Batı Kaynaklarında Osmanlı Ordusu

Adı, tarihteki büyük kumandanlar arasında anılan Napolyon Bonapart'a, Saint Helena adasında hapiste bulunduğu sırada "Kimler büyük adamdır?" diye sormaları üzerine, o, Fatih Sultan Mehmed'i kastederek: "Büyüklükte ben onun çırağı bile olamam 'Neden?' derseniz, bana pek acı gelen bir gerçeği açıklamam icap eder ki, o da şudur: Ben kılıçla fethettiğim yerleri, hayatta iken geri vermiş bir bedbahtım O ise, fethettiği yerleri nesilden nesile intikal ettirmenin sırrına ermiş bir bahtiyardır" demiştir

13 yüzyılın sonlarında tarih sahnesine çıkan Osmanlı Devleti'nin sınırları, 16 ve 17 asırlarda en geniş hâline ulaşmıştı Batı cephesi Trieste ile Viyana'da, kuzey cephesi Polonya'nın bitişiğindeydi Karadeniz ile Azak Denizi birer Osmanlı gölü hâline gelmişti 1475'ten 1768'e kadar Osmanlı İmparatorluğu ile ona bağlı devletlerden başka hiçbir devletin bu denizlerde kıyısı yoktur Kafkasya'nın batısı gibi, Asya'nın batısında Dicle ve Fırat nehirlerinin yatakları da İran Körfezi'ne kadar Osmanlı idaresi altındaydı Osmanlı, Suriye'yi de en geniş coğrafî mânâsıyla elinde tutuyordu Arabistan'ın batısı bütünüyle en güneydeki Yemen'i içine alacak şekilde Osmanlı idaresindeydi ki, bu da Osmanlı'ya Hint Okyanusu'nda hâkimiyet sağlıyordu Aynı şekilde, Kuzey Afrika da Mısır'dan en batıdaki Fas'ın doğu sınırına kadar Osmanlı toprağıydı Böylesine büyük bir devletin uzun ömürlü olmasında, kaynağını mânevî değerlerden alan bazı hususlar vardır ki, bunların bilinmesi yeni yetişmekte olan nesillere ufuk açacaktır

İtaat, intizam ve temizlik
Osmanlı ordusunun muvaffakiyete ulaşmasında en mühim hususiyet; âmirlere itaat, nizam ve temizlik kısaca iç ve dış disiplindir Osmanlı ordusunu yakından tanıma fırsatı bulmuş yabancılar, sefirler ve komutanlar, onun bu hususiyetine dikkatleri çekmişlerdir Meselâ, Avusturya'nın İstanbul Büyükelçisi Busbecq, Kanunî'nin Amasya ordugâhını şöyle tasvir eder: "Bu muazzam kalabalık içinde medhe değer görünen nokta, sessizlik ve disiplindir Hiçbir bağrışma ve uğultu yoktur Hâlbuki alelâde kalabalıklarda böyle şeyler eksik olmaz Herkes kendisine tayin edilen noktada rahatça duruyordu Paşalar, sancak ve alay beyleri, yüzbaşılar ve daha küçük Türk subayları yerlerine oturmuşlardı Alelâde neferler ayakta idi En çok göze çarpan topluluk, sayıları birkaç bine erişen yeniçerilerdi Bunlar, diğer birliklerden ayrı bir yerde uzun bir saf hâlinde duruyorlardı O kadar sessizdiler ki, benden çok uzakta bulunmadıkları hâlde, acaba canlı insanlar mıdır, yoksa birer heykel midirler diye tereddüt ediyordum Bu mevkiden ayrıldığım zaman, hoş bir manzara göründü Sultan'ın hassa alayı, atlar üzerinde, yerlerine dönüyordu Atlar gayet güzel ve yüksek olmalarının yanında, gayet bakımlı ve süslü idi"

Busbecq başka bir yazısında Osmanlı ordusundaki nizam ve disiplini şöyle anlatır: "Teşkilâtının kudreti ne olursa olsun, Türk ordusu nâmağlup bir ordu değildi Pekâlâ, mağlubiyetlere de uğradığı oldu Ona mukavemet edilemez kudretini veren başlıca iki hususiyet vardı: Dâima seferberlik hâlinde, dâima emre âmâde idi ve sefer yolu ne kadar uzun olursa olsun, yürümeye hazırdı Hâlbuki Avrupalılar her yeni sefer için büyük masraflarla yeniden asker toplamaya mecburdular Üstelik bu askerlerin iradesi kısa zamanda gevşiyordu Diğer taraftan Türkler, bir başarısızlıkla karşılaşınca aynı teşebbüsü yılmadan tekrarlamak karakterinde idiler Bu sebat, inatçılık ve takip fikri, Osmanlı prensibi idi Cengiz'in, Timur'un, Babür'ün prensibi de bu idi Bu takip fikri ve muvaffak oluncaya kadar teşebbüse devam azminin temelinde şüphesiz devletin malî gücü çok önemliydi Ordu ile devlet iyice kaynaşmıştı ve maliye bu gücün emrindeydi Hâlbuki Batı'da ordular, sosyal yapının üzerinde ve dışında, sonradan eklenmiş müesseselerdi Bunun neticesi olarak Avrupa, orduları için normal kaynaklar bulmakta müşkilât içindeydi Avrupa hükümdarları üst üste yığılan borçların yükü altındaydı Charles Quint bile bu durumdaydı Osmanlı'da ise, aksine ordu, hükümetin normal imkânları içinde hayatını devam ettiriyordu"

Osmanlı ordusunun sahip olduğu meziyetler, hemen hemen bütün yabancı seyyahların kayıtlarında geçmektedir 2 Murad ve Fatih Sultan Mehmed zamanında 22 yıl Türkler arasında esir yaşayan ve sonradan Almanya'ya dönerek hatıralarını bastıran Georg von Mühlenbach şöyle yazmaktadır: "100000 atın bulunduğu Türk ordugâhında bir tek atın kişnemesi bile duyulmamaktadır Sessizliğin savaş sırasında ne derecede işe yarayacağı aşikârdır Türk ordusu günde beş veya altı saat yürür, daha fazlası cebrî yürüyüştür ve fevkalâde hâllerde olur Ordunun bütün ağırlıkları at, katır ve develerle taşınır Otağ kurucu ekip, ordudan dâima bir gün ileride giderek otağı hazırlar Otağın sahipleri menzile gelince, otağlarını kurulmuş ve hazır bulurlar Aslında her otağ çifttir, birinde otağ sahibi yatıp dinlenirken, diğer otağ bir menzil ileride kuruluş hâlindedir Türkler her menzili 'konak' tabir ederler Bu durum Türk ordusunda çok büyük sayıda deve, katır ve diğer yük hayvanlarının bulunmasını icap ettirir Bu hayvan kervanlarına memur askerler de çok büyük sayıdadır Bu da büyük masrafı mucip olmaktadır Fakat benim fikrime göre, bu hâlden daha fazla bir ihtişam gösterişi mümkün değildir ve Osmanlı bunu gerçekleştirmiştir"

Georg von Mühlenbach başka bir yazısında Osmanlı ordusu ile alâkalı şunları söyler: "Orduda düzen tek kelimeyle fevkalâdedir Fikrimce bu nizam, içki yasağı ile sağlanmaktadır İçki yasağı, Türk askerini itaatkâr, uyanık ve kanaatkâr yapmıştır Ordugâhta en küçük bir gürültü ve münakaşa duymak mümkün değildir Halk, ordularının geçişi sırasında en ufak bir endişe hissetmez Ordu, geçtiği yerde her şeyi peşin para ile satın alır; hanlarda geceleyen asker, parasını öder Türk ordugâhına, kızlarına tecavüz edildiği için şikâyete gelen anneler görmek mümkün değildir Malının asker tarafından yağma edildiğini, hoş olmayan herhangi bir muameleye muhatap olduğunu söyleyerek şikâyete gelen de yoktur Zîrâ böyle şeyler olmaz Bu anlayış, Türk ordusunu muzaffer kılmış ve devletini muntazam şekilde büyütmüştür Biz Hristiyanların ordularında ise şarap, Türk ordusunda görülenlerin tamamen aksini husule getirir Türkler bunu çok iyi bilmekte ve değerlendirmektedir Ordugâhlarına şarap girmemesi için her türlü tedbiri alırlar İki üç gün önce bir konağa vasıl olduk, bu konakta meyhaneler vardı, ordu orada bulunduğu müddetçe meyhaneler kapatıldığı gibi, her türlü şarap alışverişi de yasak edildi"

Osmanlı ordusunun harp gücünü Mareşal Montecuccoli, birçok Batı diline çevrilerek klâsik olmuş Tabiye isimli kitapta şöyle anlatıyor: "Osmanlı Devleti o derecede kudretli ve kuvvetlidir ki, çok sayıda, mükemmel eğitim görmüş askerlerden müteşekkil ordusu, her an harbe hazırdır İstenildiği anda yürüyüşe geçebilen bu ordu, her zaman emre âmadedir Ordunun yürüyüşe başladığını daha düşman öğrenmeden Türk ordusu, muharebe sahasına girmiştir 1660 yılında gemilere manda ve öküzleri koşup Tuna yoluyla Belgrat'a, Osiyek'e, Budapeşte'ye Türklerin çektirdikleri gemiler ve taşıdıkları yiyecek ve ağırlıklar tarif edilemez, akıl almaz Gerek ordu yürüyüşünü, gerekse ağırlık naklini Osmanlılar, bütün hileleri kullanarak saklarlar Düşman casuslarına dâima ters hedef verirler Her seferindeki hileleri de, bir öncekinden farklıdır Nitekim herkesi Venedik seferi yapacaklarına inandırıp birden Transilvanya'da görünen Türk ordusu, şaşkınlık doğurmuştur Malta'ya gideceklerini yayıp Girit'e sefer etmeleri de böyledir Savaştan çok önce vaktiyle tedarik görmek, Romalılarda usul ve kaide idi Osmanlılar, başlangıçlarından itibaren Romalıların bu usul ve kaidesini aynen tatbik etmişlerdir Osmanlı ordusundaki her çeşit san'at erbabı işçinin sayısı, şaşılacak kadar çoktur Kılavuzları ve casusları da çoktur Ordunun büyük ağırlıkları ve topları bulunduğu için nakliyeye ehemmiyet verilir Diğer milletlerin tahammül edemedikleri, takat getiremedikleri meşakkatlere Türk ordusu alışıktır Çok iyi siper ve tabya yaparlar Ordunun yürüyüşü fevkalâde sür'atlidir Bizde 'Türk'te ayak kurşundan ve el demirdendir' atasözü meşhurdur Türk askeri cesurdur"Aslında Montecuccoli'nin bu sözleri Osmanlı ordusunun, Hz Peygamber'in (sallallahü aleyhi ve sellem) savaş stratejilerini ehemmiyetle benimseyip tatbik ettiğini göstermektedir

Fransız yazarı Montaine ise, Osmanlı ordusunu ve karargâhını şöyle tasvir eder: "İlk dikkat ettiğim husus, muhtelif teşkilâta mensup Türk askerlerinin, kendi karargâhları içinden hârice çıkmamaları idi Bizim karargâhlarda cereyan eden işleri bilenler, buna inanmakta zorluk çekerler Fakat gerçek şu ki, her tarafta tam bir sükûnet ve sessizlik hüküm sürüyordu Kat'iyen kavga ve münakaşaya tesadüf edilmiyordu Hiçbir zorlama ve şiddet harekâtı görülmüyordu Sarhoşluktan yahut kafa kızgınlığından ileri gelen yüksek sesler bile yoktu Bundan başka, her taraf tertemizdi Gübre yığınları, süprüntüler görülmüyordu Göze yahut buruna fena gelecek hiçbir şeye tesadüf etmedim Bu gibi şeyleri Türkler yakıyorlar yahut uzağa götürüyorlar Neferler de büyük bir çukur açarak, pislikleri oraya gömüyorlar ve karargâhı tertemiz tutuyorlar Bizim askerimiz arasında olduğu gibi hiçbir tarafta bir sarhoşluk, cünbüş yahut kumar gibi şeylere tesadüf edemezsiniz Türkler kâğıt ve zar oyununu bilmezler"

Mühlenbach ve Montaine'nin müşahede ve tespitlerini paylaşan, Ordu-yu Hümayuna da katılmış bir İngiliz diplomatı olan Ricault da, hemen hemen aynı cümlelerle Osmanlı askerlerinin faziletlerini dile getirmektedir

İman ve "İ'lây-ı Kelimetullah" ahlâkı
Osmanlı ordusunun muvaffakiyetinin altında yatan en önemli unsur; dinî ve millî motivasyondur Osmanlı Türkleri, dünya nizamını temin etmek üzere, Allah tarafından vazifelendirilmiş olduklarına inanıyorlardı Bununla ilgili olarak Babinger: "Türk ordusunda hâkim olan maneviyat, muhakkak ki, herhangi bir düşman ordusununkinden çok üstündü" der

Aynı şekilde 2 Murad devrinde Anadolu'ya gelip Türk ordusunu gören De la Brocqiere de şunları yazar: "Ordudaki büyük emirler ve kumandanlar; öyle basit bir kıyafette idiler ki, onları, alayların içinde alelâde neferlerden ayırmak imkânsızdır Padişahı (2 Murad'ı) camide namazını kılarken görmeye muvaffak olabildim Ne tahta benzer bir koltukta ne bir iskemledeydi; yere serilmiş bir seccadede ibadet ediyordu Çevresinde, arkasında veya başı üzerinde, mevkiini işaret eden hiçbir şey yoktu"

Osmanlı ordusunun sahip olduğu İ'lây-ı kelimetullah mefkûresi, onu soygunculuktan ve yağmacılıktan korurdu Kanunî, ordusunu güzel bir bahar mevsiminde sefere çıkarmış ve Belgrad önlerine kadar gelmişti Ordu mola verdi Önce namaz kılacaklar, sonra da yemek yiyeceklerdi Atlarından inen askerler, hemen çevredeki çeşmelerin başlarına yığıldı Mola verilen yerde bir manastır vardı Manastırın başrahibi bu manzarayı görünce, aklına şeytanî bir düşünce geldi Bu fırsattan istifade ederek, Osmanlı'nın ruh kumaşını deneyecekti Bakalım bu askerin kalitesi ne kadardı? Hemen manastırdaki genç rahibe kızları, o devre göre açık saçık sayılabilecek giyimlerle çeşmelere yolladı Güya manastıra su getireceklerdi Kendisi de durumu gözetlemeye ve askerlerin nasıl davranacaklarını anlamaya çalışacaktı Ancak gördükleri karşısında hayretten hayrete düşmüş, tabiatıyla da çok üzülmüştü Çünkü bu genç rahibeleri açık saçık vaziyette çeşme başında gören askerler, hemen geriye çekildiler ve arkalarını dönerek onları görmemeye çalıştılar Rahibeler çeşme başlarında oyalandıkları müddetçe de, asla dönüp bakmadılar Ancak el ayak çekilince, tekrar çeşme başına geldiler Rahip bütün bunları hayretler içinde gördükten sonra, daha önce duyduklarına da inanmak zorunda kaldı Bu asker, sıcakta ve susuz olduğu hâlde, kenarından geçtiği bağlardan bir salkım üzüm koparmamıştı Hattâ üzüm koparan birkaç asker de, yerine değerinden çok fazla edecek altın paralar bırakmıştı Bunun üzerine rahip, Haçlı komutanlarına bir mektup yazdı Onlara şunları söyledi: "Osmanlı ordusunun kalbinde müthiş bir Allah korkusu ve sevgisi vardır Bunlar dünya malına itibar etmezler Kadına, kıza dönüp bakmazlar Ancak Allah yolunda ve padişah buyruğunda severek savaşırlar Kendilerinden çok, din ve vatanı düşünürler Adaletlidirler Zulümden çekinirler Allah için ölmeyi şeref ve nimet bilirler"

Osmanlı komutanları, askerleri yağmalama gibi kötü alışkanlıklardan korumaya nail olmuşlardı Meselâ, Mısır Seferi'ne giderken Gebze yakınlarındaki bağlık bahçelik bir arazide mola verdiğinde Yavuz Sultan Selim'in bütün askerlerin heybelerini arattığını ve hiçbirinde meyve cinsinden bir şey çıkmaması üzerine ellerini Ulu Dergâha kaldırıp: "Allah'ım, sonsuz şükürler olsun Bana haram yemeyen bir ordu lütfettin Eğer askerimin içinde tek bir kişi, sahibinden izinsiz bir meyve yeseydi ve ben bunu haber alsaydım Mısır Seferi'nden vazgeçerdim" dediğini kaynaklar haber vermektedir

Bununla ilgili olarak Iorga şöyle der: "Bir Avrupa ordusunun bir ülkeden geçmesi ülkenin halkı için bir felâket, bir Türk ordusunun geçişi bir saadetti Halk, Türk ordusunun kendi memleketlerinden geçmesini dört gözle beklerdi; zîrâ zengin Türk ordusu ile geniş ölçüde alışveriş yapardı Balkanlarda genç Hristiyan kızları, tek başlarına mal satmak için endişesizce Türk ordugâhına girerlerdi Belgrad'dan geçerken genç Sırp kızları ordugâha geldiler En iyi elbiselerini giymişlerdi Getirdikleri malları birliklerin içine girip sattıktan sonra çekilip gittiler Hangi yerden geçtiysek köylüler, orduyu sevinçle karşılıyorlardı Türk askerine bol bol mal satıp çok para kazanıyorlardı Böyle bir durum Avrupa orduları için tamamen imkânsızdı"

Osmanlı ordusunun helâl ve harama dikkat etmesi hususunda, Macar asıllı Bartholomeus Georgievic de, 1544 yılında yazdığı "Türklerin Gelenek ve Görenekleri" isimli eserde yukarıdakilere benzer tespitler yapmaktadır

Charles-Quint'in Kanunî nezdindeki büyükelçisi Baron von Busbecq, kendi sefer kayıtlarında Osmanlı ordusunun mânevî durumunu Avrupa ordusu ile kıyaslayarak şunları yazmıştır: "Türk sistemini kendi sistemimizle mukayese ettiğim zaman, istikbalin başımıza getireceği şeyleri düşünerek titriyorum Bir ordu galip gelecek ve pâyidâr olacak, diğeri de mahvolacaktır Çünkü şüphesiz, ikisi de sağlam surette devam edemezler Türklerin tarafında, kuvvetli bir devletin bütün kaynakları mevcut; hiç sarsılmamış bir kuvvet var, sefer görmüş askerler, zafer itiyatları, meşakkatlere tahammül kabiliyeti, birlik, düzen, disiplin, kanaatkârlık ve uyanıklık var Bizim tarafta ise, umumî fakirlik, hususî israf, sarsılmış kuvvet, bozulmuş maneviyat, tahammülsüzlük ve idmansızlık var Askerlerimiz serkeştir, subaylarımız tamahkârdır Disiplini istihkâr ediyoruz Sebatsizlik, serkeşlik, sarhoşluk, sefâhat, bizde bol bol mevcuttur Bütün bunların en kötüsü düşmanın (Türklerin) zafere, bizim de hezimete alışkın bulunmamızdır Neticenin ne olacağını tahminde tereddüt, artık caiz midir? Yalnız İran, bizim lehimize işe müdahale ediyor Çünkü düşman, hücuma teşebbüs ettiği zaman arkalarını tehdit eden tehlikeyi (İran'ı) hesaba katmak mecburiyetindedir Fakat İran, bizim mukadderâtımızı geciktirmekten başka bir iş görmüyor İran bizi kurtaramaz Türkler, İranlılar ile işlerini neticelendirdikleri zaman, bütün Doğu'nun kuvvetlerinden yardım görerek, bizim boğazımıza atılacaklardır Bu tehlikeye karşı ne kadar hazırlıksız bulunduğumuzu düşünmekten korkuyorum"

Savaş ahlâkı
Savaşta zafer kazanmış Osmanlı askerleri, ele geçirdikleri esirlere iyi muamelede bulunurlardı Hattâ bazen yaralı düşman askerleri bile tedavi edilirdi Osmanlı askerinin bu üstün karakteri hakkında Batılı kaynaklarında muhtelif bilgiler yer almaktadır Bunlardan, bir İngiliz Üsteğmeni Casey'in anlattıklarını dikkatlere arz edelim: "25 Nisan 1915 günü Conk Bayırı'nda Türkler ve birleşik kuvvetleri arasında korkunç siper savaşları oluyor Siperler arasında 8–10 metre mesafe var Süngü hücumundan sonra savaşa ara verildi Askerler siperlerine çekildi Yaralılar ve ölüler toplanıyor İki siper arasında açıkta, ağır yaralı ve bir bacağı kopmak üzere olan İngiliz yüzbaşısı avazı çıktığı kadar bağırıyor, ağlıyor, kurtarın diye yalvarıyordu Ancak hiçbir siperden, kimse çıkıp yardım edemiyordu Çünkü en küçük bir kıpırdanışta yüzlerce kurşun yağıyordu Bu sırada akıl almaz bir hâdise oldu Türk siperlerinden beyaz bir bayrak sallandı Arkasından aslan yapılı bir Türk askeri, silâhsız bir şekilde siperden çıktı Hepimiz donup kaldık Kimse nefes alamıyor, herkes ona bakıyordu Asker yavaş adımlarla yürüyor, siperdekiler nişan almış bekliyordu Asker, yaralı İngiliz subayını okşar gibi yerden kucakladı, kolunu omzuna attı Ve bizim siperlere doğru yürümeye başladı Yaralıyı usulca yere bırakıp geldiği gibi kendi siperlerine döndü Teşekkür bile edemedik Savaş alanlarında günlerce bu kahraman Türk askerinin cesareti, güzelliği ve insan sevgisi konuşuldu"

1915'te Çanakkale Savaşı'nda Fransız birliklerine komuta eden General Guro, Osmanlı ordusunun savaş ahlâkını şu sözleriyle anlatıyor: "Bir sabah günün ilk ışıkları ile birlikte Türklerle süngü savaşına başlamıştık Savaşta Türkler, çok ama çok mahirdi Kendileri ile başa çıkmak imkânsızdı Süngü muharebemiz, fasılalı şekilde akşam geç vakte kadar devam etti Ortalık kararınca Türklerle anlaşma yaptık Muharebe sahasında gezecek ve yaralılarımızı toplayacaktık Bizim askerler, sedyelerle muharebe sahasına çıktıkları zaman ben de aralarına katılmıştım Bir ara kucağındaki askerin yarasına gömleğinden yırttığı bez parçalarını bastıran bir Türk askerine rastladım Akşamın karanlığında, değme bir ressamın fırçasından çıkmayacak bir tablo karşısında idim Uzun müddet seyrettiğim bu tablodaki Türk askeri, kendi yaralarına yerden avuçla aldığı toprakları basıyordu Kucağındaki yaralı için ise, durmadan gömleğinden yırtmakla meşgul idi Tercüman yardımı ile ona bazı sorular sordum:

— Niçin az önce öldürmek istediğin askere şimdi yardım ediyorsun?

Türk askeri, takati tükenmiş bir hâlde cevap verdi:

— Bu asker, yaralanınca yanıma düştü Cebinden yaşlı bir kadın fotoğrafı çıkardı Bir şeyler söyledi, anlamadım; ama herhalde annesi olacaktı Benim ise kimsem yok İstedim ki o kurtulsun, anasının yanına dönsün"

Bu sözlerden sonra Fransız generali, etrafındakilere döndü ve âdeta bağırarak şöyle dedi: "Efendiler! Kendi yarasına toprak bastırdığı hâlde kucağındaki yaralı için gömleğini yırtan bu asil askerin kucağındaki yaralı kimdi biliyor musunuz? Herkes susmuş, merak dolu nazarlarla emekli Fransız generaline bakıyordu Guro, göz kenarlarında birikmiş olan yaşları, buruşuk derili elleri ile silerken fısıltı hâlinde seslendi Türk askerinin kucağındaki yaralı bir Fransız askeri idi efendiler! Bir Fransız askeri!"

Silâhlar ve teknik imkânlar
Osmanlı ordusu, kuruluşundan itibaren yeniliklere hep açık olmuştur Fatih döneminde savaş tekniği değişmiş ve hattâ Fatih'in kendisi de bazı topların projesini çizmiştir Kanunî Sultan Süleyman devrinde yıllarca İstanbul'da kalan ve yazmış olduğu eseri Hristiyan hükümdarı 2 Philip'e takdim eden İspanyol yazar Cristobol de Villalon, Osmanlı topçuluğu hakkında şunları söylüyor: "Dünyada hiçbir devletin, Türk topçusu ile mukayese edilebilecek topçusu yoktur İstanbul'da eski model olduğu için kullanılmayıp süs diye surlara konan topları inceledim Bunlar bile İspanya ordusundaki toplardan çok daha kaliteli idi Tophane sırtlarında çaptan düşmüş diye yığılan 40 kadar topu hayretle seyrettim Bunları alıp topçu kuvveti oluşturmak istemeyecek hiçbir Avrupa devleti bilmiyorum" Thevenot ise, Osmanlı askerlerinin giyim ve teçhizatları hakkında şunları yazmaktadır: "Bir şeyleri eksik olduğu zaman sadece sabrederler Giyimleri ve teçhizatları hafif, yorgunluğa mütehammildirler, sür'atleri hayret vericidir Cengiz Han'ın askerlerine benzerler" Onun yazılarını Grenard tasdikleyerek, Osmanlı ordusunu şöyle anlatır: "Muharebe meydanında Türk askeri ölür, teslim olmazdı İlk çağırma emrine dâima hazırdı Her nefer, yüzbaşısını tanırdı Her nefer kumandanının kendisinden önce yığınak yerinde bulunacağından emindi ve ona göre davranırdı Bu suretle en kısa zamanda sultanın emrinde çok tecrübeli, iyi silâhlandırılmış, iyi atlandırılmış, iyi kumanda edilen, sayı bakımından olduğu kadar kalite bakımından da üstün bir ordu âmade olurdu Topçuya çok hususî bir ihtimam gösterilirdi Top boldu, çeşitliydi, iyi îmâl edilmişti ve kullanılmasını fevkalâde iyi bilen ellerdeydi 17 asırda bile dünyanın en iyi topu ve topçusu Türk ordusundaydı"

Osmanlı ordusunda süvariler mühim yer tutmaktaydı Sir Adolphus Slade, Türk süvarileri hakkında şunları yazar: "Türk süvarileri atlarına çok hâkimler Onların günlerinin çoğu at üzerinde geçer Eğitimleri sert ve çok disiplinlidir Atlarını dâima muharebe sahasının icaplarına göre terbiye ederler Türk süvarisi eğitim sırasında atını alevlere bürünmüş fıçılara, silâh ateşlerine, domuz ayaklarına doğru sürer ve düz duvarlardan aşırır Onun için Türk atı, muharebe meydanına girince ürkmez Türk süvarisi atını sürmedeki mahareti kadar, dörtnala giderken nişan alması ve vurması ile de meşhurdur, çok keskin nişancıdır Cirit atmada Türk süvarisinin üzerine yoktur Hiçbir süvari, Türk süvarisi ile teke tek dövüşemez Türk atlıları kısa bir mesafede baskın tarzında taarruz eden nâdir dünya süvarilerinden biridir Bu kabiliyetin engebeli arazide ne derecede ehemmiyet taşıdığı aşikârdır Nitekim Kelefçe Muhaberesi'nden sonra Rus süvari subaylarıyla konuştum Niye Türk süvarileri karşısında âciz kaldıklarını sordum Arazinin Rusya'da bile alışmadıkları derecede arızalı olduğunu, atlarının böyle arazide hareket edemediklerini, meşhur Kazak süvarilerinin bile Türk atlarına yetişemediğini söylediler" 1789 tarihli bir Almanya imparatorluk askerî dergisinde: "Avrupa'nın en âlâ süvarisi olan Osmanlı süvarisi" denmektedir Bu suretle son zamanlara kadar Türk süvarisinin kesin şekilde Avrupa süvarisinden üstün olduğu anlaşılır