

- Do anahtarı

Nota ve Eslerin (Sus) Değerleri:

Birlik Nota 1 Birlik Es

İkilik Nota 1/2 İkilik Es

Dörtlük Nota 1/4 Dörtlük Es

Sekizlik Nota 1/8 Sekizlik Es

Onaltılık Nota 1/16 Onaltılık Es

Otuzikilik Nota 1/32 Otuzikilik Es

Altmışdörtlük Nota 1/64 Altmışdörtlük Es

Değiştirme işaretleri:
Önüne geldiği notanın ses yüksekliğini değiştiren işaretlerdir Notanın sol tarafına konur ve ölçü içindeki aynı ismi taşıyan notaları etkiler

Bemol: Önüne geldiği notayı yarım ses kalınlaştırır

Diyez: Önüne geldiği notayı yarım ses inceltir

Naturel: Değişime uğramış notayı normal hale getirir

Çift Bemol: Önüne geldiği notayı bir tam ses kalınlaştırır

Çift Diyez: Önüne geldiği notayı bir tam ses inceltir

Tekrar işaretleri:

Röpriz: Genellikle başa dönüleceğini veya 2 defa görüldüğü yerden 1 defa görüldüğü yere dönüleceğini anlatır






Ölçü tekrar işareti: Bir ölçüdeki notalar tekrar edileceği zaman kullanılır
[size="2">[color="][/size][/b]

Senyö: Bir müzik eserinde 2 defa konulduğu yerden, birinci defa konulduğu yere

Bağlamada Perde Ayarları



Kısa Sap
Bağlama

Uzun Sap
Bağlama


İki eşik arasındaki tel

uzunluğu:
cm

Perde
no: Perde
no:1mi bsi b12mi b2si b223misi34fado 45fa#3do#356fa#do# 67sol re78sol#mi b89la b2mib2910lami 1011si bfa 1112si b2fa#31213sifa#1314dosol1415do#3sol# 1516do#lab21617rela1718mi bsi b1819misi b219si 20do21do#22re23Tablonun Kullanımı :
Bu hesap tablosu, perde ayarları bozulmuş olan bağlamalar için hazırlanmıştır O nedenle perde ayarlarınız doğru ise bu tabloyu kullanmayınız ve perdelerin yerlerini değiştirmeyiniz
Hesap için:
-Önce bağlamanızın üst ve alt eşik arasındaki mesafeyi ölçerek yukarıdaki bölüme yazınız
-Ondalıklı ölçüler için virgül değil nokta işaretini kullanınız
-Ortaya çıkan sonuçlar perdelerin alt eşiğe olan uzaklığıdır(cm)
-Bağlamanız kısa sap ise sol taraftaki bölümü, uzun sap bağlama ise sağ taraftaki bölümü dikkate alarak perdeleri yerleştiriniz

Bağlamada Akort:

Bağlamada akort veya düzen, bağlamamızda bulunan tellerin hangi sesi vereceğini, dolayısıyla teller aralarındaki ses farklılıkları bilgisini bize verir
Ancak pratikte, yayınlarda belirtilen veya bilinenden farklı akort yapılır

Genel olarak akort şekli:

bozuk düzen için
alt grup teller: LA - orta grup teller RE - üst grup teller SOL

bağlama düzen için
alt grup teller: RE(La) - orta grup teller SOL(Re) - üst grup teller LA(Mi)

ifade olarak edilmektedir ve tel veya tel gruplarının ses değeri bu notalarla belirtilmektedir Pratikte ise bağlama farklı seslere akort edilmekte ve bu sesler; icracıya, bağlamanın yapısına, kullanılan tele vb durumlara göre farklılık göstermektedir Ancak genel olarak şöyle bir önermede bulunmak mümkündür:
Uzun sap bağlamada;
Bozuk düzeni için,

alt tel = Do (261,6 Hz)
alt tel = Do (261,6 Hz)
alt bam teli = kalın Do (130,8 Hz)

orta tel = Fa (174,6 Hz)
orta tel = Fa (174,6 Hz)

üst tel = Si (bemol) (233,1 Hz)
üst bam teli = kalın Si (bemol) (116,5 Hz) Bağlama düzeni için,

alt tel = Do (261,6 Hz)
alt tel = Do (261,6 Hz)
alt bam teli = kalın Do (130,8 Hz)

orta tel = Fa (174,6 Hz)
orta tel = Fa (174,6 Hz)

üst tel = Sol (196 Hz)
üst bam teli = kalın Sol (98,0 Hz) Kısa sap bağlamada;
Bozuk düzeni için,

alt tel = Fa (349,2 Hz)
alt tel = Fa (349,2 Hz)
alt bam teli = kalın Fa (174,6 Hz)

orta tel = Si (bemol) (233,1 Hz)
orta tel = Si (bemol) (233,1 Hz)

üst tel = Mi (bemol) (311,1 Hz)
üst bam teli = kalın Mi (bemol) (155,6 Hz) Bağlama düzeni için,

alt tel = Fa (349,2 Hz)
alt tel = Fa (349,2 Hz)
alt bam teli = kalın Fa (174,6 Hz)

orta tel = Si (bemol) (233,1 Hz)
orta tel = Si (bemol) (233,1 Hz)

üst tel = Do (261,6 Hz)
üst bam teli = kalın Do (130,8 Hz)
Akort yaparken en alt telden başlamak suretiyle bağlamanın diğer telleri de yukarıdaki seslere akort edilir Referans olarak farklı ses veya sesler seçilmesi halinde teller arasındaki ses farklılığı korunmalıdır
Örneğin, uzun sap bağlamımızın alt telini Re(293,6) sesine getirmemiz halinde, orta telini de 3,5 ses daha kalın olan Sol(196) sesine, en üst telini de alt telden 1 ses kalın olan Do(261,6) sesine getirmeliyiz Bu şekilde bağlamamız bozuk düzene akort etmiş oluruz

Yukarıdaki bilgiler veya önermeler, tekne boyu 38-42cm arasındaki ve alt tel çapı:0,18-0,20mm orta tel çapı:0,28mm üst tel çapı:0,20mm olan bağlamalar için geçerlidir

Referans sesleri doğru bir şekilde elde edebilmek için Piyano ve benzeri müzik aletleri kullanılabilir Aşağıda piyano tuş takımı ve nota yerleri verilmiştir

Nota AdıHarf KarşılığıFrekansı (Hertz)
Piyano Tuşları(Klavyesi)



La
Si bemol
Si
Do
Do diyez
Re
Mi bemol
Mi
Fa
Fa diyez
Sol
La bemol
La
Si bemol
Si
Do
Do diyez
Re
Mi bemol
Mi





A
B b
B
C
C #
D
E b
E
F
F #
G
A b
A
B b
B
C
C #
D
E b
E





220
233,1
246,9
261,6
277,2
293,7
311,1
329,6
349,2
370
392
415,3
440
466,2
493,9
523,3
554,4
587,3
622,3
659,3





Uzun Sap BağlamadaBozuk DüzeniBağlama Düzeni Alt tel
261,6 Hz

Orta tel
174,6 Hz

Üst tel
233,1 Hz Alt tel
261,6 Hz

Orta tel
174,6 Hz

Üst tel
196,0 HzKısa Sap BağlamadaBozuk DüzeniBağlama DüzeniAlt tel
349,2 Hz

Orta tel
233,1 Hz

Üst tel
311,1 Hz Alt tel
349,2 Hz

Orta tel
233,1 Hz

Üst tel
261,6 Hz
Yukarıdaki notaların üzerine gelinerek veya frekans değerlerinin üzerine tıklanarak referans sesler dinlenebilir

Kullanabileceğiniz diğer sesler:Re (146,8 Hz)
Mib(155,5 Hz)
Mi (164,8 Hz)
Fa#(185 Hz)
Sol#(207,6 Hz)
La (220 Hz)
Si (246,9 Hz)
Do#(277,1 Hz)
Re (293,6 Hz)
Mi (329,6 Hz)
Fa#(369,9 Hz)
Sol (392 Hz)

-Midileri dinlemek için Quick Time programını kullanabilirsiniz
-Yukarıdaki butonları görebilmeniz ve sesleri dinleyebilmeniz bilgisayarınızda Java eklentilerinin kurulu olması gerekir http://wwwjavacom/en/download/windows_automaticjsp