Atatatürk'ün Anne Soyu

Atatürk’ün anne soyu:

Mustafa Kemal Atatürk’ün anne soyu da Anadolu’dan gelerek Rumeli’ye iskan edilen Yörük veya Türkmenlere dayanmaktadır Anne tarafından dedesi Vodina Sancağı’na bağlı “Sarıgöl” de denilen “Kayalar”dan göçerek Selanik yakınlarındaki “Lankaza”ya yerleşen, Sofu-zade (Sofi-zade) Feyzullah Aga’dir Yerleştikleri “Sarıgöl” bölgesi, “Sofular” lakabı ve ailedeki hatıraların gösterdiği üzere, Atatürk’ün anne soyu Konya Karaman’dan Rumeli’ye gelen ve bundan dolayı da “Konyarlar” şeklinde, Rumeli’deki diger Yörük gruplarindan farkli olarak bu adla anilan Yörüklerdendir

Yukarıda kısaca belirttiğimiz gibi, Orta Çağın ikinci kısmında Balkan Yarımadası’na çeşitli dalgalar halinde gelerek, Bizans İmparatorluğu tarafından burada yerleştirilen bir çok Türk unsuru vardır X Asırdan itibaren Peçenekler, Oğuzlar, Kumanlar kuzey yoluyla, Tuna’dan geçerek, çeşitli tarihlerde gelmiş ve çeşitli yerlere iskan edilmişlerdir IX Yüzyılda bile, Bizans kaynaklarında “Vardarlı Türkler” olarak zikredilen bazı Türk gruplarının Selanik civarında yerleştikleri vakidir Bizans kaynağı “Anna Commene”nin Ohri civarında yerleştiklerinden bahsettiği Türkleri, Lejean (1861), 1065 tarihine doğru Makedonya’ya iskan edilen Oğuzlarla ilişkili görmektedir Oğuzların bu yerleşmeleri “Attaliates”e atfen Prof Dr Akdes Nimet Kurat tarafından da teyit edilmektedir

Anadolu’dan Yarımada’ya geçip yerleşen ilk Türk grubu olmak üzere Türkiye Selçukluları’nın merkezi Konya’ya mensup olmalarından dolayı bu suretle ad alan “Konyarlar” gösterilmektedir XIX Yüzyılda veya XX Yüzyılın başlarında Rumeli’yi gezen ve buradaki Türklerle bizzat görüşerek onların hatıralarını toplayan veya buradaki Türk varlığı hakkında eser yazan Batılı seyyahlar ile bilim adamları, G Lejean (1861), Gervinus (1851), Jirecek (1891), G F Hertzberg (1878), A Tuma (1888), Cijic (1908), Frachet d’Esperj (1911), İvanof (1918), E Max, Hoppe (1934), A Boué (1899), Oberhummer (1917) ve nihayet “Konyarlar” hakkında ayrı ve oldukça ayrıntılı bir araştırma yapan Hr P Traeger (1905) “Konyarlar” hakkında önemli bilgiler vermektedirler

Bu konuda bilgi veren bütün bu eser sahiplerinin hepsi, Konyarlar’ı bazan “Yörükler” ve “Evlad-ı Fatihan”la karıştırmakla birlikte; Konya’dan gelerek Rumeli’ye yerleşmiş veya yerleştirilmiş göstermektedirler Fakat, bunların geliş tarihi ve geliş şekilleri konusunda farklı bilgiler vermektedirler Bütün bu görüşleri tenkitli bir şekilde karşılaştıran Prof Dr Tayyib Gökbilgin, Konyarlar’ın Rumeli’ye geliş ve yerleşmeleri ile ilgili olarak şu değerlendirmeyi yapmaktadır: “Sonuncu ve nisbeten kabule şayan ihtimal bunlarin II Murad fakat bilhassa Fatih zamanlarinda, Karaman-ogullari ile mücadeleler sirasinda ve bundan sonra, Karaman, Konya ve Ankara civarindan Türk aşiretlerinin bu mintikalara iskan edildigidir O civarin etnik bakımdan yabancı halkına, menşeleri dolayısıyla, bu suret-i tesmiyeyi verdirmiş ve bu ad komşuları arasında yaşamış, kendilerinde ise, menşeleri hakkında bir malumat, şifahi bir an’ane halinde devam edip gelmiştir”

Konyarlar’ın en mütekasif (yoğun) bir halde bulundukları yer Teselya’da Kozan ve bunun kuzeyinde “Sarıgöl” de denilen “Kayalar” ve Selanik’in kuzeydoğusu idi Sonraları daha kuzeye de yayılmışlardır Sayı olarak diğer Yörük gruplarından daha az oldukları, yarı “konar-göçer” bir hayat yaşadiklari, mübadele (aliş-veriş) merkezlerinin daha çok Yanya oldugu ve halilarinin özel şeklinden dolayi (“Konyaren Figüren”) bütün yörede meşhur oldugu bütün seyyahlar tarafindan belirtilmektedir Ayrica, Konyarlar’in daha demokratik bir halde yaşadiklari, neşeli ve hareketli kimseler olduklari da bunlar tarafindan tespit edilmiştir

Atatürk’ün soyu ile ilgili bir çalışma yaparak, amcası Kızıl Hafız Mehmet Emin Efendi’nin soyundan gelenlerin ellerindeki bazı belgeleri yayınlayan Burhan Göksel, Konyarlar’ın, Konya-Karaman’dan Fatih Sultan Mehmet döneminde 1466 yılında Karaman-oğulları ortadan kaldırıldıktan sonra Rumeli’ye göçürülerek, iskan edildiklerini belirtmektedir

Osmanlı Devleti’nin Rumeli’deki Yörüklerle ilgili örgütlenmesi içinde kendileri için ayrı isimle bir sayı (tahrir) defteri bulunmayan Konyarlar, yerleştikleri bölgelerde, başlangıçta özellikle “Kocacık” ve “Selanik Yörükleri” içinde, sonradan da “Vodina” ve “Sarıgöller Bölgesi” Yörükleri içinde “Evlad-ı Fatihan” olarak kaydedilmişlerdir Hasan Paşa tarafindan 1691 (1102) tarihinde yapilan tahriri içeren “Evlad-ı Fatihan Piyadeleri Defteri”ne göre “Sarıgöl” (Kayalar)ler Bölgesi’ndeki köyler, mahalleler ve devlete vermekle yükümlü oldukları “Yörük Piyadeler”in sayısı şu şekildedir:

“Eğri-Bucak Kazası”: Turhanlı 49 Sofular 21 Evrenoslu 6 Okçular 6 Eyrili 20 İshaklı 24 Çobanlı 24 İdil-obası 19 Şahinli 55 Leşli 34 Öküz-obası 24 Emirhanlı 38 Gün-doğmaz 2 Rahmanlı 8 Evhad-obası 58 Aydın-obası, Cinciler 66 Işıklu 29 Sinekli 34 Çakır-ı sagir 4 Sarı-Musalu 8 Çakırlı-i Kebir 13 Karamanlı 12 Karacalar 73 Buraklı 10 Tekye-i Hacı-Hasanlı 21 Topçular 18 Dağ ışıkları 7

“Cuma-Pazarı Kazası”: Haydarlı 60 Koca Ahmedli 66 Tarakçılı 6 Durasılar 6 Timurhanlu 3 Bar-çukuru 1 Kulalu 1 Erdoğmuşlu 5 Karaağaç 2 Donuk-kayalar 1 Şahinler 3 Dedeler 3

“Çarşanba Kazasi”: Milli 77 Davudlu 18 Haci-Isalar 18 Kulkalli 12 Hacilar 12 Yeniceler 14 Haci-Ömerli 16 Karacalı 6 Doğancalı 6 Tekye-i kebir ve sagir 42 Keçili 18 Saltıklı 19 Meşeli 6

Ailenin sonradan gelerek yerleştigi Selanik’e bagli “Lankaza Nahiyesi”nin 1691 tahririne göre cemaatleri, köy ve mahalleleri ile “Yörük Piyadeleri” sayısı şu şekildedir: Bedirli 10 Hacı-Bayramlı 4 Pir-dede 1 Değirmenciler 6 Köleli 7 Şuayblı 109 Umurlu ma’a Sarıcalı 45 Değirmencili ma’a Eyrilceli (Ayrılıncalı) 18 Çokallı 9 Lotice 7 Osmanlı 49 Yaylacık 16 Ayvalı-dere ma’a Şah-Veli ve Saltıklı Çınarlı 78 Bulcalı 13 Koçmar 4 Keruz 5 Lankaza 3 Sarıyar 1 Yağlıca 1 Evrencik 1

Yine bu deftere göre, bölgede Konya-Karaman yöresinin hatıralarını gösteren yer adları ve ailenin soyuna işaret eden “Sofular” ile “Sarı-göllü” gibi yer ve oymak adları şuralarda tespit edilebilmektedir: Ereğli Nahiyesi 50 Ereğli 1 (Kırk-Kilise) Ereğli 9, Kara-pınar 1, Sarıgöllü 4 (Avrethisarı) Sofular 19 (Nahiye-i Bazargah) Sofulu 9 (Nahiye-i Kelemeriye) Sofular 21, Karamanlı 12 (Eğri-Bucak-Sarı-Göl) Sofulu 9 (Tikveş) Sarı-Göllü 50 (Radovişte) Sofular 14 (Gümilcine) Karamanlı 11 (Çağlayık ) Sofular 28 (Yeni-Pazar) Sarı-göllü 1, Sofular 2 (Babadağ) Sarı-göllü 1 (Ruscuk) Sofu Yurdu 1 (Tozluk-Tuzluk)

KONYAR OLARAK ZÜBEYDE HANIM’IN AİLESİ

Mustafa Kemal’in anne soyundan dedesi Sofu-zade Feyzullah Efendi’dir Selaniğe bir saat mesafede bulunan Langaza’da çiftlik sahibi idi Atatürk’ün ve Makbule Hanım’ın çocukluk anılarında bahsettikleri çiftlik burasıdır Annesi Zübeyde Hanım, Feyzullah Efendi’nin üçüncü eşi Ayşe Hanım’dan olan tek kızı idi Atatürk’ün beş kardeşi içinde en uzun ömürlüsü olan Makbule Hanım (1885-1956) anne soyları hakkında, “annemden sık sık şunları dilemişimdir” diyerek şu bilgileri vermektedir: “Bizim esas soyumuz Yörüktür Buralara Konya-Karaman çevrelerinden gelmişiz Büyükbabam Feyzullah Efendi’nin büyük amcasi Konya’ya gitmiş, Mevlevi dergahina girmiş orada kalmiş Yörüklügü tutmuş olacak”

Mustafa Kemal Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın babası hakkında, Atatürk’ün babası Ali Rıza Efendi’yi ve babası Kızıl Hafız Ahmet Bey’i de tanıyan ve doksan yaşında vefat eden Aydın Milletvekili Tahsin San, şu bilgileri vermiştir: “Atatürk’ün valdesi Zübeyde Hanım, Sofu-zade ailesinden Feyzullah Ağa’nın kızıdır Bunlar Selanik’te doğmuşlardır Bu aile bundan 130 sene evvel Sarıgöl’den Selanik’e gelmişlerdir Vodina Kazası’nın batısında Sarıgöl Nahiyesi’nde onaltı köyden ibaret olan bu nahiye ailesi, Makedonya ve Teselya’nın fethinden sonra Konya civarı ahalisinden Osmanlı Hükümeti’nin sevk ve iskan ettirdiği Türkmenlerdendir Son zamanlara kadar beş asır müddet içinde hayat tarzlarını, kılık-kıyafetlerini değiştirmemişlerdi”

Bu konuda Lord Kinross, kaynak göstermeden şu bilgileri vermektedir: “Zübeyde Hanım, Bulgar sınırının ötesindeki Slavlar kadar sarışındı; düzgün beyaz bir teni, derin ama berrak, açık mavi gözleri vardı Ailesi Selanik’in batısında Arnavutluğa doğru, sert ve çıplak dağların geniş, donuk sulara gömüldüğü göller bölgesinden geliyordu Burası Türklerin Makedonya’yı ve Teselyayı almalarından sonra Anadolu’nun göbeğinden gelen köylülerin yerleştikleri yerdi Bu yüzden Zübeyde Hanım, damarlarındaki ilk göçebe Türk kabilelerinin torunları olan ve hala Toros dağlarında özgür yaşayışlarını sürdüren sarışın Yörüklerin kanını taşıdığını düşünmekten hoşlanırdı”

Eldeki mevcut bilgilere göre aile, 1466’larda Karaman’dan gelerek Vodina Sancağı’na bağlı Sarıgöl’e yerlemiş; sonra Selanik yakınlarındaki Lankaza (Langaza)’ya göçmüş, Zübeyde Hanım 1857’de burada dünyaya gelmiştir Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım’ın babası Sofu-zade Feyzullah Efendi üç defa evlenmiştir İsimlerini bilemediğimiz diğer iki eşi bir tarafa bırakılacak olursa, Zübeyde Hanım’la birlikte Hasan Ağa ve Hüseyin Ağa, Feyzullah Efendi’nin üçüncü eşi Ayşe (Aişe) Hanım’dan dünyaya gelmişlerdir