Kadim Mister Dinleri

Kadim Mister Dinleri
Kadim kültlerden bazıları, öğretilerinin belirli bir kısmını, bazı gizli sembolleri açıklamak ve kurallarla belirlenmiş olan çeşitli ayinleri, törenleri uygulamak suretiyle inisiye ettikleri seçilmiş birkaç kişiye ifşa etmek üzere saklı tutarlardı Bu öğretiler ile ayinler, "misterleri" oluştururdu
Misterler, Grekçe'de 'özel veya gizli ayinler' anlamına gelen mysterion sözcüğünden türetilmiş bir deyimdir

Misterler, üst düzeyden bazı öğretilerin ve spirituel deneyimlerin herkesin entellektüel kapasitesine ve spirituel evrim düzeyine uygun olmadığı, ifşa edilen bilgilerden sadece, bu tür bilgiyi alabilecek kapasiteye sahip olan ve çeşitli uygulamalarla buna hazırlanan kişilerin yararlanabileceği özel bir iç odası niteliğinde gelişmişlerdir
Tanrılara herkes tarafından yapılan ibadetin yanısıra, ayrıcalıklı bir kaç kişinin katılabildiği gizli bir uygulama da sürdürülmekteydi

Grekler üç tür bilgiden söz ederlerdi :
Mathesis : öğrenilebilir bilgi;
Gnosis : Tefekkür ya da sezgi yoluyla edinilebilen bilgi;
Pathesis : His ya da ıstırap yoluyla edinilebilen bilgi
Misterler bu üç tür bilginin tümünün de edinilmesi sonucunda aydınlanmayı amaçlardı Ancak, adaya yüksek öğretileri şahsen deneyimleme fırsatı vermek suretiyle, özellikle üçücü bilgi türünün üzerinde dururdu Bazı misterlerde ise, başlıca iki düzey vardı : Halkın katılabildiği egzoterik veya dış halka ; seçilmiş birkaç kişi için olan ezoterîk veya iç halka

İnisiye adaylarının kesinlikle ketum olmaları şarttı Kendilerine ifşa edilenleri hiçbir zaman başkalarına açıklayamazlardı Gizli bir bilginin açık hale getirilmesinin, bu bilgiyi gücünden yoksun kılacağına, içeriğini ayaklar altına alacağına ve taşıdığı süptil hakikatleri negatif tesirlere açacağına inanılırdı İşte bu ketumiyet sayesinde, uygulanan ayinlerin çevresinde bir mistik daire çizilmiş oluyor ve bu majik örtü kapsamında bir tesir birikimi oluşturuluyordu Misterler çok ciddiye alınırdı Ünlü bir Grek kahramanı ve Atinalılar'ın sevgilisi olan Alcibiades, sarhoş olduğu bir sırada misterlerin aleyhinde konuştuğu için halkın gözünden düşmüştü Tarihte misterlere ihanet eden tek bir kişiye bile rastlanmamıştır Ketumiyet yeminine kesinkes bir biçimde uyulurdu
Hıristiyanlığa geçmezden önce misterlere inisiye olmuş Hıristiyanlar bile bu yemini bozmamışlardı öyle ki, asli misterler 2000 yıl gibi uzun bir süre boyunca etkinliklerini sürdürmüş olmalarına karşın, bunlara ilişkin törenlerin önemli aşamaları hakkında hiçbir şey bilmiyoruz Bildiklerimiz ise bölük pörçük birtakım konulardan ibaret olup, çoğunlukla da varsayıma dayanan bu parçaları bir araya getirmek her zaman için mümkün olmamaktadır Söylentiye göre, bir gün bir kişi rüyasında misterlerin bir bölümünü görmüştü Gördüklerinin gerçeğe son derece yakın olduğu anlaşılınca da, konuşmasın diye kendisini derhal inisiye etmişlerdi!



Eleusis Misterleri
Olasılıkla bu kültürlerin en tanınmışı, Eleusis Misterleri idi Atina'nın 23 km kadar batısında yer alan Eleusis'in, İÖ 15 yüzyıldan beri kutsal ayinlerin yapıldığı bir yer olarak kullanıldığını görüyoruz Eleusis Misterleri'nin kökeni, Akdeniz havzasında ortaya çıkan misterlerin çoğu gibi, kadim Mısır'a dayanır Eleusis Misterleri klasik çağda birkaç yerel kültü bünyesinde eritmiş ve bunları, yeraltı dünyasının Tanrısı olan Pluto'nun Kore (Persephone) ile birleşmesini ve Kore'nin, annesi Demeter tarafından aranmasını anlatan efsaneyi esas alan iki ana devre halinde birleştirmiştir

Tali Eleusis ayinleri, ilkbahar başlangıcında ekinler olgunlaşırken yapılırdı İnisiyasyonun bu ilk etabı hakkında, Atina'nın banliyölerinden Agrai'de yapılması dışında pek bir şey bilmiyoruz Ulusal bir öneme sahip olan Asli M isterler ise, altı ay sonra Eylül sonlarında başlar ve 14 gün sürerdi Bu süre içerisinde, site devletler arasındaki tüm sürtüşmelere son verilirdi Misterlere, son zamanlara kadar sadece, Grekçe konuşan ve sosyal hakları ellerinden alınmamış olan Grekler kabul ediliyordu Adaylara, mistagoglar denilen manevi veliler tarafından talimat verilirdi Adaylar da her türlü et, balık, sarmısak, fasulye ve nar yememek, cinsel ilişkiden uzak durmak ve konuşmaktan olabildiğince kaçınmak suretiyle kendilerini hazırlarlardı

Sonbahara rastlayan dolunaydan iki gün önce, adaylar Eleusis'e giden bir alaya katılırlar ve içinde bazı nesnelerin saklandığı sepet veya sandıklarla geri dönerlerdi Bu sepet veya sandıkları törenle Atina'daki bir tapınağa yerleştirirlerdi Bu ayine,'sözedilmemesi gereken şeylerin taşınması' anlamına gelen arretophoria adı verilirdi Bu nesnelerin ne olduğunu açıklamak kesinlikle yasak olduğundan, bunların içeriğine ilişkin hiçbir bilgimiz yoktur Bazı kişiler, misterlerin anahtarlarından birini temsil ettiklerine ve derin bir mistik anlam taşıdıklarına inanılan bu nesnelerin, canlı yılanlar, çam veya köknar kozalakları, mısır başakları ya da Demeter ile Kore'nin heykelcikleri olabileceklerini öne sürerler

İki gün sonra adaylar deniz kenarına inerler, önce yanlarına aldıkları domuz yavrularını suda yıkarlar, sonra da kendileri denize girerlerdi Domuzlar kurban edilir ve kanları adayların üzerine serpilirdi Bunu izleyen önemli bir aşama da, Atina'dan tekrar Eleusis'e yürünerek, kutsal nesnelerin huşu içerisinde Ana Tapınak'a iade edilmesini ve İnisiyasyon Salonu'nda nihai ayinin uygulanmasını kapsardı Telete, yani 'tamamlama' denilen bu inisiyasyon, Demeter Tapınağı' nın iç kısmında yapılıyor ve hierofant (kutsal şeyleri ifşa eden) adı verilen, üst düzeyden rahiplerce yönetiliyordu Bu noktada nelerin olup bittiği konusunda hemen hemen hiçbir şey bilinmediği gibi, ortaya atdan iddialar da oldukça çoktur
Ancak, anlaşıldığı kadarıyla gizli topluluklarda uygulananların çoğu bu nihai inisiyasyon sırasında işleme sokuluyordu Parolalar, gizli işaretler, Demeter destanının önemli kısımlarını gözler önüne seren çarpıcı bir piyes, tüm bir gece süren ibadet ve nihai bir ifşaat içeriğinde olan bu uygulamaların bir bölümüne adayın kendisi de katılıyordu Denildiğine göre, sorun, inisiyenin öğrenmek değil de, deneyimlemek zorunda olmasıydı, ve misterlerin ona açıklanmasının yanısıra, kendisi bizzat misterlerde rol alıyordu Ekmek ve şaraptan oluşan kutsal bir yemekle de törenler son buluyordu

Diyonisos ve Serapis

Diyonisos Misterleri, daha değişik karakterde olup, Grek dünyasının en çılgınca ayinlerinden oluşuyordu Bu misterlerin kökenini oluşturan kadim Diyonisya ayinlerine ilişkin bazı tasvirlere, Grek vazolarında rastlarız Daha sonraki dönemlerde bu eski ayinlerden ancak bazı izler kalmıştır Özgün bir Ana Tanrıça kültü olan Diyonisos Misterleri'nde, kendilerini bu külte vakfeden kadınlara, maenadlar (çılgın kadınlar); potniadlar (sarhoşlar); bassaridler (dişi tilkiler); bacchantlar (Diyonisos'un Roma da halkın düzeyine indirilen, sarhoş, eğlenip keyif yapan bir çeşitlemesi olan Baküs'ün izleyicileri) gibi çeşitli adlar verilirdi
Erkek müritlere de sileni ya da 'satirler' denilirdi Ayinler sırasında, çılgın Frigya müziği eşliğinde orgiastik [zevk ve eğlence dolu ] şenlikler yapılır, sparagmos denilen kanlı kurban töreni uygulanırdı Ayrıca, yeraltı dünyasındaki hayatın dehşetli yanlarını gözler önüne seren piyesler oynanır ve ne olduğu bugün de bilinmeyen, 'fantomların maskesi' adında garip bir gösteri yapılırdı
İÖ 3 yüzyılda, Mısır'ın Helen asıliı firavunu olan I Ptolemi tarafından bir mister oluşturuldu
Mısır'ın yerli halkı ile Grek asıllı nüfusunu tek bir ulus haline birleştirmeyi amaçlayan Firavun, ortak bir birleştirici kült düşüncesine karar kılmıştı Bunu gerçekleştirebilmek için de Mısırlı bir rahip olan Manetho ile Eleusis hieorofantlarından gelen Grek tarihçisi Timotheus'un yardımını istedi Böylece ortaya, seçilmişlere ifşa edilen gizli öğretileri de içinde olmak üzere, komple bir Serapis kültü çıktı 'Serapis' adının, Mısır tanrıları Osiris ile Apis'in birleşik adı olan Usire - Hapi'den geldiği sanılmaktadır İskenderiye kentinde Serapis adına olağanüstü bir tapınak inşa edildi İnisiyasyon törenleri arasında, ant içme uygulamaları, kutsal yemekler ve doğurganlık, verimlilik ve ahret konularıyla ilgili ayinler de yer alıyordu Serapis Misterleri, Ptolemi Hanedanı'nın resmi kültü olarak, İS 4 yüzyıla kadar etkinliğini sürdürdü İS 385 yılında, Hıristiyanlık dışı inançları ortadan kaldırmak isteyen Roma İmparatoru Büyük Teodosyus, Serapis'e tapınılmasını yasakladı Altı yıl sonra fanatik piskopos Teofilus'un yönlendirdiği kalabalık bir grup tapınağa daldı Serapis'in görkemli heykelini kaidesinden kopararak İskenderiye sokaklarında sürükledi ve sonra parçaladı
Mitra ve Boğa

Dünyanın en yaygın misteri, belki de etkisini Kırım'dan Britanya Adaları'na kadar duyurmuş olan Mitraizm'dir Işık mabudu olan Mitra, Kâinat'ın İyilik İlkesi'nin, Kötülük ilkesi ile olan mücadelesinde en büyük yardımcısıydı Mitraizm Misterleri, Mitra'nın iri boğayı öldürmesi olayının çevresinde gelişmişti
Aday, çok uzun bir hazırlık dönemi geçirir ve bu süre içerisinde cesareti ve misterlere katılmaya uygun olup olmadığı konusu çeşitli şekillerde sınanırdı Kesinkes bir ketumiyet uygulanır, aday kendisine ifşa edilecek olan ayinleri yaşamı pahasına gizli tutacağına ilişkin ant içerdi

önce birkaç gün süreyle yemek yemekten ve cinsel ilişkiden kaçınır ve törenle alınan bir abdestten sonra adayın elleri arkasına bağlanarak, aynen bir ölü gibi yere yatırılırdı Bunu kutsal ayinler izler, daha sonra da adayın sağ elini kavrayan hierofant, onu ayağa kaldırırdı Artık sıra, kanla yapılan vaftize gelmişti Aday çırılçıplak bir halde bir çukura sokulur, çukurun üstü bir kafesle örtülürdü Kafesin üzerinde bir hayvan kurban edilir ve bu hayvanın kanları adayın üstüne akardı

Sembolik olarak inisiye kıyam etmiş ve boğanın yaşam bahşeden kanından yıkanmış olmaktadır Artık, inisiye, "ebediyete doğmuş" olarak kabul edilir İnisiyeler topluluğuna bir 'kardeş' olarak kabul edilir ve onu seçilmişler sınıfına yüceltecek olan kutsal yemeğe katılmasına izin verilir Mistik kurtuluş ve hizmet öğretisi, Kardeşliğin bu üyesine, Karga'dan Baba'ya (veya Kartal'a) kadar uzanan 7 ardışık İnisiyasyon Derecesi'nden geçtikçe kademe kademe ifşa edilecektir
Tüm misterler, dini içgüdünün taşması olarak düşünülebilirler Hepsi de spirituel bir deneyimi, bilinmeyenin huzurunda huşu ve saygı duymayı vaat ederler Dolayısıyla, misterlerin bir anlamda 'evrensel' oldukları söylenebilir Akdeniz havzasında, misterler, asli Mabutlar'ın çoğuyla ve tali Mabutlar'ın da birkaçıyla ilgili olarak gelişmiştir Hıristiyanlığın kuruluşundan hemen sonraki dönemde Gnostikler , Hıristiyanlık öncesi tradisyonları üstlenip, bunlara ilişkin kültleri Hıristiyanlık ile bağdaştıran çok sayıda tali mister oluşturmuşlardır

Her gizli topluluk belirli bir gizli öğretinin çevresinde gelişmiş olan bir kardeşlik örgütüdür İşte, bu öğretiye kutsal sayılan ayinler eşlik ettiğinde, ortaya bir 'mister' çıktığı söylenebilir, örneğin, Masonluk'ta da Kâinat'ın Ulu Mîmarı'na niyaz edilir; parolalar, dereceler, bir tür toplumsal yemek, el tutma ve ant içme uygulamaları vardır Ayrıca kutsal bir 'kıyam' töreni yapılır Bu tören sırasında aday, Hz Süleyman'ın Tapınağı'nın Başmimarı olan Üstad Hiram Abif'in anısına hürmeten sembolik olarak öldürülür, ve sonra özel bir 'el tutma' uygulamasıyla, gömüldüğü mezardan kıyam edilir

Misterlerin anlamı üzerine çok şey yazılmış, çeşitli açıklamalarda bulunulmuştur Eleusis Misterleri'nde ziraat teması'sının, Orfeus Misterleri'nde ise ölümsüzlük kavramının ağır bastığı söylenir Diğer misterlerin de güneşin uzun bir kış sonrasında yıllık 'geri gelişi ' hayvanların mevsimlik yavrulaması ve gündönümü ile ılım zamanlarında insanlar ile doğada ortaya çıkan psişik değişimler gibi konuları işlediği ifade edilir Ne varki, tüm bu temalar, misterlerin gelişmesine katkıda bulunmuş olmalarına karşın, misterlerin esasını oluşturmamışlardır Sözgelimi, verimlilik ile doğurganlığın gizlerini, bunlara ilişkin bilgiler uygar dünyada herkesçe bilinirken açıklamanın bir anlamı olamazdı Aday'a herhangi bir doğurganlık ya da verimlilik sembolü gösterenbir hierofantın çarpıcı bir ifşaatta bulunduğu söylenemez Nitekim, istisnasız olarak tüm misterlerin temelini, ölüm denilen muammaya ve ölümün başarıyla altedilmesine ilişkin ifşaat oluştururdu


Ölüm harcıâlem bir olay değildir, ölüm yinelenemeyen tek deneyimdir, her bireyin karşılaşacağı nihai olaydır Ve misterler de ölümün birer provası olacak şekilde düzenlenmiş olan çarpıcı deneyimlerdi Ars moriendi, yani ölüm sanatı, dünyanın her yanındaki dinsel tradisyonların bünyesinde vardı Varoluş gizemlerinin en ürküncü olan ölüm misterlere giden yolda insanlara rehberlik etti