Türkiye Cumhuriyeti Ve Türkçe Devrimi

Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti ve Türkçe Devrimi

Araştırmanın Temelleri

Atatürk ilke ve devrimleri; Türk devrimi, Türk dili ve Türk Dil Kurumu ile ilgili Atatürk ve sonrası

yazarlar ve eserler

Araştırmanın Amacı

Bu çalışmanın amacı, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde 1925 yılından itibaren başlayan laikleşme sürecinin (tekke ve zaviyelerin kapatılması, eğitim birliği, halifeliğin kaldırılması) yeni Türk alfabesinin kabulü ve Türk dilinin özleştirilmesi çabalan üzerindeki etkilerini ortaya koymaktır

Çalışma, ayrıca, “Türk Devrimi”nin göz bebeği Türk Dil Kurumu’nun laik-demokratik Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temellerinin sağlamlaştırılmasında ve Türk dilinin eğitim ve bilim dili haline gelmesinde üstlendiği görevleri “Türk Devrimi”nin en karakteristik özelliklerinden yola çıkarak yorumlamaya çalışacaktır “Türk Devrimi”nin temel kaynağının, vaktiyle aşağılanıp horlanan Türk ulusu olduğunu savunan bu çalışma, “Türkçe devrimi”nin de doğrudan doğruya cumhuriyet düşüncesiyle örtüştüğünü ve demokratik bir tutum üzerine inşa edildiğini de savunmaktadır

Veri Kaynakları

Türk devrimi, Türk dili ve Türk Dil Kurumu ile ilgili Atatürk ve sonrası yazarlar ve eserler

Ana Tartışma

1925 yılından itibaren başlayan laikleşme süreci (tekke ve zaviyelerin kapatılması, eğitim birliği, halifeliğin kaldırılması), yeni Türk alfabesinin kabulü ve Türk dilinin özleştirilmesi çabalan üzerinde etkili olmuştur Türk Dil Kurumu, laik-demokratik Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temellerinin sağlamlaştırılmasında ve Türk dilinin eğitim ve bilim dili haline gelmesinde önemli görevler üstlenmiştir

Sonuçlar

Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nde 1925 yılından itibaren başlayan laikleşme süreci (tekke ve zaviyelerin kapatılması, eğitim birliği, halifeliğin kaldinlmasi), yeni Türk alfabesinin kabulü ve Türk dilinin özleştirilmesi çabalan üzerinde etkili olmuştur “Türk Devrimi”nin göz bebeği olan Türk Dil Kurumu,

laik-demokratik Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin temellerinin sağlamlaştırilmasinda ve Türk dilinin eğitim ve bilim dili haline gelmesinde önemli görevler üstlenmiştir

1928 yıl Türk tarihinde çok önemli bir yıldır: 10 Nisan › › › › günü Anayasa’da

değişiklikler yapılarak Türkiye Cumhuriyeti’nin laik karakterinin açıklığa

kavuşturulması için var olan “Devletin dini İslam’dır” hükmünün çıkarılmasi kabul Atatürk edilmiştir Türkiye Cumhuriyeti içinde Türk Devleti kadar Türkçeyi de laikleştirecek Türkiye bu önemli adımı hazırlayan gelişmeleri de hatırlamak gerekir TBMM’de, 3 Mart 1924′te hem “Eğitim Birliği (Tevhidi Tedrisat) Kanunu” hem de “Halifeliğin Kaldırılması Kanunu” kabul edilmişti Bunun devamında 2 Eylül 1925′te de “Tekke ve zaviyelerin ve türbelerin kapatılması hakkındaki karar” alınmış 30 Kasım 1925′te de bu karar kanuna dönüşmüştür

1925 yılında henüz iki yıllık geçmişi olmayan Türkiye Cumhuriyeti, böylece

tekke ve zaviyeleri kapatarak 1928 yılındaki din ve vicdan özgürleşmesini, laisizmi hazırlamıştır Türkçenin yazısını ve dil varlığım da özgürleştirerek, çağlardır süren aydın yozlaşmasıyla boğulan gücünü ortaya çıkaracak alfabe ve dil devrimlerinin, bu özgürleşmelere doğrudan doğruya bağlı olduğu tartışmasız bir olgudur

Bu laiklik adımıyla, yeni Türk Devleti, ülkedeki her türlü din ve inanç

varlığının üzerindeki konumuyla, Cumhuriyeti asırlarca süren din ve mezhep

çatışmalarının dışına çıkarmış oluyordu

1928 hiç tesadüf değildir ki Yeni Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında

Kanunun da kabul edildiği yıldır

Alfabe, toplumların dil varlığını kayda geçirmek için kullanılan, kültürel ve

tarihsel bir araçken, uzun Türk tarihinde mensup olunan din ve kültür dairesi içinde zaman zaman yozlaşmanın da kaynağı olabilmiştir Arap alfabesi Türkçeyi yazmak için en uzun süre kullanılan, yüksek bir yazılı uygarlık üretmişse de özellikle matbaa döneminde okuma yazma, kitap basma ve kısacası aydınlanma yolunda ayak bağı olmuştur (bk Öner, 2005) Bu yazının Türkçeyi en çok yabancılaştıran Arapça ve Farsçayla ortak bir alfabeye dayanması dolayısıyla, Türkler hem yazı hem dil olarak onlarla aralarina bir sınır çekemiyordu İmparatorluk tarihi boyunca Türklerin güzel bir milli edebiyatı olsa da, din kardeşleri Araplar ile belirgin bir milli kültür sunn çekmekte sıkıntılar vardı Tanzimat aydınlarının Türk yazı dilinin sınırlarını çizmek ihtiyacı Türkçe aleyhine bu ortaklıkla ilgilidir

Bu anlamda 1928′de Türkler için Arap alfabesinin sonlanmas›, sadece Türk

yaz›s› için bir devrim olarak yorumlanmakla kalmaz, ayn› zamanda Türk kültürünün, Türkçenin özgürleşerek millileşmesi yolunda da milat oluşturmuş sayılabilir Yeni alfabe, XIX yüzyıl başlarından beri Türk aydınlanmasının ilgi odağı haline gelen Avrupa’nın hemen hemen bütün milletlerinin yazılarının geliştiği Latin yazısına dayanan “Yeni TürkAlfabesi”dir

Türkiye Cumhuriyeti’nin geliştirdiği büyük Türk İnkilâbi ve özellikle bu yazi

devrimiyle, bin yıllık Doğu uygarlığı aidiyetinin bitirildiğini Arap-Fars ortaklığının

yaz›dan biçimsel olarak kaldırıldığını görebiliriz Bunun hemen ardından 1 Eylül

1929′da Türkiye Cumhuriyetinde Arapça-Farsça derslerinin yasaklandığını da

anmalıyız (bk Dilaçar, 1963) Bu adım herhangi bir yabancı dilin öğretiminin

yasaklanması gibi düşünülmemelidir Türklerin kendi dillerinin okuma yazmasini öğrenirken önce Arapçayı ve dolayısıyla Arap yazısını öğrendiklerini ve bunu yüzyillar boyunca sürdürdüklerini hat›rlatmak gerekir

1928′de Arap yazısından özgürleştirilen Türkçe ertesi yıl da Arapça-Farsça

öğrenme baskısından kurtarılmış oluyordu İşte özellikle Türk Dil Kurumunun açılmasıyla başlayan halk ağzından derleme ve eski kaynaklardaki Türk dil varlığını tarama işlemleri için, bir öncü adım olarak andığımız 1928 ve 1929 tarihleri dil alanının sınırlarınin çizilmesi ve adeta Türkçenin öz toprağının işlenmesi, sürülmesi gibi olmuştur

12 Temmuz 1932′de kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti, aym yilin 26 Eylül

günü Dolmabahçe Sarayinda açilan Türk Dili Kurultayi ile hem bilim düzeyine

kavuşmuş hem de yazarlardan, öğretmenlere, köylülerden subaylara kadar genç cumhuriyetin bütün katmanlarıyla kucaklaşmış sosyal bir zemin bulmuştur Burada Kurultay’ın akademik bilgi boyutunun da ihmal edilmediğini, katılımcılar arasında gördüğümüz dünyanın saygın bilim adamlarından anlayabiliyoruz Türkiye, Atatürk’ün sağlığında iki yılda bir yapılan Türk Dil Kurultayı ile aym zamanda dünya Türkoloji çevrelerinin ilgi odağı haline gelmiştir (Sadoğlu, 2005)

Önceleri Ahmed Midhat, Ömer Seyfeddin, Şemseddin Sami, Necib Asım,

Yusuf Akçura, Ziya Gökalp, Fuad Köseraif, Bursali Mehmed Tahir, Veled Çelebi,

Necib Türkçü, Riza Tevfik, Fuad Köprülü gibi yazar ve bilginler hem Bati’daki yeni yayımları ülkeye taşımış hem de Türk yazı dilinin ve genel olarak siyasî ve kültürel düzeyde Türk millî kimliğinin oluşmasına çalışmışlardı (Sadoğlu, 107-187; Levend, 300-388; Heyd, 123-172)

Türk Dil Kurumunun başlattığı dili arıtma ve ana kaynaktan besleme etkinliği

sayesinde de son beş asırdır millî olmayan imparatorluk dilinden Türk yazı dili

çıkarılmış, geliştirilmiştir Türkiye dışındaki Türk lehçelerine, Rus ve Avrupa Türkoloji kaynaklarına vakif olan, Rusçadan, Almancadan veya Fransizcadan çeviriler yapan Türkoloji basinini izleyen Dr Ahmed Caferoğlu, Abdullah Battal Taymas, Hüseyin Namık Orkun, Reşid Rahmeti Arat, Besim Atalay gibi bilginler, Türk Dil Kurumunun tarihî ve çağdaş Türk lehçeleriyle ilişkisini besliyorlardı TDK’nın adeta mutfak işçileri olarak çalışan bu isimlerin yanı sıra, I Kurultaydan beri çok önemli bir yer sahibi olan Sâmih Rifat, Ruşen Eşref, Falih Rıfkı Atay, Şükrü Akkaya, A Dilaçar, Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Ragıp Hulusi Özdem, İbrahim Necmi Dilmen, Ahmet Cevat Emre, Celal Sahir, Nairn Hazım Onat, Ali Canip Yöntem, Hasan Reşit Tankut, Reşat Nuri Güntekin, Hasan Âli Yücel gibi Atatürk’e çok yak n ve o günün › en önde gelen kalem sahipleriyle birlikte yapılan dil devrimi geniş bir kamuoyu toplayabilmiştir (Öner, 2006)

Atatürk Türkiye Cumhuriyeti’nde artik devletin ve toplumun seçkin zümresi halk Türkiye kültürünü, halk dilini yüceltiyor, neredeyse her aydin çevresindeki, yöresindeki Cumhuriyeti konuşma dilinden ağzılardan belge ve bilgi derleyerek Ankara’daki Kurum’a gönderiyor, onun süreli yayim organinda “Öz Türkçe” önerilerini sunuyordu Mustafa Kemal Atatürk’ün bizzat başında durduğu bu dil devrimi, Cumhurbaşkanı’nın samimi yüreklendirmesi ile herkesi sarmış ve okuma yazma öğrenen her yurttaşı, her aydını uzman bir dilci gibi içine çekmiş gibidir

Bu sürecin tam burasında, kuram düzeyinde cumhuriyet düşüncesinin birkaç

boyutuna dikkat çekip Türk Dil Devrimiyle birleştirmeyi denemek isterim (krş

Bilgin, 2004):

* İnsanın gelişebilir bir varlık olduğu fikri: İmparatorluk tarihi boyunca vergi

ve asker alımı dolayısıyla çoğu zaman gönülsüz bir temas olarak gelişen devlet-birey ilişkisi bittikten sonra, toplumun çoğunluğunu oluşturan köylü artık yurttaş olmuştur Bu sosyal ve siyasal gelişmenin yanı sıra otuzlu yıllar başından itibaren köylü diliyle de gelişmeye açılmış daha da iyisi devletin üst yönetiminin, üniversitenin, aydın kesiminin, öğretmenlerin dilinin kaynağı, yabancılaşmış dili kurtarmak üzere ilacı olmuştur Cumhuriyetin eğitim birliği ve eşitliğini sağlayan Milli Eğitimi’nin yaygınlaşması sayesinde de, okuma yazmanın yüzyıllardır gelişmeden kaldığı köylü kesimi üzerinde insanın gelişebilir bir varlık olduğu fikri gerçeklik bulmuştur

Bu, cumhuriyetin en mükemmel uygulama biçimi olan ve Atatürk’ün de baştan beri arzuladığı demokrasinin seçmenlerini geliştiren güçlü bir temel haline dönüşmüştür

Böylece Türk Dil Devrimi’nin bir kitabî söz uydurmacılığı olmadığını, en ciddi

başvuru kaynağı olan halk ağızları dolayısıyla, sağlıklı bir tercihle cumhuriyetin

temeli olan halka (publika ‘ya) dayandığını görmek gerekir

Türk Kurtuluş Savaşı başlarken TBMM’nin ve onun Kuvayı Milliye

Ordusunun yabancı işgal gücüyle savaşa ve şehit olmaya davet ettiği köylü, üzerinden on yıl geçmişken bu kez de Türk dilini kurtarmaya çağrılıyordu Bu da bir seferberlik olarak başlamıştı:

Halk Okulları, Halk Evleri ve Köy Enstitüleri gibi kurumlarla gelişen eğitim ve kültür devrimi popülist bir siyaset çağrısını değil, cumhuriyetin ortaklaştıncı ülküsüne uygun samimi bir katılımı besliyordu

Cumhuriyetin entegrasyon ilkesi: Böyle gelişen Türk Dil Devrimi için en

sağlıklı ana dili verimlerini üreten Halk Ağzından Derlemeler de, sadece, dil

biliminde diyalektoloji denen bir tekniğin parçası olarak değil, aynı zamanda

cumhuriyet düşüncesinin bu katılımcı, geliştirmeci ülküsüne göre de

değerlendirilmelidir Cumhuriyetten önce en çok ihmal edilmiş ve Kurtuluş Savaşı boyunca da son insan kayıplarını tüketmiş olan Türk köylüsü, Dil Devrimi boyunca, başlıca zenginliği olan diliyle keşfediliyor ve cumhuriyet devleti onun en gözde kurumlanndan olan Türk Dil Kurumu tarafindan taçlandiril yordu › › › Çok yalan bir döneme kadar, saray çevresinde yabancılaşmış aydınların dilinde kaba saba bir köylü olarak tanımlanan ve dışlanan, zaman zaman da aşağılanan Türk, artık diliyle, edebiyatıyla cumhuriyetin başvuru kaynağıdır

Mustafa Kemal Atatürk’ün titiz planlaması ve zamanlamasıyla bizzat yürüttüğü

Türk İnkılâbı, burada andığımız ve çok büyük önem taşıyan laik karakteriyle,

1924′te başlayan Eğitim Devrimini, 1928′deki Yaz› Devrimini ve aslmda 1929′da

Arapça-Farsça öğretiminin yasaklanmasıyla başlayan Dil Devrimini

gerçekleştirmiştir Bu yıl 75 yaşını kutladığımız Türk Dil Kurumu da bu süreç içinde, burada bazı noktalarına dikkat çekmeye çalıştığımız “Türk Devrimi”nin en gözde kurumlanndan biri olmak onuru kazanmıştır

Prof Dr Mustafa Öner

KAYNAKÇA

AOK (2001) Atatürk’ün Okuduğu Kitaplar “Altını Çizdiği Satırlan, Özel İşaretleri,

Uyarılan, Düştüğü Notlar ve Kitap İçerisindeki Özel Yazılan İle”, 24 cilt,

Ankara: An›tkabir Derneği Yayınlan Bilgin, N (2004) Cumhuriyeti

Anlamak, İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi

Türk-Ermeni İlişkileri Grubu (TERİG) Dilaçar, A (1963) Atatürk

ve Türkçe, Atatürk ve Türk Dili, Ankara, 41 -52 Eroğlu, H (1982)

Türkînk›lâp Tarihi, İstanbul

E›top,K(1963) Atatürk Devriminde Türk Dili,Atatürk ve Türk Dili, Ankara, 53-99

Heyd, U (1979) Türk Ulusçuluğunun Temelleri, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınlan

Levend, A S (1972) Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, Ankara: Türk Dil

Kurumu Öner, M (2005) Türkçede Yazı Dili ve Yazılış Bağlantılan Üzerine

Notlar Karaman

Dil-Kültür ve Sanat Dergisi, TC Karaman Valiliği Yayım, 175-185 Öner,

M (2006) Atatürkve Türk Lehçeleri, Türk Dili, Türk Dili, 655, Temmuz-2006,

92-104 Sadoğlu, Hüseyin (2003) Türkiye’de Ulusçulukve Dil Politikalar›,

İstanbul: İstanbul

Bilgi Üniversitesi Yay›nlan

Şimşir, B (1992) Türk Yaz› Devrimi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay›nlan

Balıkesir Ünaydın R E (1956) Atatürk-Tarih ve Dil Kurumlar›, Hatıralar, Ankara