Mekteb-İ Mülkiye- Siyasal Bilgiler Fakültesi

Mekteb-i Mülkiye- Siyasal Bilgiler Fakültesi

Mülkiye mektebi ya da Mekteb-i Mülkiye veya kısaca Mülkiye Siyasal Bilgiler Fakültesinin eski adıdır Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde asker olmayan memur sınıfını yetiştirme amacıyla açılmış okullara verilen isimdir
İstanbul’da 1859’da (Abdülmecit devrinde) iki yıllık orta dereceli bir kurum olarak kurulan ilk Mülkiye Mektebi, 1877’de yüksekokul, 1915’te Darülfünun’un’un bir şubesi haline gelmiş; cumhuriyet devrinde Ankara’ya taşınmıştır ve günümüzde, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’ne dönüşmüş olarak eğitimi sürdürür

Tarihçe

Osmanlı Devleti'nde ilk Mekteb-i Mülkiye; kaymakam, müdür gibi devletin idârî kademelerinde görev alacak kimseleri yetiştirmek maksadıyla, İstanbul’da Fatih semtinde, “Ticarethane” denen yerde kuruldu Okulun resmi adı “Mekteb-i Fünun-u Mülkiye” idi[ 12 Şubat 1859 tarihinde Sadrazam Âli Paşa ve hükümet üyelerinin katılımıyla açılışı gerçekleşti Maarif-i Umumiye Nezareti’ne bağlı bir okul olarak açılmıştı Öğrenim süresi iki yıl idi 18-36 yaş arasında öğrenci kabul edilen okula sınavla girilirdi Kâtip olarak çalışanlara tahsilleri süresince işlerinden maaşlı izin verilmekteydi
İlk yıl 50 öğrenci alması kararlaştırılan okulun ilk müdürü “Cemal Bey” oldu Cemal Bey’in bir yıllık müdürlüğünün ardından 1877’ye kadar Müderris Hilmi Efendi müdürlük yaptı Kabul edilen öğrenci sayısı 1864’te 100’e çıkarıldı
Okul, ilk mezunlarını 1861’de verdi İki yıl önce 50 kişinin alındığı okuldan 33 kişi mezun olmuştu Okul birincisi olan Çeşmeli Mehmet Sırrı Efendi kendi tercihiyle Preveze Kazası Müdürü olarak tayin edildi ve ilk mülkiyeli idare amiri olarak tarihe geçti O yıl yayımlanan bir irade ile bundan böyle kaza müdürlüklerine ve liva kaymakamlıklarına Mekteb-i Mülkiye mezunu olmayanların alınmayacağı duyuruldu Ancak mülkiye mezunlarının birdenbire kaymakam yapılmaları da uygun bulunmadığından kadrolar boşaldıkça kaza müdürü olarak görevlendirilmeleri v e zamanla terfi ettirilmeleri kararlaştırıldı
Okul, 1862’de Ticarethane’den başka bir daireye; 1864’te Fatih’teki "Nuri Efendi Konağı"’na taşındı 1865 yılında çıkan yangında konak yanınca Vefa’daki bir konağa taşındı
Mülkiye Mektebi’nin bir şubesi 1866’da Bosna’da Mithat Paşa tarafından açıldı
Okul ilk açıldığı sırada öğretim programlarında kültür ve meslek dersleri (kanunlar ve iktisat dersleri) vardı Okutulan dersler arasında bulunan Ekonomi Politik, İdare Hukuku, Devletler Hukuku ve Ceza Hukuku; o zamana kadar hiçbir Osmanlı mektebinde okutulmamış ilk defa mülkiye mektebinin programına konulmuş derslerdi Derslere iki senenin yeterli gelmediği görülünce okulun öğrenim süresi 1867’deüç, 1868’de dört yıla çıkarıldı

Yüksek mektep haline gelmesi

1877’de hazırlanan "Mekteb-i Mülkiye Nizamnamesi" ile okul 3 yıl idadi (lise), iki yıl âli (yüksek) olmak üzere beş yıllık bir okul haline geldi Müşir Ali Nizamî Paşa “Mektep Nazırlığı”’na getirildi; açılan sınav sonucu birinci sınıfa (idadi kısmına) 50 kişi, ve 4 sınıfa (okulun âli kısmına) 13 öğrenci kabul edildi; okul Eminönü’deki eski Maarif Nezareti binasına taşındı ve 1908’e kadar orada kaldı (Binada halen İstanbul Kız Lisesi bulunmaktadır)
1878’de “mektep nazırı” ünvanı “mektep müdürlüğü”ne çevrildi ve bu göreve atanan Abdurrahman Şeref Efendi, mektep müdürlüğünü 1895’e kadar sürdürdü Abdurrahman Şeref Efendi’nin, Galatasaray Sultanisi müdürlüğüne getirilmesi üzerine yerine gelen Hacı Recai Bey Meşrutiyet’in İlanı ile emekli edilinceye kadar geçen 14 sene boyunca okulun müdürlüğünü sürdürdü Recaizade Ekrem Bey, Tarihçi Murat Bey (Mizancı) bu dönemde okula öğretmenlik yapan ünlü isimlerdendir
Sultan II Abdülhamit saltanat sürdüğü bu dönemde padişah, talebeleri çalışmaya teşvik etmek için, Mekteb-i Mülkiyeyi birincilikle bitireni saraya kâtip olarak alırdı
1883’te okula yatılı kısım eklendi; yatılı kısım 1902’de kaldırıldı
1883’te ayrıca okulun bünyesinde Fransızca öğreten bir Lisan Mektebi açıldı Hariciye Nezareti’ne bağlı olan Lisan Mektebi’nin idaresi Mülkiye Mektebi’ne ait idi
1892’de yeni bir düzenleme ile okulun idadi kısmının öğrenim süresi dört yıla, âli kısmının öğrenim süresi üç yıla çıkarıldı Mektepte kendi iktidarına karşı olan “hürriyet” taraftarı gençlerin yetiştiğinden şüphelenen padişahın isteği üzerine pozitif derslerin azaltılıp, din derslerinin sayısı arttırıldı
Artık ülke çapındaki idadilerden Mülkiye’ye yeterli sayıda öğrenci yetiştiği için 1900 yılında okulun idadi kısmı lağvedildi ve sadece bir yüksekokul haline geldi İdadi kısım Mercan’daki binaya yerleşerek “Mercan İdadisi” adını aldı 1900 yılında Dârülfünûn’un İlahiyat, Edebiyat, Riyâziyât (Matematik), Tabakat (Jeoloji) şubeleri (fakülteleri) Mülkiye Mektebi'nin çatısı altında öğrenime başladı

Meşrutiyetin İlanı ile gerçekleşen değişiklikler

Meşrutiyetin ilan edilmesiyle okulun resmi ismi olan “Mekteb-i Şahane”, “Mekteb-i Mülkiye” olarak değiştirildi Müdürlüğe getirilen Mehmet Celal Bey, okulun derslerinde düzenleme yaptı; dini derslerin ağırlıkta olduğu programın yerine pozitif derslerin ağırlıkta olduğu bir program getirdi İmtihatnla her yıl okula 40 öğrenci alınırken o yıl 413 öğrenci alındı Dönemin özgürlükçü atmosferinden yararlarnarak İstanbul’daki mezunlar "Mekteb-i Mülkiye Mezunları İttihat ve Teavün Cemiyeti"’ni, öğrenciler ise "Müdavimin-i Mülkiye Cemiyeti"'ni kurdular

Darülfünun şubesi haline gelmesi

1900 yılında Dârülfünûn’un dört şubesi Mülkiye Mektebi'nin çatısı altında açılmıştı 1909 yılında yapılan düzenleme ile Mülkiye, Dârülfünûnun bir fakültesi durumuna geldi ve Dâarülfünûn’un diğer şubeleri ile beraber Beyazıt’ta"Zeynep Hanım Konağı"’na taşındı Mülkiye, 1912’de ise diğer şubelerden ayrılarak Cağaloğlu’ndaki "Hasan Fehmi Paşa Konağı"’na taşındı Bu konak, okulun ilk müstakil binasıydı 1914’te okul yeniden yatılı öğrenci kabul etmeye başladı

Bu dönemde Rakım Bey (1909-1911) ve Mehmet Hikmet Bey (1911-1915) okulda müdür olarak görev yaptılar

Okulun kapanması

56 yıl boyunca öğrenime devam eden okul 24 Ağustos 1915’te kapatıldı, I Dünya Savaşı boyunca kapalı kaldı Kapatılma nedenleri arasında savaş nedeniyle bütçede tasarrufa gidilmek istenmesi; Mülkiye’deki ders programının Darülfünun’un Hukuk Mektebi’nde daha kuvvetli okutulduğu görüşünün mebus ve nazırlar arasında yaygın olması ve uzun süre Sultan II Abdülhamit’in himayesinde bulunduğu için Meşrutiyet devri mebus ve nazırları arasında okula karşı aleyhtarlık bulunması gösterilir

Okulun yeniden açılması

Savaşın son yılında devrin sadrazamı ve dahiliye nazırı Talat Paşa’nın isteği üzerine “Mekteb-i Mülkiye’nin Yeniden Tesisi” hakkında bir kanun teklifi hazırlanıp mecliste kabul edildi Böylece okul, Dahiliye nezaretine bağlı, yatılı ve 3 senelik bir okul olarak yeniden açıldı; 1920’de Maarif Mezareti’ne bağlandı Devrin padişahı Vahdettin’in himayesine giren okul, “Mekteb-i Mülkiye-i Şahane” adını aldı
Mülkiye artık her yıl 30 öğrencinin sınavla kabul edildiği parasız bir öğrenim kurumu idi İstanbul Sultanisi müdürü Hüseyin Nazım Bey, okul müdürlüğüne getirildi Okul binası, Yıldız Sarayı’ndaki Yaveran Dairesi’nin bir bölümü idi 1919’da okul Fındıklı/Kabataş’taki "Ethem Paşa Konağı"’na; işgal güçleri bu binaya el koyunca Sineklibakkal’da bir binaya taşındı İstanbul’un işgal altında olduğu bu dönemde okulun bir öğrencisi (Cemal Ethem Bey) tarafından daha sonra “Mülkiye Marşı” olacak bir şiir yazıldı Şiiri Musa Süreyya Bey besteledi Okul 1925’e kadar birkaç kere daha farklı binalara taşındı ve nihayet 1925 yılında Yıldız’daki Yaveran Dairesi’ne taşındı Ankara’ya gidene kadar okul hep bu binada eğitimi sürdürdü

Ankara’ya Taşınma

“Ankara’da Yaptırılacak Mülkiye Mektebi Hakkında Kanun” 1935 Haziran’ında Resmi Gazete’de yayımlandı İnşaat, Cebeci ‘de başladı Yapının mimarı, Avusturya kökenli İsviçreli mimar, kent plancı ve eğitimci olan Ernst Arnold Egli’ye yaptırılan bina, 1936 yılının Ekim ayında okul müdürlüğüne teslim edildi
5 Kasım 1936’da okulun öğrencileri şehir bandosu eşliğinde Ayaspaşa’dan Taksim’e yürüdüler ve Haydarpaşa Garı’ndan kalkan özel bir trenle Ankara’ya hareket ettiler Ertesi gün Ankara Garı’ndan Muhafız Alayı Bandosu eşliğinde Ulus’a yürüyüş yapıldı; korteji hükümet ve meclis adına TBMM Başkanı Mustafa Abdülhalik Renda karşıladı Törenin ardından Mülkiye, Cebeci’deki binasına yerleşti
Okulun adı 4 Aralık 1938’de “Siyasal Bilgiler Okulu” olarak değişti 1950’de Siyasal Bilgiler Fakültesi adı ile Ankara Üniversitesi’ne katıldı

1960 olayları

29 Nisan 1960’da bir çok öğrenci ve öğretim üyesinin yaralanması, fakülte binasının hasar görmesine yol açan öğrenci gösterileri üzerine 30 Nisan günü “süresiz” olarak kapatılan okul; 30 Mayıs 1960’ta yeniden eğitime açıldı