Türk Halk Çalgıları[Tamamı]

Türk Halk Çalgıları



Türk halk müziği çalgılarını şöyle sınıflandırabiliriz:

1-Telli Çalgılar

a) Mızrapla çalınanlar
b) Parmakla çalınanlar
- Bağlama
- Tar

2-Yaylı Çalgılar

- Kabak Kemane
- Karadeniz Kemençesi

3- Nefesli Çalgılar

- Zurna
- Kaval
- Çığırtma
- Mey
- Tulum
- Sipsi
- Çifte

4-Vurmalı Çalgılar

- Davul
- Nağara
- Tef
- Kaşık

1-Telli Çalgılar

Bağlama



Ülkemizde kullanımı en yaygın olan telli bir Türk Halk Çalgısıdır Yörelere ve ebatlarına göre bu çalgıya, Bağlama, Divan sazı, Bozuk, Çöğür, Kopuz Irızva, Cura, Tambura vb adlar verilmektedir
Bağlama ailesinin en küçük ve en ince ses veren çalgısı Curadır Curadan biraz daha büyük ve curaya göre bir oktav kalından ses veren çalgı ise Tamburadır Bağlama ailesinin en kalın ses veren çalgısı ise Divan Sazı'dır Tamburaya göre bir oktav kalından ses verir

Bağlama; Tekne, Göğüs ve Sap olmak üzere üç ana kısımdan oluşmakatadır Tekne kısmı genelde dut ağacından yapılmaktadır Ancak dut ağacının dışında ardıç, kestane, ceviz, gürgen gibi ağaçlardan da yapılmaktadır Göğüs kısmı ladin ağacından, sap kısmı ise gürgen, ak gürgen veya ardıç ağacından yapılmaktadır

Sap kısmının tekneden uzak kısmı üzerinde tellerin bağlandığı Burgu adı verilen parçalar vardır Bağlamanın akordu bu burgular kullanılarak yapılmaktadır Sap kısmı üzerinde misina ile bağlanmış perdeler bulunmaktadır Bağlama Mızrap veya Tezene adı verilen kiraz ağacı kabuğu veya plastikten yapılan araçla çalındığı gibi bazı yörelerimizde parmakla da çalınmaktadır Bu çalım tekniğine Şelpe adı verilmektedir

Bağlama üzerinde ikişerli veya üçerli guruplar halinde üç gurup tel bulunmaktadır Bu tel gurupları değişik biçimlerde akort edilebilmektedir Örneğin bağlama düzeni adı verilen akort biçiminde alt gruptaki teller yazılış itibariyle La,orta guruptaki teller Re,üst guruptaki teller ise Mi seslerini vermektedir Bu akort biçimi dışında Kara Düzen, Misket Düzeni Müstezat, Abdal Düzeni, Rast Düzeni vb akort biçimleri de vardır

Tar



Tezeneli bir Türk Halk çalgısıdır Ülkemizde Kars yöresinde yaygın olarak kullanılmaktadır Ayrıca Azerbeycan, İran, Özbekistan ve Gürcistan'da da yaygın olarak kullanıldığı bilinmektedir
Teknesi, büyükleri birbirinden farklı iki çanaktan oluşmaktadır ve genellikle dut ağacından yapılmaktadır Göğüs kısmı üzerine manda veya sığır yüreğinin zarı gelmektedir Sap kısmı sert ağaçtan yapılmaktadır ve üzerine misinadan perdeler bağlanmaktadır

Tar üzerinde iki ana gurup tel bulunmaktadır Birinci guruptaki teller melodi çalımında kullanılmaktadır ve ikişerli olmak üzere üç gurup telden oluşmaktadır Diğer gurup teller ise Kök ve Zeng adı verilen, çalınan makama göre akort edilen ve tınının zenginleşmesini sağlayan tellerdir

2-Yaylı Çalgılar

Kabak Kemane

Yaylı bir Türk Halk çalgısıdır Yörelere ve biçimlerine göre farklılık göstermektedir Kabak, Kemane, Iklığ, Kabak, Rabab, Hatay ilinde Hegit, Güneydoğu'da Rubaba, Azerbeycan'da Kemança ve Orta Asya Türklerinde Gıcak, Gıccek veya Gıjek adıyla bilinen bu çalgıların aynı kökten oldukları bilinmektedir
Tekne kısmı genellikle su kabağından yapılmaktadır Ayrıca ağaçtan yapılanı da yaygındır Sap kısmı sert ağaçlardan yapılmaktadır Tekne kısmının altında ağaçtan veya metalden yapılmış mil vardır Bu mil diz üzerine konur ve çalgının sağa sola hareketi sağlanır Yay ise bir çubuğun bir ucundan diğer ucuna at kuyruğunun kıllarının bağlanması ile yapılmaktadır Kabak kemaneye önceleri bağırsaktan yapılan Kiriş adı verilen teller takılırken günümüzde madeni teller kullanılmaktadır

Kabak kemane perdesiz bir çalgı olup her türlü kromatik ses rahatlıkla elde edilebilmektedir Sesi uzun çalma özelliğine sahiptir ve Legato, Staccato ve Pizzicato çalışlar yapılabilmektedir

Karadeniz Kemençesi



Yaylı bir Türk Halk çalgısıdır Adından da anlaşılacağı üzere Karadeniz Bölgesi'nde yaygın olarak kullanılan bir çalgıdır Kemençenin tekne kısmı dut,erik,ardıç ağaçlarından yapılmaktadır Yayın çubuğu ise genellikle gül ve şimşir ağaçlarından yapılmaktadır Yayın uç kısımlarına at kuyruğu kılları bağlanmaktadır
Kemençe üç telli bir çalgıdır Kemençeye eskiden bağırsaktan yapılan kiriş teller takılırken, günümüzde daha çok madeni teller kullanılmaktadır

Kemençe perdesiz bir çalgıdır Her türlü kromatik sesleri kolaylıkla elde etmek mümkün olabilmektedir Kemençe genellikle iki tele aynı anda basılıp paralel dörtlü sesler elde edilerek çalınmaktadır Ayrıca bilek hareketleriyle sağlanan özel bir çalım tekniği ile çalınmaktadır

3- Nefesli Çalgılar

Zurna

Üflemeli bir Türk Halk çalgısıdır Sesinin gürlüğü nedeniyle daha çok açık alanlarda; köy düğünlerinde, asker uğurlamada, spor faaliyetlerinde, halk oyunlarında ve benzeri törenlerde çalınmıştır Osmanlı döneminde mehter takımının birincil melodi çalgısı olmuştur Orta oyununda da kullanıldığı bilinmektedir Daha çok davul eşlikli çalınmaktadır Entenasyonun sağlanmasındaki güçlük ve ses hacminin çokluğu nedeniyle çalgı topluluklarında kullanılmaktadır Ancak son yıllarda bazı halk müziği çalgı topluluklarında kullanıldığı görülmektedir



Yaklaşık iki oktavlık ses mesafesi olan zurnanın üstte yedi, altta bir olmak üzere sekiz tane melodi perdesi bulunmaktadır Arka tarafındaki perde, ön tarafındaki kamış kısmına doğru ilk iki perdenin arasına gelecek şekildedir Perdeler yaklaşık 6-8 mm çapında daire biçimindedir Boyu 30 ile 60 cm arasında değişmekte olup melodi perdelerinin bittiği kısımdan itibaren huni biçiminde genişlemektedir Bu kısma kalak adı verilmektedir Üflenen kısmında ucuna kamış takılan ince boru şeklinde bir mil vardır Bu mile Metem adı verilmektedir Ayrıca nefes alma tekniğini kolaylaştırmak için ortası delik daire biçiminde bir parça metem üzerine geçilir Bu parçaya Avurtluk adı verilmektedir Ağız içi boşluğuna biriktirilen hava kamıştan üflenirken burundan aynı anda nefes alınarak kesintisiz çalma tekniği zurna çalımında en çok kullanılan tekniktir

Melodi perdelerinin dışında, kalak kısmı üzerinde yedi tane delik vardır ki bu delikler melodi perdelerinden daha küçük çaptadır Bu deliklere şeytan deliği veya cin deliği adları verilmektedir Bu delikler çalgıcının ses buluşuna göre balmumu veya benzeri maddelerle kapatılabilmektedir

60 cm ile 30 cm arasında değişik ebatlarda olduğunu belirttiğimiz bu çalgıyı ses rengine göre; Kaba Zurna, Orta Kaba Zurna ve Cura Zurna (Zil Zurna) olmak üzere üç çeşittir Genellikle erik, kayısı, şimşir, ceviz vb ağaçlarından yapılmaktadır

Kaval

Üflemeli bir Türk Halk çalgısıdır Halk arasında çoban çalgısı olarak bilinir Değişik yörelerde Guval, Kuval adlarıyla da bilinmektedir Çobanın kaval ile koyun sürüsünü yönlendirdiği inanışının halk arasında yaygın olduğu bilinmektedir Kaval kelimesinin içi boş anlamına gelen 'Kav' kökünden türediği sanılmaktadır
Ses mesafesi yaklaşık 2, 5-3 oktavdır Günümüzde halk müziği çalgı toplulukların önemli bir renk çalgısı olarak kullanılmaktadır Topluluk içinde solo çalgı olarak kullanılabilen bir çalgıdır Diğer çalgılarla birlikte çalınabilen kaval ses özelliğini korur

Kaval belli standarda göre üretilmediğinden ebatları hakkında ancak uzunluğunun 30 cm ile 80 cm arasında değiştiğini çapının ise yaklaşık 1,5 cm olduğunu söyleyebiliriz Üst kısmında 7, alt kısmında ise 1 melodi perdesi bulunmaktadır Bu perdeler dışında kavalın alt kısmında da Şeytan Deliği ve Hazreti Ali adı verilen 4 perde daha vardır

Kavalın Dilli Kaval ve Dilsiz Kaval olmak üzere başlıca iki çeşidi vardır Genellikle erik ağacından yapılmaktadır