Bakteri Nedir? Bakteri Çeşitleri Nelerdir?

Antonie van Leeuwenhoek, ilk mikrobiyolog, ve mikroskop kullanarak bakterileri ilk gören kişi

Bakteri nedir?
Gözle görülemeyecek kadar küçük, tek bir hücreden meydana gelen mikroorganizma Normal bir hücrenin yaptığı bütün işleri yapamadıklarından va bazı organelleri eksik olduğundan mütekamil hücre sayılmazlar Bakteriler mikroorganizmaların temel ve en büyük sınıfıdır

Sayılamayacak kadar çok çeşiti bilinmesine rağmen, bunlardan sadece çok küçük bir miktarı insan vücudunda yaşayabilir ve yine bunların çok azı insanda hastalık yapma özelliğine sahiptir Hastalandırıcı bakterilere örnek olarak tüberküloz basili, difteri, tetanos, tifo amili bakteriler sayılabilir Sür’atli çoğalırlar; uygun bir ortamda bir bakteri hücresi 24 saat içinde 70 milyon bakteriye dönüşebilir Dünya üzerinde bakteriden arınmış bir yer bulmak hemen hemen imkansızdır

Her ne kadar Fransız bilgini Louis Pasteur insan ve hayvan hastalıkları ile bakteriler arasındaki ilişkiyi keşfeden ilk kişi olarak bilinirse de, ondan 300 sene evvel yaşamış, Müslüman Türk alimi Akşemseddin, bazı hastalıkların canlı tohumlarla insandan insana nakledildiğini bildirmiştir

Pasteur’den sonra bir diğer ilim adamı Robert Koch, belli bakterilerin belli hastalıkları yaptığı konusunda belli kurallar ortaya koymuştur
Koch’un kuralları:
1) Bakteri, kişinin hastalıktan etkilenen kısmında bulunur Bunun için, bakteriyi tanımak maksadıyla, kişinin boğaz, kulak gibi belli yerlerinden materyal alınmalıdır
2) Bir başka vücutta gelişmiş olan mikroorganizmalar, diğer bir vücuda girerek aynı hastalığı ortaya çıkarabilirler

R Koch, 1876’da şarbon basilinin sporlarını keşfetmiş ve hastalığın bakteri tarafından imal edilen bir zehirli madde tarafından meydana getirildiğini iddia etmiştir Aynı ilim adamı 1882'de verem mikrobunu keşfetmiş, 1883’te kolera mikrobunu bulmuştur 1905’te frengi hastalığının mikrobunu ortaya koymuştur Elias Medchnikov’un bağışıklık üzerindeki çalışmaları önemlidir Emil Beering de (1854-1917) antitoksin ilminin ve serum tedavisi metodlarının kurucularındandır

Bakteriler yaşadıkları şartların dışındaki durumlara karşı çok hassastır Bu, onları kontrolde büyük bir avantaj sağlamaktadır Mesela kendi yaşadıkları sıcaklığın altında veya üstünde bir ısıda uzun müddet canlı olarak dayanamazlar Bu sebeple cerrahi ve diğer tıbbi aletler 15 dakika süreyle kaynatılarak mikroptan arıtılabilmektedir Kuruluk, bakterilerin yaşamasını engelleyen bir diğer durumdur Günışığı, bazı bakterileri öldürmektedir Aerob bakteriler denen grup, hava olmadan yaşayamazlar Keza anaerob bakteriler yaşamak için mutlaka havasız ortama muhtaçtırlar

Hastalık yapıcı bakterilerden çoğu ortama toksin denilen bakteri zehirlerini salarlar Toksinlerden bazıları bakteri faaliyetteyken ortama salınır Bir kısım bakteri parçalandıktan sonra da ortama zehirli maddeler çıkar Vücudun bakterilere karşı savunma ölçülerinden birisi antitoksinlerdir Antitoksinler bakteri maddelerine karşı vücutta imal edilen ve bakteri zehirlerini zehirsizleştiren maddelerdir Bakteri genellikle vücutta kendisine karşı olan bir madde ile zararsızlaştırılır Bu maddeler bakteriye, bakteri maddelerine karşı özel maddelerdir Bakterilere karşı vücudun dirençli olmasından daha önemli olan iş, günlük eşya ve aletlerin bakterilerden temizlenmesidir Bakteri bulaşığı olabilecek maddelerle temastan sonra iyice temizlenmek, sık sık yıkanmak gereklidir

Bakterilerin yuvarlak olanlarına kok, çomak şeklinde olanlara basil, virgül şeklinde olanlara vibriyo, helezon (spiral) şeklinde olanlara da spiroket denilir Kokların da muhtelif şekilleri vardır Çift olanlara diplokok, tesbih dizisi gibi olanlara streptokok, üzüm salkımı şeklinde olanlara stafilokok denilir Bunlara birer misal vermek icab ederse; diplokok için bel soğukluğu amili olan gonokoku, basiller için verem, şarbon için tetanoz ve tifoyu, vibriyo için kolerayı, spiroketler için de frengi amilini sayabiliriz On dokuzuncu yüzyılda temelleri atılan bakteriyoloji günümüze kadar çok büyük değişmeler ve yeniliklerle gelmiştir Temizlikten başka, suların mikropsuzlaştırılması, bakterilere karşı özel ilaçlar bulunması, artıkların uygun şekillerde zararsızlaştırılması ile bakterilere karşı önemli mesafe alınmıştır İyot ve alkol gibi antiseptik maddeler, aşı ve serum gibi bağışıklık maddeleri, antibiyotik ilaçlar insanların bakterilerle olan hastalıklarından önemli derecede korunmasını sağlamıştır Bakteri denilince sadece insanları hastalandıran mikroskobik amiller akla gelmemelidir Bakterilerin bir kısmı da insanlar için faydalı işler yaparlar Mesela bakteriler olmasaydı, insan ve hayvan cesetleri çürüyemez ve binlerce yıl boyunca oldukları gibi kalırlardı Böyle bir dünyada belki de adım atacak yer kalmazdı Havadaki azotu bağlayarak toprakta nitratları teşekkül ettiren bakteriler, bitkilerin büyüme ve gelişmesinde son derece lüzumlu ve önemlidirler Bunlardan başka çeşitli maya bakterileriyle peynir,

yoğurt gibi maddeler meydana gelmekte, yine aynı şekilde birçok kimyevi maddeler ve ilaçlar elde edilmektedir Yapılan son araştırmalar, asrımızın en önemli ihtiyaç maddelerinden olan petrolün de milyonlarca sene önce yaratılmış ve ölmüş canlıların cesetlerinin bakteriler tarafından çürütülmesiyle teşekkül ettiği zannını kuvvetlendirmektedir

******

Bakteri Çeşitleri
Bakteriler büyüklükleri mikronla ölçülen küçük canlılardırBoyları genellikle 1-2 mikron arasındadırBakteriler küçük organizmalar olmakla beraber yapı ve hayatsal faaliyetleri yönünden çok çeşitlilik gösterdiklerinden, değişik ölçülere göre çok sayıda sınıflamalar yapılır

BAKTERİLER

A)Şekillerine Göre Bakteriler:
1-Basil, çubuk şeklinde olan bakteriler
2-Kok, yuvarlak bakteriler
Diplokok, yan yana bulunan iki kok bakterisi
Streptokok, yan yana sıralanmış kok bakterileri
Stafilokok, topluluk oluşturan kok bakterileri
3-Spiral, spiral şeklini almış bakterilerdir
4-Vibrio, virgül şeklini almış bakterilerdir
B)Oksijen Kullanma Durumuna Göre:
1-Aerob, oksijenli ortamda yaşayan bakteriler
2-Geçici aerob bakteriler
3-Geçici anaerob bakteriler
4-Anaerob, oksijensiz ortamda yaşayan bakteriler
C)Gram Boyasına Göre:
1-Gram – pozitif bakteriler, gram boyası ile boyanır
2-Gram- negatif bakteriler, gram boyası ile boyanamazlar
D)Beslenme Şekillerine Göre:
1-Hetetrof Bakteriler
2-Ototrof Bakteriler

Bakterilerin Yapısı ve Özellikleri:Bakteriler prokaryot hücleridirBakterilerde hücre etrafını çeviren iki tip örtü tabakası vardırİçte hücre zarı(plazma zarı) , onun üzerinde kalın hücre duvarı protein, yağ ve karbonhidratlar meydana gelirÇok sayıda bakteride hücre duvarına ek olarak polisakkaritlerden oluşan bir dış tabaka (kapsül) bulunur
Bakteri sitoplazmaları içinde glikojen, protein ve yağ vardırOrganellerden mitokondri ve endoplazmik retikulum bulunmazken, ribozomlar sitoplazma içinde serbest olarak bulunur
Aerob bakteriler mezozom adı verilen mitokondri zarlarına benzeyen kıvrımlara sahiptirSolunum enzimleri mezozom zarlarında ve sitoplazmada dağınık halde bulunur
Bakterilerin, çekirdekli hücrelerde olduğu gibi zarla çevrili çekirdekleri yokturKalıtım maddesi DNA’dan yapılmış olup, çekirdek sahası denilen kısımlarda yer alır
Bir çok bakteri çeşidi hücresel çıkıntılara, kamçılara sahiptirler ve bu sayede sıvı ortamda yüzebilirlerYuvarlak bakteriler, kamçıları olmadığından pasif hareket ederlerToz parçacıklarına ve su damlacıklarına tutunarak uzaklara taşınabilir
Bakterilerde Metabolik olayları düzenleyen ve yöneten enzim sistemleri, birçok yönleri ile hayvan ve bitkilerle aynıdırPek az bakteri çeşidi ototroftur ve organik madde sentezle bunların dışında kalanlar hetetroftur

Hetetrof Bitkiler:
a)Saprofit(çürükçül) Bakteriler:Bu tür bakteriler bitki ve hayvan artıklarındaki organik bileşikleri daha basit bileşiklere ayrıştırırlarBu şekilde hem kendilerine besin ve enerji elde ederlerHem de organik bileşiklerce toprağın zenginleşmesini sağlarlarBazı bakteriler de humustaki organik maddeleri daha basite ayrıştırarak bitkilerin alabileceği inorganik maddelere dönüştürürlerMadde devirlerini gerçekleşmesinde yardım ederlerAncak çürüme sonunda açığa çıkan maddeler çoğunlukla kötü kokuludurBu olaya kokuşma denir

b)Parazit Bakteriler:Bazı bakterilerin enzimleri yokturSindirim yapamazlarSindirilmiş ve hücre zarından geçebilen glikoz, aminoasit gibi maddeleri diğer canlı organizmalardan hazır olarak alırlarBu tür bakterilere parazit bakterileri denir
Parazit bakterilerden bazıları hastalık yaparBunlara patojen bakteriler denirPatojen bakteriler üzerinde yaşadıkları konak canlının ölümüne neden olabilirlerÜzerinde yaşadığı konak ,canlı ile iyi uyum sağlamış bakteriler ölüme neden olmazlarZira,konak, canlı öldüğü zaman kendileri de yaşayamazlarİnsan sindirim sisteminde bakterilerden pek çoğu zarar vermeden yaşadıkları gibi ürettikleri K ve B vitamini insana veren bakteriler de vardır
Ototrof Bakteri:
a)Fotosentetik Ototrof Bakteriler:
Canlılıklarını devam ettirebilmek için, gerekli organik maddeleri , inorganik maddelerden yapabilen bakterilerdirOtotrof bakterilerin birkaç çeşidi fotosentez yapabilirFotosentetik bakterilerde yeşil bitkilerdeki klorofilden biraz farklı yapıda olan pigmentleri vardırBu pigmentler herhangi bir zarla çevrili olmayıp, sitoplazmada dağınık halde bulunurlar
b)Kemosentetik Ototrof Bakteriler :Organik maddeleri sentezlemek için gerekli olan enerjiyi amonyak,hidrojen sülfür gibi belirli inorganik maddeleri oksitleyerek elde ederlerElde ettikleri enerjiyi büyüme ve canlılığın devamı için gerekli organik maddenin sentezinde kullanırlarBu şekilde kimyasal enerji kullanılarak organik madde üretilmesine kemosentez denir