19. Yüzyıl Felsefesi

19 yüzyıl felsefesi öncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulaştığı bir dönemdir Aynı şekilde materyalizmin de yeni bir derinlik kazandığı ve öne çıktığı görülür Fransız felsefesinde bir yanda Charles Fourrier, Pierre-Joseph Proudhon, Claude Henri de Saint-Simon gibi reformcu düşünürler; öte yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginleştiği görülür Tarihçi Tocqueville ile sosyolog ve düşünür olan Emile Durkheim'ı da buraya eklemek gerekir



19 yüzyıl felsefesi19

yüzyıl felsefesi öncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulaştığı bir dönemdir Aynı şekilde materyalizmin deyeni bir derinlik kazandığı ve öne çıktığı görülür Fransız felsefesinde bir yanda Charles Fourrier, Pierre-Joseph Proudhon, Claude Henri de Saint-Simon gibi reformcu düşünürler; öte yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginleştiği görülür Tarihçi Tocqueville ile sosyolog ve düşünür olan Emile Durkheim'ı da buraya eklemek gerekir' öncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulaştığı bir dönemdir Aynı şekilde materyalizmin de yeni bir derinlik kazandığı ve öne çıktığı görülür Fransız felsefesinde bir yanda Charles Fourrier, Pierre-Joseph Proudhon, Claude Henri de Saint-Simon gibi reformcu düşünürler; öte yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginleştiği görülür Tarihçi Tocqueville ile sosyolog ve düşünür olan Emile Durkheim'ı da buraya eklemek gerekir

19 yüzyılın genel olarak bir tarih yüzyılı olduğu belirtilir, bunun anlamı hem tarih bilincinin gelişmesi hem de düşüncenin ve felsefenin tarih ile birlikte ele alınıp değerlendirilmesi eğiliminin kuramsal br nitelik kazanmaya başlamasıdır Böylece felsefenin içinde siyasal teoriler ve sosyoloji gibi bir disiplin çıkmıştır 19 yüzyılın genel hatlarıyla Almanya'da idealist felsefenin, Fransa'da sosyalist düşüncenin, İngiltere'de iktisat teorisinin gelişip güçlendiği zamanlar olarak belirtilmesi yanlış olmaz Felsefede romantik düşünce, idealizm, materyalizm, realizm, rasyonalizm, tarihselcilik, pozitivizm bu yüzyılda kendini gösterir

19 yüzyıl tarihsel bakımdan siyasal ideolojilerin öne çıktığı bir dönem olarak ortaya çıkmıştır Sosyalist düşünce ve onun felsefi kökleri bu dönemde belirginlik kazanmış, öte yandan Liberalizm ve onun felsefi kökleri belirginleşmiştir 18 yüzyıl aydınlanmacılığının felsefi konumlanışı devam ettirilmekle birlikte, aydınlanmacı felsefi kavramlara belirli bir ölçüde kuşkuyla bakan bir yönelim olarak şekillendiği söylenebilir Fransız Devrimi'nin sonrasında ortaya çıkan hayal kırıklıklarının etkisi 19 yüzyıl felsefelerinde görülür

19 yüzyıl felsefesinde bazı önemli filozoflar

Gotthold Ephraim Lessing
Johann Gottfried von Herder
Jeremy Bentham
Johnn Gottlieb Fichte
Friedrich Schiller
Mary Wollstonecraft
Jean-Jacques Rousseau
Anne Louise Germaine Necker, Baronne de Staël-Holstein
Bernard Bolzano
Hegel
Feuerbach
Mihail Bakunin
Marks
Friedrich Engels
Wilhelm von Humboldt
Arthur Schopenhauer
Herbert Spencer
Pierre-Joseph Proudhon
StSimon
Alexander Herzen
John Stuart Mill
August Comte
Friedrich Ernst Daniel Schleiermacher
Johann Friedrich Herbart
Nietzsche
Dilthey
Henri Bergson
William James
Emile Durkheim
Spencer
Friedrich Schelling
Kierkegaard
Peter Kropotkin
Charles Darwin
Freud
Fyodor Dostoevsky
Thomas Hill Green
Franz Brentano
Ernst Mach
Charles Sanders Peirce
William James
John Dewey
Georg Cantor
Francis Herbert Bradley
Bernard Bosanquet
Hans Vaihinger
Josiah Royce
Edmund Husserl
Charlotte Perkins Gilman
Lou Andreas Salomé
Alfred North Whitehead
George Santayana
John Ellis McTaggart

Önemli akımlar

İdealizm
Pozitivizm
Materyalizm
Yeni-Kantcılık
Yeni-Hegelcilik
Pragmatizm
Yaşam felsefesi
Yorumsamacılık

Romantizm

Romantik düşünce aydınlanmacı ideallerin ve onların dayanağı olan kuramsal konumların ilk eleştirisini ortaya koyan düşünce bicimidirBüyük ölcüde Kant felsefesinden kaynaklanır Doğa ve doğallaşma romantik düşüncenin temel önermeleridirRomantizm farklı yerlerde farklı konumlarda ortaya çıkarİngiltere de daha çok bir estetik teorisi ve pratigi olarak, Fransa'da bir sosyal tepki ve yeni bir toplumsal sözleşme arayışı olarak, Almanya'da bir felsefe ve düşünce hareketi olarak yer bulur kendisineInsan kavrayisi noktasinda aydınlamacıktan temel olarak ayrılır İnsan her zaman belirli bir gelenek, bir kültür ve bir yaşama biçimi içine doğar;doğarken elebette tüm doğal varlıklar gibi çıplaktır, sonradan giyinir ve bu giyinme ile insanlaşır''İnsanlaşma'' bu anlamda insanın kendi doğasına yabancılaşması, doğal bir varlık olmaktan uzaklaşıp yapaylaşmasıdırRomantik düşüncede aydınlanmacılıktan yalnizca insanın kavranılışında değil kurtuluş teorisi bağlamında da aydınlanmacılıktan temelli olarak ayrılırKurtuluş, belirli bir geleneğe ve kültüre ait olmak anlamında insanın doğallaşması değil, bu gelenek ve kültüre girmekle kaybettiği doğallığını kazanması, yani ''doğasına geri dönmesi''dirRomantizm kuramsal soyutlamalara ve akılın aşkın ir konuma getirilmesine derin bir kuşkuyla yaklaşırRasyonel analiz yerini sezgisel ve duyusal olana birakırBilim yerine estetiksel ve yaratıcı coşku öne çıkarılırinsanı doğanın bir parçası olarak ele almıştırBu anlamda romantizm muhafazakar fakat gercekci bir düsünce olarak konumlanir; devrimci fakat ütopik olan aydınlanmacılık karşısındaBir başka karşıtlık ise siyasal ferlsefe alaninda ortaya çıkarAydınlanmacılığın evrenselciligine karşı romantikler milliyetçiliği savunurlar

Alman idealizmi

Klasik Alman felsefesi denilince akla gelen akım Alman idealizmidir ve bunun da ana temsilcileri Friedrich Schelling, Johann Gottlieb Fichte ve Hegel'dir Alamn idealizmi özellikle Kant felsefesinin etkisi altindadır, onun kavramlarını sürdürmüş ya da eleştirerek aşmaya çalışmışlardırAlman idealizminde iki ana yönelim görülür ya da felsefe tarihi metinlerinde iki yönde sınıflandırıldığı görülürBunlar, öznel idealizm ve nesnel idealizm yönelimleridirAyrı ayrı düşünürlerde olabildiği gibi iki eğilim aynı anda tek bir filozofta da olabilir

Tarihselcilik

19 yüzyılın ortalarından itibaren gelişen düşünce akımıÖzellikle Almanya da tarih biliminin ayrı bir disiplin olarak gelişmesiyle ortaya çıktığı syölenebilir Olayların değerlendirilmesinde ''tarihe'' ve ''tarihselliğe'' öncelik veren bir eğilimidirBuna göre, insanın varlığı, anlamını ve açıklanışını tarihselliğinde bulur Dilthey bu eğilimin temsilcilerindendir

Materyalizm

19 yüzyılın güclü Alman idealizmine karşılık gelişen bir başka eğilim de materyalizm olmuştur Feuerbach materyalizmi temel tezleri bakımından şekillendirmiş, maddi yaşamın önceliği ve belirleyiciliği fikrini felsefi olarak temellendirmiştirFeuerbacah'a göre; "Temel doğadır Doğanın dışında hiç bir şey yoktur Herşey gibi, düşünce de doğanın ürünüdür"(Gelecegin Felsefesi'nde)Felsefi materyalizm düzleminde düşünce-gerçeklik ilişkisini ilk materyalizm olarak değerlendirien Feuerbach olmuşturDinin antropolojik yapısını ortaya koyarkende materyalist bir yol izlerOnun doğalcılık düşüncesinden etkilenen başka filozoflar da olmakla biurllikte etkilediği en önemli isim Karl Marks olmuşturMarks Feuerbach materyalizmini mekanik olmakla eleştirir, bununla birlikte temelde onun felsefi konumunu sürdürürMarks'ın özellikle başlangıç yapıtlarında temel tezlerini Feuerbach'tan yola çıkarak oluşturduğunu söyleyebilirizÖzellikle ''"Feuerbach Üzerine Tezler"'' adlı taslak notlarında Marks'ın Feuerbach'la ilişkisi açık olarak görülür Marks burada hem idealizme karşı hem de Feuerbahcı materyalizme karşı, materyalizmin anlaşılmasının ilkelerinden biri olarak, özellikle de toplumsal alanda, ''insan pratiğini'' felsefi bir kategori olarak belirtiyor Feuerbach materyalizminin Marks'tan ayrı olarak Gottfried Keller, Richard Wagner, Max Stirner, Friedrich Engels, Friedrich Nietzsche gibi isimleri etkilediği söylenebilir

Pozitivizm

Pozitivizm 19 yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan ve özellikle August Comte tarafından geliştirilmiş olan düşünce akımıdır 19 yüzyılın böteki düşünce eğilimlerinde de pozitivist bir yön bulunması mümkün olmakla birlikte esas olarak bir akım haline Comte ile gelmiştir Pozitivizm kesin bir bilimsellik iddiası ile her tür teolojiden ve metafizikten kendisini arındırmayı ve salt maddi gerçekliğin bilgisine ulaşmayı hedeflerBurada önemli yöntem sorunu olarak belirir ve pozitivizme göre önemli olan olguların araştırılmasıdır, yani yapılması gereken yegane yöntemsel tutum olgular arasındaki ilişkileri ve yasaları bulgulamak, bunları kesin ilkeler olarak ortaya koymaktırComte bu yönlimle Sosyoloji disiplinini temellendirmiştirPozitivizm sadece gözlemlenbebilir olguların üzerine kurulu bilginin gerçek olduğunu, gözlemlerin ise her tür subjektif etkiden yalıtık bir şekilde yapılması gerektini belirtirPozitiv bilgiye bu şekilde ulaşılacaktır ve bu bilmsel bilgidir

Yeni-Kantcılık

19 yüzyılın ortalarında Kant'a geri dönüş hareketi olarak şekillenen felsefi eğilime Yeni-Kantcılık adı verilir Otto Liebmann'ın "Kant'a dönelim" çağrısı bu eğilimin doğuşu olarak değerlendirilirÜniversitede kürsüleri olan profesör filozoflar tarafından geliştirildiği için kürsü felsefesi ya da akademik felsefe olarak adlandırılırYeni Kantcılık doğa bilimleri anlayışına, pozitivizme, Hegelci idealizme, Marksist materyalizme, sosyal Darwinizme karşı gelişen felsefi tepkilerin sonucunda ortaya çıkmştırBir tür " kültür bilimleri epistemolojisi"ni şekillendirdikleri görülürYeni Kantcılık temel olarak Kant'ın numen-fenomen ayrımını alırGünümüzde halen devam etmekte olan bir felsefe eğilimidir, ancak etkili olduğu dönem ondokuzuncu yüzyıl sonlarıyla yirminci yüzyılın özellikle ilk yarısıdırYeni-Hegelcilik

19 yüzyılın sonlarından itibaren gelişmeye başlayan, Hegelci diyalektiktin bilimlerini geliştirmeyi hedeflediği, ve bu yönde kültür ve tarih felsefesinde açılımlar geliştirdiği söylenebilirBaşlıca temsilcileri Freyer, Glockner, Bradley, Croce vb dirAlmanya, İtalya, Fransa, İngiltere, ve ABD gibi ülkelerde etkili olduğu görülür yönteme dayanan felsefe akımı20 yüzyılda daha belirginlik kazanmıştırBu geleneğin özellikle doğa bilimlerine karşı

Psikolojisizm

Pragmatizm

19 yüzyıl sonlarında Amerika ve İngiltere'de ortaya çıkan felsefe eğilimiGenel anlamda doğruluğun ölçüsünü, pratik eylemliliğin sonuçları itibariyle başarılarından hareketle değerlendirirBilginin ölçüsü olarak pratiği temel alırDolayısıyla da eylem ve pratiği felsefi ilke olarak bilgi ve düşünce karşısında üstün görür William James felsefi pragmatizmin kurucusudur

Yaşam felsefesi

19 yüzyılın sonlarında ortaya çıkan bir felsefe tutumu "yaşam felsefesi" olarak adlandırılırBu felsefi tutum, bir yanda romantizmin öte yandan pozitivizmin kuramsal konumlanışlarından, özellikle varlık ve varlığın bilgisi gibi konulara ilişkin yaklaşımlarından ayrılırDilthey, Kierkegaard ve Nietzsche bir bakıma yaşam felsefesi denilen eğilimin içinde değerlendirilirlerBu felsefe eğilimi bireyi, tarihi ve yaşamı öne koyan bir felsefe konumu benimsediğinden dolayı, sözkonusu filozoflar bu alanda değerlendirilebilir

Bağımsız düşünürler

Wilhelm von Humboldt

'Wilhelm von Humbolt (1767-1835) Alman devlet adamı, eğitmen ve düşünür Humboldt, Almanya'da bilinen anlamda modern üniversitenin kurucularındandırO özgürlükcü bir eğitim anlayışına sahiptir ve öğretme/öğrenme özgürlüğünü öne sürerÖzgürlük, Humboldt'un düşüncesinde her türlü bilimle uğraşmanın ilk koşuludur

Arthur Schopenhauer

Arthur Schopenhauer (1788 - 1860), Alman irrasyonalist düşünürlerindendirkant'tan etkilenmiş ve özellikle Nietzsche'yi etkilemiş bir düşünürdür, ancak Schopenhauer'i belli bir felsefe gelenği içinde sınıflandırmak olanaklı görünmemektedirKuşkucu, karamsar ve kinik felsefe geleneğine dahil edilebilir genel olarakFelsefedeki akıl nosyonuna eleştirel yaklaşmış, iradey kavramına dayanan bir felsefi yaklaşım geliştirmiştir

Søren Kierkegaard

Kierkegaard, Danimarkalı filozoftur19 yüzyılın güçlü sistematik felsefe geleneğine karşı yüzyıl sonunda gelen en önemli itirazlardan birisi Kierkegaard'a aittirYaşam felsefecileri arasında sayılabileceği gibi, varoluşçu felsefe içinde de sayılırFelsefe dışı terimleri felsefe alanına dahil etmiş; korku, kaygı, umut, umutsuzluk gibi terimleri kavramlaştırarak soyut felsefe geleneğinin dışında yeni bir yaklaşım biçimi geliştirmeye çalışmıştırBunlardan dolayı, onun felsefi tutumu genel olarak felsefe, psikoloji, teoloji ve edebiyat eleştirisinin kesişme noktaları üzerine kurulu bir düşünce alanının yaratımı olarak kabul edilmektedir Hegel ve onun gibi sistematik felsefe geleneğine dahil olan filozoflar Kierkegaard'ın eleştiri konusudurOna göre, sistematik felsefe soyut nosyonlarla uğraşmakta, bu nedenlede bireyi ve gerçek yaşamı gözden kaçırmaktadırOnun felsefesinde öne çıkan kavramlardan birisi de ironi kavramıdır

Friedrich Nietzsche

Nietzsche 19 yüzyılın sonlarında "Tanrı öldü" sözleriyle ortaya çıkmış olan felsefe tarihinin ve Batı felsefesi'nin en ilginç ve kendine özgü filozoflarından biri olarak kabul edilirPlaton'dan beri süre gelen metafizik felsefe gelenğine ve yerleşik düşünce kategorilerine karşı ilk köklü itirazlar ve sorgulamalar Nietzsche tarafından yöneltilmiştirYeni fikirlerini yeni br üslupla dile getirmiş, felsefi metinlerinde şiirsel bir dil kullanmıştırİmge yoğunluğu ve dolaylı anlatımlarıyla felsefe tarihinin en zor anlaşılan, en çok yoruma açık olan isimlerinin başında gelir NietzscheBöyle Buyurdu Zerdüşt kitabında, kendisinin yüzyıl sonra anlaşılacağı kehanetinde bulunur, söyledikleri ''neredeyse'' doğru çıkar; postmodern düşünce ''bir anlamda'' Nietzsche'nin yeniden keşfedilmesi üzerine kuruludurNietsche, "değerlerin yeniden değerlendirilmesi"ni ister, akla kuşkuyla yaklaşımı sürdürür, varoluşu felsefe tarihinin bildik kavramları ötesinde yeniden ele alır, "iyinin ve kötünün ötesinde" yeni bir ahlak arayışını dillendirir, doğruluk kategorisine şüpheyle yaklaşır

Anarşist felsefe

Anarşist felsefe, öncelikle siyasal alanda kendisini bir eylem felsefesi olarak ortaya koyarFarklı anarşist filozoflarda farklı anarşizm felsefeleri sözkonusu olmakla birlikte, temel kavramlar olarak özgürlük ve iktidar karşıtlığı, hiyerşik düzenlemelerin reddiyesi gibi ortak paydalar bulunabilirAnarşizm politik bir akım olarak 19 yüzyılın önemli akımlarındadndırSosyalistlerin yanında, özgürlükçü düşüncenin temsilcileri olarak anarşist düşünürler büyük bir rol oynamıştırAma Proudhon, Stirner, Bakunin, Kropotkin, Tolstoy gibi anarsist teorisyenler aynı zamanda filozof olarak da farklı kollardan anarşist felsefenin gelişimini sağlamışlardır Bilgi, akıl, bilim konularında anarşist filozoflar genel bir eğilim olarak bu kavramları sürdürme eğilimi gösterirler (örneğin Kropotkin, doğabilimleriyle anarşist düşünce arasındaki derin bağlantıyı göstermeye ya da kurmaya çalışır); bununla birlikte sistematik felsefe ve hiyerarşik düşünce geleneği içindeki kırılmaların bir çoğunda anarşist filozofların belirleyici bir rolü olmuştur

19 Yüzyıl Felsefesi

19 yüzyılın en tipik özelliği siyasi ideolojiler çağı olmasıdır

Ancak arzu edilen eşitlik, güvenlik yine sağlanamamıştır Buna tepki olarak 19yyda sosyalizm ortaya çıkmış ve eşitlik kavramına önem vermiştir


19yy liberalizm ile sosyalizmin çekiştiği bir ideolojiler çağı olmuştur


19 yüzyıl felsefesi öncelikli olarak Alman felsefesinde romantizmin ve idealizmin zirveye ulaştığı bir dönemdir Aynı şekilde materyalizmin de yeni bir derinlik kazandığı ve öne çıktığı görülür Fransız felsefesinde bir yanda Proudhon, Saint-Simon gibi reformcu düşünürler; öte yanda da August Comte ile pozitivizmin belirginleştiği görülür Tarihçi Tocqueville ile sosyolog ve düşünür olan Emile Durkheim'ı da buraya eklemek gerekir
19 yüzyılın genel olarak bir tarih yüzyılı olduğu belirtilir, bunun anlamı hem tarih bilincinin gelişmesi hem de düşüncenin ve felsefenin tarih ile birlikte ele alınıp değerlendirilmesi eğiliminin kuramsal bir nitelik kazanmaya başlamasıdır



Böylece felsefenin içinde siyasal teoriler ve sosyoloji gibi bir disiplin çıkmıştır 19 yüzyılın genel hatlarıyla Almanya'da idealist felsefenin, Fransa'da sosyalist düşüncenin, İngiltere'de iktisat teorisinin gelişip güçlendiği zamanlar olarak belirtilmesi yanlış olmaz Felsefede romantik düşünce, idealizm, materyalizm, realizm, rasyonalizm, tarihselcilik, pozitivizm bu yüzyılda kendini gösterir


19 yüzyıl tarihsel bakımdan siyasal ideolojilerin öne çıktığı bir dönem olarak ortaya çıkmıştır Sosyalist düşünce ve onun felsefi kökleri bu dönemde belirginlik kazanmış, öte yandan Liberalizm ve onun felsefi kökleri belirginleşmiştir 18 yüzyıl aydınlanmacılığının felsefi konumlanışı devam ettirilmekle birlikte, aydınlanmacı felsefi kavramlara belirli bir ölçüde kuşkuyla bakan bir yönelim olarak şekillendiği söylenebilir Fransız Devrimi'nin sonrasında ortaya çıkan hayal kırıklıklarının etkisi 19 yüzyıl felsefelerinde görülür


Genel Özellikleri


Sosyal ve siyasal sorunlara yönelme
ideolojilerin öne çıkması
Olgulara dayalı bilim anlayışı
Din ve geleneğe karşı olma
Yeni kültür ve insan tipi arayışlarına yönelmedir



Felsefe Tarihi


18yyda aydınlanma sadece dine ve geleneğe değil, siyasi otoriteyede başkaldırarak devletin gücünü azaltıp bireyin gücünü arttırmayı amaçlamıştır O yüzden de siyasette ve ekonomide liberalizmin yıldızı parlamıştır