Osmanlı Döneminde Gıda Güvenliği

Osmanlı döneminde gıda güvenliği!

Ülkede gıda ürünlerin in nitelikle rini belirleye n ilk mevzuat olan ve Osmanlı padişahı II Beyazıt idaresind e çıkarılan ''Kanunname i İhtisabı Bursa'' fermanına göre yiyecek, içecek ve giyecekle r için nitelikle r belirtili yor, uymayan esnafa falakaya yatırma ve başında tahta külahla gezdirilm e gibi cezalar veriliyor

Günümüzde gelişmiş ve gelişmekt e olan ülkelerin önemle üzerinde durduğu gıda güvenliği nin sağlanmas ı, insan sağlığı için mutlak gereklili k gösteriyo r

Bu kapsamda kanun, yönetmeli k ve mevzuatla rla gıda güvenliği sağlanmay a çalışılır ken, beslenmen in bir insanın, barınma ve giyinme gibi en temel haklarınd an birisi olmasında n hareketle, ülkemizde yiyecek ve içecekler in nitelikle rini ve satılma koşulları nı belirleye n ilk mevzuat, Osmanlı dönemine, 1500'lü yıllara dayanıyor

Ülkede, gıda ürünlerin in nitelikle rini belirleye n ilk mevzuat, Osmanlı padişahı II Beyazıt idaresinc e çıkarılan ''Kanunname i İhtisabı Bursa'' (1502) fermanı olarak biliniyor

Hem Osmanlı örfünü, hem de İslam hukukunu çok iyi bilen ''Mevlana Yaraluca Muhyiddin'' tarafında n hazırlana n bu fermana uymayanla r, çeşitli cezalara çarptırıl ıyor

-''DÜNYANIN EN MÜKEMMEL VE GENİŞ BELEDİYE KANUNU''-

Uludağ Üniversit esi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknoloji si Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof DrMustaf a Tayar, Topkapı Sarayı'nda korunan beş asırlık bu kanunname için ''Dünyanın en mükemmel ve geniş belediye kanunu olmakla beraber aynı zamanda dünyada ilk gıda maddeleri nizamname si, ilk çevre nizamname si, ilk standartl ar kanunu ve kısaca asrına göre harika bir hukuk kodudur'' nitelendi rmesi yapıldığı nı belirtti

Fermanda bütün tarım ve hayvan ürünleriy le, o tarihte mevcut olan sanayi ürünleri, nitelik ve fiyat bakımında n belirli esaslara bağlanara k bugünkü anlamda standartl aştırıldı ğını anlatan Tayar, şöyle konuştu:

''Ekmek söz konusu edilirken sadece fiyat ve ağırlığı üzerinde durulmaya rak, ne kadar buğdaydan ne miktar un elde edileceği, fırınları n bulundurm ak zorunda olduğu stok miktarı, ekmeğin çiğ ve eksik ağırlıkta çıkması halinde fırıncıla ra uygulanac ak cezalar da bu kanunname de belirtili yor 'Aşcılar bişürdükl eri aşı pak bişüreler ve çanakları n pak su ile yuyalar' hükmü ise bugün işletmele rde uygulanıl ması istenilen temizlik ve dezenfeks iyon kuralları nın ilk temelini oluşturuy or Bu düzenleme de ayrıca, hayvan ürünleri, türlü sebze-meyve, tuz, ekmek, tekstil, tarım-tahıl, orman ve deri ürünlerin in satışları, konulacak fiyatlar ve kaliteler i bir standarda bağlanıyo r''

-FALAKA VE PARA CEZALARI-
Fermanda geçen ''Ve mahkeme kararıyla yiyecek, içecek ve giyecek ve hububat ki; çarşıda ve pazarda vardır, gözedilüb her meslek sahibi teftiş oluna Eğer terazûda ve kilede ve arşunda eksük bulunursa, muhtesib (belediye başkanı) haklarınd an gele'' ifadesiyl e mevcut belediye yönetimin in çarşı ve pazarları denetim altında tutması, ölçmede (ağırlık ve uzunluk) yanlışlık lar yapan olursa gerekli uyarıları yapması gerektiği nin belirtild iğini vurgulaya n Tayar, şöyle devam etti:

''(Ekmek içinde kara bulunursa ve çiğ olursa, tabanına let uralar, eksük olursa tahta külah uralar veyahud para cezası alalar) ifadesind e ise falaka ve teşhir cezaları verildiği anlatılıy or 'Her etmekçini n elinde iki aylık, en az bir aylık un buluna Ta ki, aniden bazara un gelmeyüb Müslümanl ara darlık göstermey eler Eğer muhalefet edecek olurlarsa, cezalandı rıla Eyle olıcak ekmek gayet eyü ve arı olmak gerekdir' ifadesind e ise fırıncı esnafının stoklu çalışması, piyasada 'un yok gelmedi' gibi gerekçele rle fırsatçıl ara izin verilmeme si isteniyor Ekmekleri n kaliteli ve temiz olması da gerekiyor 'Ve sirke ve yoğurda su koymayala r Su katılmış olub bulunursa, teşhir edeler veyahud tahta külah uralar, gezdirele r Değirmenc iler gözlene; değirmend e tavuk beslemeye ler ki, halkın ununa ve buğdayına zarar etmeye Ve adetlerin den artuk almayalar ve iri öğütmeyel er ve kesmüklü buğdayı değiştirm eyeler ve illa muhkem ve müntehi hakkından geleler' uyarıları da dikkati çekici''

-FATİH SULTAN MEHMET'İN EKMEK HASSASİYE Tİ-
İstanbulu n fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet'in İstanbul belediye başkanlığ ına tayin ettiği Hızır Bey Çelebi'nin padişahın emirleri doğrultus unda ilk icraatını n ekmekçi esnafının temizliğe son derece riayet etmesine yönelik çalışmala rı olduğunu belirten Tayar, ''Hamura asla hile karıştırı lmaması, çıkarılan ekmekten hiç kimsenin şikayetçi olmamasın ı temin edilmesi sağlanmay a çalışılmı ştır'' dedi

Tayar, günümüzde ise tüketicil erin sağlıklı beslenmes i için gerekli olan gıda güvenliği nin tam anlamıyla sağlanama dığını ileri sürerek, ''Gıda kanunu ve kalite kriterler inin en önemli fonksiyon u tüketicin in ve toplum sağlığını n korunması ve haksız rekabetin önlenmesi dir Tarih bize öğretiyor ki, kanunlar ve kriterler insanoğlu nun gereksini mleri sonucunda çıkmış kurallar silsilesi dir''