Tarimda Verimliliği Etkileyen Faktörler

TARIMDA VERİMLİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Tarımın ekonomik gelişmeye katkısını arttırmak sektörde en uygun teknolojilerin kullanılarak üretimin mümkün olan en üst düzeyde gerçekleştirilmesiyle mümkün olur Kendine has özellikleri olan tarım sektörünün, sektörler arası ilişkilerdeki etkileşimlere uyum sağlaması buna bağlıdır Çünkü, verimlilik artışı sağlamak amacıyla oluşan girdi talebi, tarımın diğer sektörler tarafından teknoloji transferi şeklinde beslenmesini gerektirmektedir Bu da ekonomik gelişme düzeyi ile çok yakından ilgilidir Tarımda üretim artışını sağlayacak teknolojik ekipman başta sanayi sektörü olmak üzere diğer sektörlerden karşılanmaktadır O halde, tarımın geliştirilmesi yanında sanayi sektörünün, başka bir ifade ile iktisadi gelişmenin sağlanması gerekmektedir
Gelişmekte olan ülkelerde tarımsal üretimi arttıracak teknolojileri ülkelerin kendi sanayilerinin karşılayamaması, söz konusu girdilerin ithalat yolu ile elde edilmesini gerekli kılmaktadır Bu da tarımda üretim maliyetini arttırdığı gibi, uygun faktör bileşimininde sağlanamamasına dolayası ile tarımsal prodüktivite ile ilgili sağlıklı verilerin elde edilememesine neden olmaktadır Ancak bununla birlikte ekonomik gelişme için sektörler arasındaki ilişkilerin uyum sağlaması zorunluluğu, iktisadi gelişme oranı kadar, tarım sektörü de gelişen teknolojilerden kendi payına düşeni almaktadır
Görüldüğü gibi, tarım sektöründe verimlilik artışından söz edilirken, iktisadi gelişme ve tarım-sanayi ilişkilerinden de bahsetmek gerekmektedir Tarımın iktisadi kalkınmadaki rolü ve tarım sanayi ilişkilerini çalışmamızın ikinci bölümünde ele almış bulunmaktayız Şimdi tarımsal prodüktiviteyi belirleyen en önemli değişikliklerden teknolojik düzey, tarımsal eğitim ve tarımda kullanılan yeni teknolojilerin benimsenmesi konularını ele alalım

41 TEKNOLOJİK DÜZEY

Tarımsal üretimin toprağa bağımlılığı, kullanılan teknolojinin de farklı olması gerekli kılmaktadır Tarımda teknolojinin verimli kullanılabilmesi, üretim faaliyetinin yapıldığı coğrafi alana, iklim şartlarına ve tarımsal işletmeler arası kaynak dağılımının belirlediği ihtiyaçlara cevap verebilmesine bağlıdır Bu bakımdan, tarımda uygulanan teknoloji, diğer sektör teknolojilerinden farklı ve kendine özgü bir teknolojidir
Tarımda uygulanan teknolojiler, biri emel verimliliğini ikame edebilen mekanik teknolojiler, diğeri ise hem emek hem de toprağın verimliliğini arttıran biyolojik teknolojiler olmak üzere iki kısma ayrılır Hangi teknolojinin kullanılacağı veya faktör bileşiminin ne şekilde oluşacağını, sahip olunan kaynaklar belirlemektedir Şüphesiz ülkelerin tarımda kullanacakları teknolojileri kendilerinin üretmeleri en uygun olanıdır Ancak, tarımda ekonomik katkı yaratacak teknolojileri üretmek sermaye-yoğun sanayilerin kurulmasını gerektirdiğinden, ekonomik gelişme açısından bu düzeyde olmayan ülkeler çeşitli sorunlarla karşılaşmaktadırlar Tarımsal verimliliği arttırmak için ithal edilen teknolojiler sektörde optimum faktör bileşiminin oluşmasını sağlayamamaktadır Zira, fiyat istikrarı bakımından dengesiz bir ortama sahip olan tarım sektöründe ithal teknolojilerin, kullanılması faktör maliyetlerini de arttıracak ve dolayısıyla üretimin pahalıya elde edilmesine sebep olacaktır Üretimdeki gelir ve fiyat dengesizliğini gidermek amacıyla yapılan devlet müdahaleleri zamanla ekonomi için önemli yük oluşturmaktadır
Diğer taraftan, yukarıda da belirttiğimiz gibi, tarımsal teknolojiler tarım dışı sektörler tarafından üretilmektedir Ayrıca, mekanik ve biyolojik teknolojileri arasında da üretim sürecine girmeleri bakımından önemli farklılıklar vardır Mekanik teknolojileri üreten firmalar tarafından genellikle tekel durumu oluşmakta ve fiyatlar açısından talep zorlanmaktadır Bu da, mekanik teknolojilerin kullanımını sınırlamakta veya sermaye oranında kullanımına imkan vermektedir Özellikle emeğin toprağa göre kıt olduğu ülkelerde mekanik teknoloji kullanım talebinin yüksek olması, söz konusu girdinin elde edilmemesi verimliliği sınırlandıracak ve üretimin tamamen tıbbi şartların etkisinde kalmasına sebep olacaktır Bu durum, gübre ilaç gibi bazı biyolojik teknolojiler için de geçerli olmakla birlikte, tohum ıslahı gibi diğer bazı teknolojilerin kullanımı yaygın bir şekilde yapılmaktadır Çünkü, özellikle gelişmekte olan ülkelerde emeğin toprağa göre bol ve ucuz olmazı biyolojik teknoloji talebini uyarmakta ve kullanımını da mümkün hale getirmektedir Mekanik teknolojilerin çoğu kez ithal edilmesi veya az gelişmiş ekonomiler açısından üretim maliyetinin yüksek olması, emeğin bol fakat, toprağın sınırlı olmasından dolayı tarıma girdi kullanım talebinin biyolojik teknolojiler yönünde gelişmesine sebep olmaktadır
Tarımdaki gelişmeleri ülkedeki sanayileşme düzeyinde farklı olarak ele almamak gerekir Başka bir ifade ile, tarımdaki verimlilik artışını, sanayileşme durumu ile paralel olarak ele almak gerekir Çünkü tarımda teknoloji kullanımı ile verimlilik aynı anlama gelmektedir Teknoloji ise tamamen sanayi ürünlerinden oluşmaktadır Sanayiinin gelişmesi, tarımda kullanılacak modern girdilerin maliyet ve fiyatlarını düşürmekte, tarımsal ürün talebini ve tarımsal gelirleri arttırmakta, tarımdan işgücünü çekip tarımsal işgücünü nispi olarak azaltılarak yeni teknolojilere talep yaratmaktadır Bu da tarımsal tekniklerin kullanım ve yaygınlaşmasına imkan vermektedir Böylece tarımda teknoloji kullanım düzeyi de belirlenmiş olmaktadır Özellikle mekanik teknoloji kullanımının uygun faktör birleşimi düzeyine çıkarılması, emeği ikame edeceğinden dolayı gelişmekte olan ekonomiler açısından önem arz etmektedir O halde tarımda mekanik teknoloji kullanım düzeyi veya teknolojinin emeğe ikame oranı bir anlamda ekonomik gelişme düzeyinin de bir anlamda ekonomik gelişme düzeyinin de bir göstergesi olmaktadır

42 EĞİTİM VE YAYIM FAALİYETLERİ
Tarımda verimliliği arttırıcı faaliyetlerin en önemlilerinden biri de üreticilerin eğitimidir Tarımda teknolojilerin uygulanması her şeyden önce bilgi ve eğitim gerektirir Bu bakımdan, tarımsal eğitim ve araştırmalara ağırlık vermek, üretim ile teknoloji kullanımının arttırılması yönünde bilgi birikiminin oluşmasını sağlamak, önemli bir sorun oluşturmaktadır Çünkü, teknoloji kullanımının arttırılması yönünde bilgi birikiminin oluşmasını sağlamak, önemli bir sorun oluşturmaktadır Çünkü, teknolojik bakımdan faktör bolluğuna sahip olmak üretimin arzu edilen düzeyde gerçekleşmesine imkan vermeyebilir Ayrıca, üreticilerin genel ekonomik hedefler açısından tarımsal üretimin önemini kavramaları ve geçimlik üretim yapmak yerine, ticari üretim yapmak konusunda da bilinçlenmeleri gerekmektedir Bunun için de, tarımsal üretimle ilgili yapılan teknolojik ve biyolojik araştırma sonuçlarının üreticilere ulaştırılması, verimliliğin arttırılmasına sebep olabilecek diğer gelişmelerin üretim sürecine sokulması kaçınılmaz olmaktadır
Tarımsal eğitim düzeyinin geliştirilmesine paralel olarak ortaya çıkan en önemli sorun da tarımsal yayım faaliyetidir Tarımsal yayım, tarımla ilgili araştırmacılar teknoloji üretenler ile tarımda üretim faaliyetlerine katılanlar arasındaki ilişkiyi ortaya koyan ve geliştiren önemli bir faktördür Tarımda ihtiyaç duyulan teknolojileri bulmak, bunların kullanımını öğrenmek özellikle dağınık bir şekilde bulunan küçük ve orta boy işletmelerin ekonomik ve sosyal imkanlarını aşmaktadır Bu bakımdan, yaygın ve birbirinden bağımsız olarak faaliyet gösteren işletmeler arasındaki bilgi akımı veya bilginin işletmelere ulaştırılması yayım faaliyetlerinin görevleri arasında yer almaktadır Bazı tarımsal gridi üreten firmaların yayım hizmetleri üreticiye kadar ulaşmakla beraber, söz konusu firmaların bu faaliyetleri daha çok reklam amacına yönelik olduğundan, sektörün tümü açısından değerlendirildiğinde yetersiz kalmaktadır Bu nedenle, teknolojik hizmetlerin uygulamaya konulması ve bu konuda gerekli bilginin üreticiye ulaştırılması kamu sektörünün görevleri arasına girmektedir
Tarımda teknolojik bilgi birikiminin sağlanmasını, tarımsal işletmelerin işleyişine bırakmak rasyonel bir davranış değildir Çünkü, sahip olduğu özelliklerden dolayı tarım sektörüne kamu müdahalesi kaçınılmaz olmaktadır Bilindiği gibi, tarımda üretimin tabii şartlara bağlılığı, üretim birimlerinin dayanıklılığı, özellikle tarımsal ürün fiyatlarının gösterdiği istikrarsızlıklar gibi nedenlerden dolayı devlet sektöre müdahale etmektedir Tarımsal yayım faaliyeti de bu açıdan değerlendirildiğinde bir müdahale aracı olmaktadır Zira, dağınık ve koordinasyondan yoksun tarımsal işletmelerin üretimlerini verimlilik açısından değerlendirmek oldukça güçtür Çünkü, herhangi bir, üretim birimi için hesaplanabilen kısmi verimlilik, diğer üretim birimleri için geçerli olamayabilir Teknoloji kullanımı ve bilgi düzeyi bazı işletmeler için istenilen seviyede olabilir Oysa, verimlilikten amaç tüm sektör çapında veya değişik mekanlarda üretilen herhangi bir ürün için beklenen üretim artışıdır Bu sebeple, tarımda toplam verimliliği belirlemek zorlaşmaktadır Yayım faaliyetleri bu belirsizlikleri gideren ve toplam verimliliğin arttırılması yönünde üreticilerin bilgilendirilmesini sağlayan önemli bir faktör olmaktadır

43 YENİ TEKNOLOJİLERİN BENİMSENMESİ VE KULLANIMI

Yeni teknolojilerin benimsenmesinde en önemli unsuru üreticilerin gelir düzeyi oluşturmaktadır Tarım sektöründe gelir düzeyi ise, özellikle gelişmekte olan ülkelerde dengesiz ve genellikle düşük bir durumdadır Gelirin düşük olması şüphesiz girdi talebini önemli ölçüde etkilemektedir Bu bakımdan, teknolojilerin benimsenip benimsenmemesini bir anlamda üreticilerin geçimlik ürün veya ticari ürün üretip üretmedikleri belirlenmektedir Ticari ürün elde eden üreticilerin ekonomik durumları müsait olduğundan hem stok yapma imkanına hem de yeni teknolojilerin kararlılığı benimsenmiş olur Şüphesiz teknolojinin benimsenmesinde daha evvel belirttiğimiz gibi eğitim ve yayım faaliyetlerinin rolü büyüktür
Geçimlilik üretim yapan üreticiler için durum daha farklıdır Bu tür üreticiler kendi ihtiyaçları kadar ürün yetiştirebildiklerinden, teknoloji kullanımından önce geçimlerinin teminini sağlamak noktasında yönelmektedirler Çünkü, tarımsal üretimin daha çok tabii şartların etkisinde olması, zaman zaman üretim açısından sektörde istikrarsızlıkların ortaya çıkmasına neden olmaktadır Stoklama imkanına sahip olmayan küçük üreticilerin bu tür dalgalanmalardan zarar görmemeleri için kendilerini bu yönde motive etmeleri doğaldır Açlık ve borçlanma korkusu, geçimlik ürün elde eden üreticileri geleneksel metotlarla üretim yapmaya teşvik etmekte ve bir nevi geçimini garanti etmeye yöneltmektedir Buradan şu sonuca varmak mümkündür: geçimlik üretim yapan üreticilerin yeni teknolojileri benimseyebilmeleri bir tarafa, eğer kendi şartlarıyla baş başa bırakılırsa geleneksel metotlarla üretim yapmaları ekonomik amaçlarına daha uygun olacaktır
Ancak, bilindiği gibi hemen hemen her ülkede devlet değişik araç ve metotlarla tarım sektöründe müdahale etmektedir Daha çok sektördeki gelir dengesizliklerini gidermek, üretimin daha sağlıklı bir altyapıya kavuşmasını amaçlayan destekleme mahiyetindeki devlet müdahaleleri, özellikle küçük üreticilere kadar teknolojik imkanlardan istifade edebilmeyi mümkün hale getirmektedir Geçimlik üretim yapan üreticilere teknoloji kullanabilme imkanı verildiğinde söz konusu teknolojiyi benimsemelerinde hemen mümkün olmamaktadır Zira, teknolojinin benimsenebilmesi için, bu teknolojinin değişik şartlar altında ürün katma değerinin yüksek olması gerekmektedir Ayrıca, yeni teknolojinin kullanımı halinde girdi masraflarının ve diğer yatırım maliyetlerinin yüksek olması, sektörde çıkabilecek bir istikrarsızlıktan dolayı üreticinin geçimini tehdit edecek boyutlarda olmamalıdır Üreticiye bu şartlar sağlandığı ve güvence verildiği taktirde yeni teknolojilerin benimsenmesi mümkün hale gelecektir Dolayısıyla toplam üretim düzeyinde geçimlik ürün elde eden üreticiler de katkıda bulunmuş olacaklardır Böylece sektörün tümünde teknoloji kullanımı açısından bir yapı değişikliği ortaya çıkacaktır
Yeni teknolojilerin benimsenmesini etkileyen faktörlerden biri de teknolojinin işletme düzeyinde bileşimidir Zira teknoloji kullanabilme imkanına sahip olmalarına rağmen işletmeler arasında verimlilik açısından farklılıklar ortaya çıkmaktadır İşletme düzeyinde verimliliği etkileyen en önemli faktörler ;

Eğitim düzeyi ve iş gücü
İşletmenin öz sermayesi
Kredi imkanları
Üreticilerin demografil yapısıdır

Eğitim düzeyi ve işgücünün verimlilik konusundaki olumlu etkilerine
daha önce değinmiştik Ancak, emek verimliliği büyük işletmelerde daha fazla, küçük işletmelerde ise, daha azdır Küçük işletmelerde daha çok aile emeği kullanılır ve aile fertlerinin geliri emeğin ortalama ürünüdür Büyük işletmelerde ise, işçi çalıştırıldığından ve verilen ücretler emeğin marjinal ürününe eşit olduğundan, normal şartlar altında marjinal ürünün ortalama üründen fazla olması işletmedeki verimlilik düzeyini arttırmaktadır Bu bakımdan, işletme düzeyinde verimliliği arttırmak için demografik yapının uygun olması ve emeğin marjinal bir şekilde kullanılması gerekmektedir Küçük çaptaki aile işletmelerinde emek verimliliğinin düşük olması gelir düzeyini de etkileyeceğinden yeni teknolojilerin benimsenmesi de gecikmiş olacaktır Bununla birlikte yukarıda belirtildiği gibi, küçük işletmelerin sorunlarının artacağı ve büyük işletmeler kadar olmasa bile, yeni teknolojileri benimseyip kullanabileceklerini ifade edebiliriz

5 TARIMSAL VERİMLİLİĞİ ARTTIRMA POLİTİKALARI

Tarımsal gelişmeyi büyük ölçüde tarım politikaları belirlemektedir Tarım politikası ise, genel ekonomik politikaların bir parçasını oluşturmaktadır Tarım sektörünün sahip olduğu özellikleri, uygulanan tarım politikalarının da farklı bir şekilde ortaya çıkmasına neden olmaktadır Üretimin doğal şartlara bağlı olarak bölgeler itibari ile farklılıklar göstermesi ve üretim faaliyetlerinin değişik ürünleri kapsaması uygulanan politikaların oluşmasında önemli rol oynamaktadır
Tarım politikalarının amacı üretim ve verimliliği arttırarak sektörün genel refah düzeyini yükseltmektir Bunun sağlanabilmesi için de etkin ve tutarlı stratejiler tespit edip uygulamaya koymak, sektörün genel ekonomi içindeki fonksiyonunu geliştirmek gerekmektedir Tüm ekonomik faaliyetlerde olduğu gibi, tarım sektöründe de hedef ürün elde etmektedir Ancak, elde edilen ürün miktarının talebi karşılayamaması daha fazla üretim yapılmasını zorunlu kılmaktadır Daha fazla üretim ise, verimlilik artışı ile sağlanabildiğine göre, uygulanan politikaların amacının verimliliği arttırma politikaları olduğunu söylemek mümkündür Tarımda verimliliği etkileyen faktörleri, başka bir ifade ile, verimliliği arttırma tekniklerini daha önce kısaca açıklamaya çalıştık Genel düzeyde tarım sektöründeki verimliliği etkileyen dolaylı ve dolaysız faktörler üzerinde de durmakta fayda vardır Zaten tarımda verimlilik politikalarının belirlenmesinde de bu faktörler önemli rol oynamaktadır
Tarımda verimliliği arttırma politikalarının başarı şansı, tarım sektörünü etkileyen üç temel ekonomik faktör vardır Bunlar;
İç faktörler
Dış faktörler
Kurumsal faktörlerdir

İç faktörler, tarım sektörünün içinden gelen hususlarla ilgilidir Toprak durumu, demografik yapı, gelir düzeyi, eğitim durumu, altyapı sorunu, tarımsal üretimi etkileyen değişkenler gibi konular iç faktörleri oluşturmaktadır
Dış faktörler, tarım sektörünün dışından kaynaklanan hususları ifade etmektedir Teknolojik gelişmeler dolayısıyla sektörden uzaklaşmak durumunda kalan üreticilerin sorunları, tarım sektörünün genel ekonomi politikalarıyla uyum sağlayamaması gibi konular da dış faktörleri oluşturmaktadır
Kurumsal ekonomik faktörler, ise sosyal yapı, alışkanlıklar, yasal kısıtlamalar ve tarihsel geçmişten kaynaklanan problemleri düzenleyen değişik konuları içermektedir Etkin bir tarım politikası bu sorunların çözümüne ve tarımsal araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin bu yönde yoğunluk kazanmasına bağlıdır

Kısaca özetlemek gerekirse, tarımda verimliliği arttırma politikaları yukarıda bahsedilen sorunları çözmek ve tarım sektörüne verimliliğin arttırılması yönünde sağlıklı bir işlerlik kazandırılmasını amaçlar Bu amaçları kısaca şu şekilde özetlememiz mümkündür:
Tarım sektöründe üretim teknolojisini yenilemek ve modern araç ve gereçlerin kullanılabileceği bir yapı değişikliği sağlayarak verimliliği arttırmak Ayrıca, bu konularda araştırma ve eğitim faaliyetlerine önem verilerek verimliliği arttırma teknikleri geliştirmek
İklim şartlarının üretimi etkilemesi sonucunda ortaya çıkabilecek olumsuz neticeleri azaltmak, başka bir ifade ile, üretimin doğal şartlarda bağımlılığını asgari düzeyde indirecek yapısal ve kurumsal sorunları çözmek
Tarımsal üretimin yapısını uzun dönemde hızlı ve dengeli geliştirmeyi mümkün kılacak düzenlemeler yapmak Tarımsal verimliliği arttırma tekniklerini uygulamaya koymak