Sakkaroz

Hareketli sakkaroz molekülü





Sakkaroz veya diğer adlarıyla sükroz veya çay şekeri, C12H22O11 formülüyle gösterilen ve bir glukoz ve bir fruktoz molekülünün bir araya gelmesiyle meydana gelen disakkarittir Sakkarozun sistematik adı α-D-glukopiranosil- (1↔2)-β-D-fruktofranosit şeklindedir İnsan beslenmesinde çok önemli bir yere sahip olan sükroz, sadece bitkiler tarafından üretilir




Fiziksel ve kimyasal özellikler



Saf sakkaroz, parlak, beyaz, kokusuz ve kristalli yapıda olup, ağıza alındığında hoş, tatlı bir bilindik çay şekeri tadı verir Genel olarak sakkaroz, doğal kaynaklardan izole olmuş bir maddedir Ancak sakkarozun ilk yapay üretimi 1953 yılında Raymond Lemieux tarafından gerçekleştirildi






Diğer karbonhidratlar gibi, sakkaroz da 2:1 oranında hidrojen ve oksijen oranı vardır Madde iki monosakkarit olan α-glukoz ve fruktozun glikozit bağıyla bir araya gelmesiyle meydana gelir Birleşmede glukoz bölümünden 1, fruktoz bölümünden 2 karbon atomu arasında bağ yapar Sakkaroz, diğer disakkaritlerden farklı olarak her iki monomerinden de azalan son bölümlerinden birleşir Bu durum diğer birçok disakkaritte bir monomerin çoğalan ucuyla, öbür monomerin azalan ucu arasında bağ yapması şeklindedir Anomerik hidroksil grupları olmadığından ötürü sakkaroz, indirgeyici olmayan bir şeker türüdür Yine laboratuvar ortamında asidik hidrolizler sayesinde sakkaroz molekülü bileşenlerine ayrışabilmektedir


Sakkaroz, 186°C'de eriyerek karamel formuna ayrışır Bu durum sakkarozun karbon, karbon dioksit ve su ile karıştırılmasıyla da gerçekleşir Su, sakkarozu hidrolize uğratır ancak bu işlem aşamalı olup, sulu sakkaroz çözeltisinin uzun yıllar boyunca bekletilmesi gerekmektedir Üstelik yıllar sonra bile su, sakkarozun çok küçük bir kısmını hidrolize uğratır Ancak sükraz adlı enzim sayesinde bu işlem çok hızlı gerçekleşir


Sakkarozun sülfürik asit ile birleşmesi sonucunda aşağıdaki denklem oluşur:
C12H22O11 + H2SO4 katalizör → 12 C + 11 H2O




Günlük kullanımı




Sakkaroz, tatlandırıcı olarak kullanılan bir gıdadır Ancak Amerika Birleşik Devletleri gibi ülkelerde yüksek fruktoz ihtiva eden mısır şurupları tatlandırıcı olarak kullanılmaktadırYine şeker, amatör bir roket motoru olan rocket candy'nin de üretiminde kullanılmaktadır Bu ürün bir yakıt olup ateşleyici olarak potasyum nitrat kullanılmaktadır





Sakkaroz, bitkilerdeki en önemli şekerdir Bir bitkide en çok soymuk borularında bulunur Sakkaroz elde edilirken en çok şeker kamışı ve şeker pancarı kullanılır Ancak sorgum ve şeker akçaağacından da elde edilebilir Sakkaroz, yemek hazırlamada her yerde bulunan bir üründür Bunun başlıca nedeni tatlandırıcı olması ve kıvamda etkin olmasıdır Bisküvilerde, kurabiyelerde, keklerde, turtalarda, şekerde, şerbette ve birçok katkı maddesinde yoğun olarak sakkaroza rastlanır




Organik bileşik olarak Sakkaroz



Memelilerde sükroz, hazır olarak midede sindirilmeye başlanır Buradaki asidik ortam sakkarozu monomerlerine ayrıştırır Bu işlem bir tür glikozit hidrolaz tarafından gerçekleştirilir Ayrışan glukoz ve fruktoz ince bağırsakta çabucak kana karışır Sindirilmeyen sakkaroz ise bağırsağı geçerek sükraz adlı enzim tarafından parçalanır Bu enzim on iki parmak bağırsağındaki mikrovilüslerde bulunan hücre zarlarında yer alır Sonunda bu ürünler de kana karışır Bununla beraber şeker, bazı bakteri ve hayvan türlerinde invertaz adlı enzimle ayrışır


İnsan beslenmesi




Sakkaroz, kolay sindirilebilen bir besindir Bu da vücut için kolay bir enerji kaynağı anlamına gelir Mideden sonra ince bağırsakta kısa sürede kana karışmaya başlar Ancak dengeli beslenmede sadece saf sükrozdan oluşan bir besin alımı yanlıştır Aşırı sükroz alımı ayrıca bazı rahatsızlıklara neden olmaktadır Bunların başında diş çürümesi gibi hastalıklar yer almaktadır Bir karbonhidrat olarak sakkaroz, her gramında 394 kilokalori (17 kilojoule) enerji verir
Ayrıca sakkaroz içeren besinler obezite ve şeker hastalığına neden olabilmektedir Günümüzde buna karşılık çoğu içecek fruktozdan yapılmaktadır Ancak bu da bu riskleri yok etmemektedir


Kobaylar üzerindeki bir deneyde, sükrozla beslenen kobayların önce kan şekerinin yükseldiği ve trigliseritlerinin artarak insülin direncine neden olduğu gözlemlenmiştir