Hititler,hitit Devleti,hitit Uygarlığı,hitit Sanatı

HİTİTLER, HİTİT DEVLETİ, HİTİT UYGARLIĞI HİTİT SANATI

Alacahöyük, Boğazköy, Bitik, Karaoğlan, Dündartepe, Karahöyük örenlerinde, Erken Tunç Çağı tabakalarının üzerlerinde kalın bir yangın izi vardır Ahlatlıbel ve Etiyokuşu örenlerinde Erken Tunç Çağından sonra yerleşme görülmez Alişar'da ise yalnız Akropolde yaşam devam etmiştir
Yani Anadolu 2000 yılına doğru büyük bir saldırıya ve istilaya uğradı Bilinmeyen bir sebepten Hind-Avrupa boyları Anadolu'ya göç etmişlerdi Bunlar Hititlerdi

Hititler kendilerini "Nesili" yani nesice konuşanlar adını vermişlerdir Yaşadıkları Anadolu topraklarını "Hatti Ülkesi", oturanlarına ise "Hattilili" diyorlardı
Hititler yeni yurtlarında, kendilerinden daha gelişmiş bir uygarlığa sahip Hattilerle kaynaşmışlar, onların tanrılarını, mitolojilerini benimsemişler, kullandıkları isimlere sahip çıkmışlardır

İlk Hitit izlerine Kültepe/Kaniş/Neşa' da rastlanır Burada bulunan ve Hitit izlerini taşıyan Asurca metinler XIX Yy tarihlenir


HİTİTLER'İN KEŞFİ

Yazılıkaya Kabartmaları, CTexier-1839
Boğazköy arşivleri bulunmadan önce de Mısır, Babil, Asur ve İncil kaynaklarından, Hititlerin varlığı biliniyordu

İngiliz bilgin A H SAYCE, 1880'de Bible Arkeoloji Derneği önünde okuduğu bildirisinde, Anadolu'daki hiyeroglifli kaya kabartmalarının ve onlara benzeyenlerinin Hititlere olduğunu ve bütün Anadolu'nun Hitit ülkesi olduğunu açıkladı
*İngilizCharles Texier 1839'da Yazılıkaya'yı keşfetti
*Alman Carl Humann, Yazılıkaya ve Boğazköy kabartmalarının kalıplarını çıkardı ( Bergama Zeus Sunağını keşfeden demiryolu mühendisi)
*British Museum Kargamış'ta (1879), Almanlar Zincirli'de (1888 ve 1892) kazılar yaptılar
*1887'de Orta Mısır'da Tell El-Amarna'da bulunan bir tablet, Hitit Büyük Kralı Şuppiluliuma'nın IV Amenophis'e tahta çıkışı ile ilgili tebrik mektubuydu Ve Hititçe idi
*Alman Dr Hugo Winekler 1906'da Boğazköy kazılarına başladı İlk yıl 10 bin den fazla çivi yazılı tablet bulundu Ve Dünyanın ilk yazılı antlaşması, Kadeş Barış Antlaşması Bunlar Akkadca ve Hititçe idiler Boğazköy'ün yani Hattuşa'nın Hatti Ülkesinin başkenti olduğu anlaşıldı
*Hitit dilini 1917'de Hrozny çözdü



HİTİT BEYLİKLERİ DÖNEMİ (2000-1700)

2000-1700 yılları arasını Hititler, göç, istila, kaynaşma, kendilerini kabul ettirme uğraşısı içinde geçirmişler ve küçük beylikler kurarak yörelerine hakim olmuşlardır
Bu dönemin en ilginç özelliği, Asurlu tüccarların Anadolu içlerinde ticaret sömürgeleri kurmuş olmalarıdır (1900-1800) Bunlardan Neşa ve Hattuş/Boğazköy karumlarının yerleri tesbit edilmiştir Ticaret eşya değiştirme yoluyla yapılıyordu Anadolu'dan ucuz bakır alıyor karşılığında kalay ve kumaş veriyorlardı Yollar bozuk
olduğu için taşıma aracı olarak eşek kullanılıyordu

Kaniş/Kültepe Karum'u temsili resmi
Asurlu tüccarların kervanları

SANAT

Hatti sanatının etkisi sürüyordu Çok renkli seramikler ve geometrik desenler ortaya çıktı

Tanrıya içki sunmak (Libation) için kullanılan ve Ryton denilen, aslan, boğa, koç şekilli

seramik eserler, uzun gagalı, yüksek kulplu kaplar ürettiler

Kültepe'de orthostadlar, Konya-Karahöyükte muazzam kent duvarları ve büyük bir saray bulundu Bu sarayda bir banyo odası ve pişmiş topraktan küvet ele geçti

Temelleri taş, duvarları kerpiçten çok odalı evlerde oturuyorlardı Sokakları taş döşeliydi ve kenarlarında su tahliye olukları vardı Bu devre ait Kültepe evlerinde erzak büyük küplerde saklanıyordu Üzüm salkımı biçimli
kandillerle aydınlanma sağlanıyordu

Nimet Özgüç, Acemhöyük'te Anadolu'nun en büyük sarayını ortaya çıkardı Henüz 40 odası kazıldı

Acemhöyük, Büyük saray kalıntıları Yeşilova-Aksaray

ESKİ KRALLIK DÖNEMİ (1660-1460)

Beyliklerin birbirleriyle yaptıkları savaşlar sonunda Hattuşa'da Eski Hitit Krallığı kuruldu Bu krallığın kurulmasına dışarıdan gelecek yabancı güçlerin tehdide etkili olmuştur
Bu dönem 11 kral gördü
*I Hattuşili (1660-1630) Hitit İmparator Kurucusu

BÜYÜK KRALLIK ( 1460-1190)

*II Tuthaliya (1460-1440)
Büyük Krallığın kurucusudur Yazılı kaynaklara göre, I Hattuşili, I Murşili ve I Şuppiluliuma ile birlikte Hititlerin dört büyük kralından biridir Kurban törenlerinde bu dörtlünün heykellerine kurban sunulurdu
*I Şippiluliuma (1380-1345)
İdaresinde Hititler en parlak dönemlerini yaşadılar Babil ve Mısır'la birlikte döneminin üç büyük devletinden biri oldular Şu ünlü Mısır Fravunu Tutankamon ölünce, genç yaşta dul karan karısı I Şippiluliuma'ya bir mektup göndererek hem tahtını güçlendirmek hem akraba olmak istemiştir "Kocam öldü, bir oğlumda yok, Senin ise bir çok oğlun olduğu söyleniyor Sen oğullarından birini bana gönder, o benim kocam olacak, Mısır'ı idare edecek"

*Mutavalli (1315-1282)
Hiti İmparatorluğunun en büyük ve en başarılı krallarından biridir
II Ramses'in krallığı döneminde (1290-1224) Mısır'la savaştı
Kadeş (Kuzey Suriye) Meydan Savaşı 1286 tarihinde yapıldı Bu savaşla ilgili bilgiler Karnak, Luxor, Abydos, Ramasseum tapınaklarının duvarlarında kazılıdır
Ramses 20 bin kişilik orduyla, Mutavalli 35 bin asker ve 3500 savaş arabasıyla Kadeş yakınlarında karşılaştılar Mısır ordusu darmaduman oldu Ramses canını zor kurtardı Mısır yazılı kaynakları, Hititlerin casusluk ve haber alma teşkilatının mükemmel, ani baskın taktiklerinin ustalıklı olduğunu yazarlar Bu savaş sonucu Ramses geri çekilmiş, Hititler şam'a kadar dayanmış ve bu bölgeyi talan etmişlerdir Suriye ve Amurru devletlerinde Mısır egemenliği sona erdi Hitit egemenliğine girdiler

*III Hattuşili (1275-1250) , KADEŞ BARIŞ ANTLAŞMASI
II Ramses'le geciken barış antlaşmasını yapan kraldır
Kadeş Barış Antlaşması 1269 tarihinde yapıldı Tarihteki ilk barış antlaşmasıdır Bu antlaşmanın bir kopyası Boğazköy/Hattuşa'da bulundu İst Ark Mz de sergilenmektedir » »»»
Antlaşma metninde, iki kralın isimleri, soy ağaçları, dostluk ilişkileri, şahit olarak Hitit ve Mısır tanrılarının çağrılması, antlaşmayı bozacak olana lanet, koruyana mutluluk dilekleri yer almaktadır
Rahip olarak yetişen III Hattuşili, bir Huri rahibinin kızı olan eşi Puduhepa ile birlikte dini siyasete alet edince, İmparatorluk çöküş sürecine girdi

IV Tuthaliya (1250-1220)

parlak bir dönem geçirdi Kendini "Evrenin Kralı" olarak anan ilk Hitit hükamdarıdır

Assuva ülkesine iki akın yaptı 10 bin tutsak, 600 at koşulu araba elde etti Bu zaferin anısına, İzmir Kemalpaşa yakınlarındaki Karabel Kabartmasını yaptırdı Assuva, Batı Anadolu'dur Romalılar Döneminde dahi İzmir-Efes yöresine Asia deniliyordu
Taruişa ülkesi için, Vilusa Prensi Alaksandu ile saldırmazlık ve dayanışma anlaşması yaptı
Taruişa; Troia, Vilusa ise İlios 'dan başkası olamaz Homeros Troia kralı Priamos'un oğlu Aleksandros'tan bahseder Bu da anlaşmayı imzalayan Vilusa prensi Alaksandu idi Hitit metninin tarihlendirmesi Troia VIh dönemine denk gelir
IV Tuthaliya, Alasia/Kıbrıs sefer yapıp ele geçirdi Altın ve bakır ile ödenecek vergiye bağladı
IV Tudhaliya döneminde Hitit sanatı doruklarına çıkmıştır En bol ve en güzel kral betimlemeleri bu kralındır Yazılıka'da iki kabartması birde heykelinin kaidesi bulundu
Hitit Karabel kaya kabartması
Kemalpaşa-Torbalı yolunun 6 Kmde

II Şuppiluliuma (1200-1190)
Son Hitit hükümdarıdır
"Deniz Kavimleri" /" Kuzey Kavimleri" denen istilacılar, Anadolu'yu ele geçirdiler İç kargaşalarla zayıflayan Hitit Krallığı son buldu

HİTİT KRALLARI
ESKİ KRALLIK BÜYÜK KRALLIK
Pithana (18yy)
Anitta (18yy)
Labarna (1680-1650)
I Hattuşili (1660-1630) II Tuthaliya (1460-1440)
I Murşili (1630-1600) IArnuvanda (1440-1420)
I Hantili (1600-1570) II Hattuşili (1420-1400)
I Zidanta (1570-1560) III Tuthaliya (1400-1380)
Ammuna (1460-1540) Şappiluliuma (1380-1345)
I Huzziya (1540-1535) II Arnuvanda (1346-1345
Telipinu (1435-1510) II Murşili (1345-1315)
Alluvamna (1510-1500) Mutavalli ( 1315-1382)
II Hantili (1500-1490) III Murşili (1382-1275)
II Zidanta (1490-1480) III Hattuşili (1275-1250)
II Huzziya (1480-1460) IV Tuthaliya (1250-1220)
III Arnuvanda (1220-1200)
II Şuppiluliuma (1200-1190)



HİTİTLERDE YAŞAM

Halkın başlıca geçim kaynağı tarımdı Hayvancılık da yapılıyordu Ticaret yaparak zengin olanlarda vardı

Hititler; Babil, Amurru, Ugarit, Arzawa ülkeleriyle ticaret yapıyorlardı

Arpadan bira, üzümden şarap yapıldığını anlatan bir çok tablet bulundu

Ulaşım ve ticaret dört tahta tekerlekli öküz arabalarıyla,

Altın Diadem, Alacahöyük, Eski Tunç Çağı, çapı: 192 cm

eşek ve katırlarla sağlanıyordu

Yolların bakımı yerel yönetimlerce yapılıyordu

Gümüş çubukları ticarette para yerine kullanıyorlardı

YAZI
Çivi yazısında, Akkadça ve Sümerce yazı işaretlerini aynen almışlardı Diplomasi lisanları Akadca idi
Hititler yazılarını kil tablet, yani toprak levhacıklar, tahta, gümüş ve bronz levhacıklar üzerine yazarlardı Hattuşaş Büyük Tapınağında ele geçen bir kil tablette; �19 kil tablet, 33 tahta tablet yazıcısı� ndan bahsedilir Hattuşaş�ta Sfenks Kapısı yanında Peter Neve 24x35 cm bronz bir tablet bulmuştur Ünlü Kadeş antlaşmasının Hititçe metni gümüş tablet üzerine yazılmış Ama ele geçmedi
Tabletler, duvar boyunca uzanan, tahta raflar içinde dizili dururlardı Günümüz kütüphaneleri gibi
Tabletlerde; Hitit kanunları, devletler arası antlaşma ve yazışmalar, kral yıllıkları, dini tören kuralları, fal metinleri, edebi metinler ve mektuplar yazılıdır

Pişmiş toprak zarf ve mektubu Zarf kırılmış mektup gözüküyor Zarfın dışında silindir mühürün izleri görülüyor (And Med Mz)


KİŞİLİK HAKLARI

İnsan yaşamına ve kişilik haklarına büyük önem vermişlerdir Krallık topraklarında herkes dininde ve dilinde serbestti
Aşağılayan ve acımasız cezalar uygulamazlardı İşkence tasvirlerine hiç rastlanmamıştır
Ölüm cezaları büyü yapanlarla krala karşı gelenlere veriliyordu Kralın ölüm cezasını kaldırma yetkisi vardı
Kölelerin bile hakları vardı Özgür bir kadınla evlenebiliyorlar, kadınlar özgürlüklerini kaybetmiyordu Başlık parası zorunluydu Ayrılsalar bile çocuklar paylaşılırdı Köleler parasını ödeyerek özgür kalabiliyordu

EVLİLİK

Anadolu�da Hititlerden itibaren Anaerkil düzen yerini ataerkil düzene bırakmıştır

Kardeş ilişkileri ve evliliği çok kötü karşılanırdı Ensest ilişkinin cezası ölümdü



Kadınla erkek eşdeğerdi Ayrım yapılmazdı Harem sadece sarayda vardı Halk arasında çok eşlilik geleneği yoktu Kraliçenin de yetkileri krala yakındı



Evlenecek erkek kızın babasına Kuşata denilen başlık parası verirdi

Erkek evlilikten vazgeçerse parayı geri alamazdı

Evlendikten sonra kadın zina yaparsa cezası ölümdü

Evli erkek zorla birine sahip olursa cezası ağırdı ama kadının evinde yakalanırsa ceza yoktu

Hititlerde boşanma ve veraset kanunlarıda ele geçmiştir

Tabletlere göre aile en az 8-10 kişiden oluşuyordu

Kutsal Evlilik sahnesi, Bitik Vazosundan ayrıntı MÖ 1600'ler (Eski krallık Dönemi) Damat gelinin duvağını açıyor ve ona içki sunuyor "Yüzgörümü anı" (And Med Müz) Bitik Ankara yöresindedir

DEVLET YÖNETİMİ

Büyük Kral aynı zamanda baş komutan,baş rahip, baş yargıç görevlerini yürütüyordu
Kral, kraliçe, veliaht sonra baş mesedi (kral sözcüsü) gelir Baş mesedi, kralın kardeşi veya veliaht olmayan oğlu olurdu
Kral aldığı kararı Pankus denen soylular meclisine onaylatmak zorundaydı Bu ilk kez Hititlerde uygulanmıştır (Meşrutiyet)

Kral sarayında çeşitli yetkilere sahip devlet erkanı, katipler, rahipler, şarkıcılar, müzisyenler de yaşardı

Kraliçelik hakkı kral ölse bile ölünceye kadar devam ederdi Eskisi ölmeden yenisi kraliçe olamazdı Yani tecrübeye önem verirlerdi Alacahöyük sfenksli kapısındaki Hitit Kartalı

ASKERLİK

Hititlerde herkes askerlik yapmakla görevli idi

Savaş arabalarında biri sürücü, ikisi okçu üç savaşçı bulunurdu

Askerler; ok, mızrak, kalkan, balta, topuzla savaşırlar, bellerinde kamaları olurdu

Kale komutanları vali olarak görev yapıyorlardı

Orduda binbaşı, yüzbaşı, onbaşı gibi rütbelerin olduğunu biliyoruz

Askerler; �Piyade Askerleri, �Araba Savaşçıları�, �jandarma askerleri�, �istihkam askerleri�, �deneyimli askerler� gibi sınıflara ayrılırlardı





Kargamış buluntusu, İki savaşçı kabartması Bazalt, h: 130 cm MÖIX yy

(Ana Med Müz )

HATTİ ÜLKESİNİN BİN TANRISI

Hitit tabletlerinde uzun tanrı listelerine rastlanmıştır

Bin tanrılı olmalarının sebebi, işgal ettikleri ülkelerin tanrılarını da kabul etmeleridir

Dini bayramlara tanrılara şarap, bira, alkollü içecekler sunuyorlardı

Din ve Mitoloji konularında Hatti ve Hurri etkisi altında kalmışlardır Mezopotamya kaynaklarından esinlenmişlerdir

Teşup � Gök Tanrısı (Fırtına Tanrısı ) Baş tanrının sembolü boğadır Metinlerde ve sanat eserlerinde dağlar üzerinde durur
Hititler dağları kutsal sayar ve taparlardı
Arinna- Güneş Tanrıçası Baş tanrıça Hepat/Kupaba/Kybele Yazılıkaya�da panter üzerinde durur Adaletin Koruyucusudur

Bu iki tanrı birbirlerine eş idiler Bütün tasvirlerde koca sağda Karısı solda durmaktadır Bu gelenek günümüzde devam etmektedir Kraliyet aileleri bu şekilde dururlar

Tapınaklarda;
�Tanrı Anası� (baş rahibe), �Tanrı kız kardeşi� (tapınak dansçıları), �Sir� (tapınak şarkıcısı), Kar,Kid (tapınak fahişesi) bulunurdu

Ana Tanrıça, fildişi, Y: 93 cm Kültepe, İÖ XVIIIyy

Ana Tanrıça Hasanoğlan idol, 3 bin yıl sonu, h:244 cm gümüş, altın(Ana Med Müz)

HİTİT MİMARİSİ

Potern, Boğazköy/Hattuşa-Yerkapı surlarındaki gizli geçit
Kentlerinin ortak özellikleri, belirli aralıklarla inşa edilen kulelerle donatılmış, sağlam sur duvarlarıdır

Alt bölümleri kyklop duvar örgülü anıtsal mimarlık eserleri vardır Sur duvarları, merdiven ve yeraltı tünelleri (POTERN) ile donatmışlardır Bu özellikler dışarıdaki düşmana ani baskın yapmalarına yarıyordu En güzel örneğini Hattuşa surlarında görürüz Kent kapıları sabah açılır akşam kapatılırdı Düşman tehlikesinde hayvanlar da sur içine anılırdı
Hiti dünyası sütunu tanımıyor onun yerine dört köşe direkler kullanıyordu
Hiti mimarlığının en büyük özelliği asimetrik oluşudur Yapılarının dış ve iç düzenlerinde simetri kullanmamışlardır

Evler kerpiçten ve birbirlerine bitişik ve düz damlı yapılırdı Isınma, pişirme ihtiyacı ocaklar ve fırınlar vasıtasıyla gideriliyordu Sokağa açılan kapıdan etrafında odalar olan bir avluya giriliyordu Cadde ve sokaklar bir arabanın geçebileceği genişlikte 3, 4, 5 m idi Sokaklarda çöp çukurları bulundu

HİTİT HEYKEL ve KABARTMA SANATI

Anadolu�da anıtsal heykel Hititlerle başlar

Güneş Kursunu Mısırlılardan aldılar, yeni bir anlam yüklediler Güneş Kursu �Ben Majeste Kral� anlamına geliyordu

Kral Tuthaliya IV ün kimliği, MÖ 1250-1220,
Hattuşa, Yazılıkaya Açıkhava Tapınağı