İnsan Sağlığını Etkileyen Etmenler Nelerdir? İnsan Sağlığını Etkileyen Şeyler Nedir?

İnsan Sağlığını Etkileyen Etmenler Nelerdir? İnsan Sağlığını Etkileyen Şeyler Nedir?
İnsan Sağlığını Etkileyen Etmenler Nelerdir? İnsan Sağlığını Etkileyen Şeyler Nedir?

İnsan sağlığı çevre ile genetik örüntüsü arasındaki etkileşimin bir ürünüdür Kişi birçok çevresel sorundan etkilenmektedir Bu etkilenme doğumdan ölüme kadar çok değişik boyutlarda olmaktadır Çevrenin boyutları sınırsızdır İnsan üzerinde etkili olan, insana ulaşan tüm çevresel etmenleri kapsamaktadır Çevresel etkenler giderek halk sağlığında daha büyük önem kazanmaktadır Bu ağırlık bir yandan yeni çevresel etkenlerin etkili olmaya başlamasına bir yandan da diğer halk sağlığı sorunlarının kontrol edilmeye başlamasına bağlıdır İnsanın dışındaki her şey çevrenin öğesidir Çevre kişi üzerindeki dış etkilerin bütünüdür Çevreyi doğal ve yapay çevre olarak ikiye ayırabiliriz Çevrede sağlığını doğrudan ya da dolaylı olarak etkileyen önemli etkenler bulunmaktadır Aynı zamanda çevre, bir yaşamı sürdürme ve sağlama sistemidir Bu sistemin en temel öğeleri su, yiyecek ve barınaktır Sağlık açısından baktığımızda çevre üç ana grupta incelenir:

• 1 Fizik çevre
• 2 Biyolojik çevre
• 3 Sosyokültürel çevre

Hastalık nedenleri ise bünyesel ve çevresel nedenler olmak üzere iki grupta incelenebilir
Bünyesel etmenler:
Bünyesel etmenler genetik, metabolik ve hormanal bozuklukları içine alırBazı bünyesel özellikler bazı hastalıklara yakalanma oranında artışa sebep olabilirgenetik özellikler,kalıtım yoluyla geçen hastalıkların ya da kromozom bozukluklarının ortaya çıkmasına sebep olabilirguatr hormonal,iktiyosiz,genetik,gut metobolik bir hastalıktır Bunlar insan iç ortamı ile ilişkili bir durumdur İnsan dış çevrenin etkilerine genetik yapısı ile cevap vermektedir

• Çevresel etmenler:

Çevre,doğrudan hastalık sebebi olabileceği gibi bazı hastalıkların oluşmasını kolaylaştırabilir yada bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir

• • Fiziksel etmenler : Sıcaklık, soğuk, ışın, travma, içme ve kullanma suyu, atıklar, konut sağlığı, iklim koşulları, hava ve su kirliliği, giyeceklerimiz,barınak şartları(havalandırma,ısıtma,aydınlatma vb),iş yeri ve çalışma şartları, kamuya açık yerler(sinema,taşıtlar,yemekhanevb)sağlığa az ya da çok zarar verebilme olasılığı olan kuruluşlar, mezarlıklar başlıca fiziksel çevre öğeleridir
• • Kimyasal etmenler: Zehirler, kanser oluşuna neden olan bazı etkenler buna örnek verilebilir
• • Temel madde eksiklikleri: Bazı maddeler vardır ki insanın sağlıklı olabilmesi ve hayatsal olayların yürütülebilmesi için dışarıdan alınmaları gerekir İnsan ya da canlı bunu vücudundaki temel yapı taşlarından sentez edemez Buna temel maddeler denmektedir Vitaminler, esansiyel aminoasitler veya yağasitleri, mineraller gibi
• • Biyolojik etmenler: Kişinin çevresinde bulunan bütün canlılar ve bu canlılara ait ürünler biyolojik çevreyi oluşturur Mikroorganizmalar, asalaklar,bitkiler,hayvanlar ve insanlar,hayvansal ve bitkisel besinler, mantarlar ve diğer etkenler biyolojik etkenleri oluşturur Bunlar canlı vücudunda hastalık yapabilirler
• • Psikolojik etmenler: Çağdaş yaşamda sık duyulan stres, ruhsal zorlanma vb durumlar
• • Sosyal, kültürel ve ekonomik etmenler:

Bu durumda çevre :

• 1 Hastalıklar için zemin hazırlayabilir Örneğin: iklim koşullarının solunum siste mi hastalıklarının artmasına yol açması, ortamda bulunan vektörlerin hastalıkların yayılımını kolaylaştırması gibi
• 2 Çevre doğrudan hastalık nedeni olabilir
• 3 Bazı hastalıkların gidişini ve sonucunu etkileyebilir

Bütün çevre olumsuzlukları her üç etkiye de neden olabilir Fizik ve biyolojik çevre yakından ilişkilidiriklim canlıların yaşaması ve çoğalmasını etkiler Jeolojik ve coğrafik özellikler toplumlar arasındaki bağlantıyı oluşturmaktadır ve hastalık etkenlerinin yayılımı açısından önemlidir İnsanlar çevrede olumlu ya da olumsuz bir takım etkilere neden olabilir İş yeri ve ortamı sağlıkla yakından ilişkilidir Çevre üzerinde önemli etkileri olabilir Sosyokültürel çevre de sağlıkla bağlantılıdır
Çevre sağlığı birçok meslek grubunun ekip hizmeti sunmasını gerektiren önemli bir sağlık sorunudur Bir çok sektörün işbirliği olmadan çevre sağlığı sorunlarının çözümü mümkün olmaz Toplumun ekonomik yapısı, ekonomik kalkınma çabaları ile bağlantılı olup, kentleşme süreci ile de yakından ilişkilidir
Çevre sağlığı, çevre fizyolojisi, uygulamalı fizyoloji gibi bilim dalları ile bağlantılıdır Uygulamalı fizyoloji ve çevre fizyolojisi çevredeki olumsuz etkilerin insan ve canlı fizyolojisi üzerindeki etkilerini incelemektedir Çevre sağlığı halk sağlığının da önemli bir koludur Sağlık elemanları, Veteriner hekimler, sağlık ve çevre mühendisleri çevre sağlığı konusunda işbirliği yapmak zorundadır Sağlık elemanları çevresel öğelerin sağlık üzerindeki etkilerini belirleyerek çevre mühendislerine yol gösterirler Canlı ve çevresi sürekli etkileşim içerisindedir Çevre sağlığı uygulamalarının konularını aşağıdaki gibi sıralayabiliriz:

• 1 İçme ve kullanma suyu
• 2 Atıklar
• 3 Konut
• 4 Hava kirliliği
• 5 Radyasyon
• 6 Aydınlatma
• 7 Havalandırma
• 8 Gürültü
• 9 Vektör kontrolü
• 10 Besinlerin sağlığa uygun hazırlanması ve tüketiciye sağlığa uygun biçimde iletilmesi
• 11 Mezarlıklar
• 12 Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar
• 13 Çalışma koşulları
• 14 Kazalar ve önlenilmesi
• 15 Turist sağlığına yönelik uygulamalar

Burada sayılan konuların her biri insan sağlığı ile yakından ilişkilidir Sağlığa az ya da çok zararlı olabilecek kuruluşlar arasında sayabileceğimiz mezbaha örneğini ele alırsak, çevreye ve çalışanlara ve burada hazırlanan gıdalardan besin olarak yararlananlara değişik olumsuz etkileri olabilir Çevre kirlenmesi ve çevre sağlığı yönünden bir örnek mezbahalar ve atıklarıdır Mezbaha atıkları akarsu kirlenmesi açısından çok tehlikeli atıklardır Eğer mezbaha atıkları arıtılmadan akarsulara verilecek olursa içerisindeki yağ ve organik maddeler canlılar açısından tehlikeli olabilir Mezbaha atıklarının çevreye rasgele atılması ise sokak hayvanlarınca dağıtılmasına, insan ve hayvanlar arasında ortak bazı hastalıkların yayılmasına neden olabilir
Mezbaha çalışanları da bu gibi hastalıklara yakalanma tehlikesinin yanı sıra, etlerin taşınması ve hazırlanması sırasında meydana gelebilecek kazalardan da olumsuz etkilenebilirler Biyolojik çevre sağlık açısından önemi beş öğe içerir:

• 1 Mikroorganizmalar
• 2 Vektörler
• 3 kemiriciler
• 4 Bitki ve hayvanlar
• 5 Besinler

Mikroorganizmalar:
Mikroorganizmalar çevrede hemen her yerde yaygın olarak bulunan tek hücreli canlılardırBazıları insan üzerinde hiçbir etki yapmaz Bazıları insanlara zarar verirken bazıları yararlı olabilmektedirYoğurt yapımı, fermantasyon gibi olaylar, bağırsaklarımızda bazı B grubu vitaminlerin yapımı yararlı mikroorganizmaların katkısıyla sağlanmaktadır Ancak verem ve tifo basili, gibi insanlarda önemli hastalıklar meydana getiren, zararlı mikroorganizmalar da bulunmaktadır Bunlar değişik araç ve yollarla insan vücuduna girer ve çeşitli hastalıkların meydana gelmesine yol açarlar
Vektörler:
Hastalık yapan mikroorganizmaları insanlara taşıyan eklem bacaklılar ve kemiricilere vektör denir Bunlar arasında sıçan, fare gibi kemiricileri, sivrisinek, tahtakurusu, bit, pire, kene ve karasinekleri sayabiliriz Vektörler hayvanlardan ayrı olarak incelenmektedirler Vektör ve kemiricilerle yayılan hastalıklar arasında tifüs, veba, kayalık dağlar benekli ateşi, tifo, treponozomiyazis, layşmanyazis, sıtma, sarı ateş, filaryazis, ensefalit gibi hastalıklar sayılabilir Vektörlerle bulaşan hastalıkların ortadan kaldırılmasında başlıca yöntemler:

• 1 Kimyasal kontrol
• 2 Beslenme ve üreme ortamlarının yok edilmesi
• 3 Aracı ve taşıyıcı hayvanların yok edilmesi
• 4 Böcek kaçırıcıların kullanılması
• 5 Aşılama ve kemoprofilaksi olarak sıranalabilir

Vektörlerle savaşmamıza rağmen, hızla üreyen vektörlerin bunlara direnç kazanmaları nedeniyle tümüyle yok edebilmemiz mümkün olamamıştır Vektörlere karşı kullanılan kimyasal maddeler önemli bir kirlilik öğesi de olabilir Vektörlerin direnç kazanmalarını ve çevre kirliliğini önleyebilmek için bu gibi maddelerin çok dikkatli ve denetimli kullanılması gerekir Günümüzde vektörlerle savaşabilmek için biyolojik yöntemlerden yararlanılmaya çalışılmaktadır Sivrisineklerin sürfelerini yiyerek beslenen özel cins balıkları bunlara örnek olarak verebiliriz
Kemiriciler:
Kemiricilerin kontrolü ile ilgili uygulamaların başında :

• 1 Kemiricilerin üreme ortamlarının yok edilmesi
• 2 Kemirici üremesine ve girmesine olanak vermeyecek bina yapımı
• 3 Çöplüklerin sanitasyonu
• 4 Rodentisit, kapan ve gaz uygulamaları gelmektedir

Bitki ve hayvanlar:
Bitkiler ve hayvanlar biyolojik çevrenin önemli bir öğesidirler Hayvanlar alemindeki tüm canlıların hayatları bitkilere bağlıdır Güneş enerjisinden yararlanarak bitkilerce fotosentez olayının gerçekleştirilmesi besin zincirinin başlangıcını oluşturur Hayvanlar insan sağlığı açısından önemlidirler İnsan ve hayvanların ortak hastalıkları olan zoonozlar önem taşır Bu hastalıklar insanlara doğrudan hayvanların eti ve derisiyle temasla, etinin yenmesi ya da sütünün içilmesiyle bulaşabilmektedir Brusella, kuduz, şarbon gibi hastalıklar zoonoz hastalıklardır
Besinler:
Gıdalarla ilgili olarak üretimden tüketime kadar hemen her aşamada kirlenme riski bulunmaktadır Gıdanın ürün olarak eldesinden, saklanmasına ve depolanmasına, nakline ve daha sonraki işleme ve tüketilme aşamalarından kirlenme riski oldukça yüksektirGıdalarla bulaşan hastalıklarda temel etken insan ve hayvan dışkısıyla bulaşan hastalıklardır Gıda sağlığı sorunlarının çözümü ile çevre koşullarının olumlu hale getirilmesine yönelik önlemler birbirini bütünlemektedirGıdaların etkeni taşıyan kirli sularla sulanarak yetiştirilmesi,etkenin bulunduğu sularda yaşayan bazı deniz hayvanlarının etinin yenmesi en önemli kirlenme yolları arasında sayılabilir