Mısır Piramitlerinin Hikayesi

Piramit merdiven basamağı gibi sıra sıra inşa edilmişti Bu şekilde tamamlanınca kalan taşları yerlerine kısa tahta kütüklerden yapılma makinelerle kaldırdılar HERODOTOS İÖ YAKLAŞIK 430

Herodotos'un yaşadığı zamanlardan bu yana Mısırlılar'ın piramitleri nasıl inşa edip dikili taşları nasıl kaldırdıkları hakkında pek çok tartışma yapılmıştır Ne yazık ki Mısırlılar'dan günümüze bu konuları anlatan fazla bir belge kalmadığından ortaya atılan bütün kuramlar ancak deneysel arkeolojiyle sınanarak inanırlık kazanabilmektedir

Taşların ham olarak taşocaklarından çıkarılması yontulması ve yontulmuş bu taş blokların ve dikilitaşların nakliyesi konularında pek çok yanıtlanmamış soru varsa da belki de en büyük esrar piramitlerin ve dikilitaşların gerçekten hangi teknikle yapıldığıdır



(Solda) Piramit yapımının erken bir aşamasını gösteren kroki Piramitin kenarlarının tabanına birbirine paralel çakılmış kazıklar ayar ve düzleme için kullanılmış olabilir (Sağda) Ahşap bir beşik modeli Günümüze kadar tam boyutlu örnekler kalmamışsa da piramit bloklarının nakli için bunların kullanılmış olması mümkündür



PİRAMİTLERİ NASIL O KADAR DÜZGÜN OLARAK İNŞA EDEBİLDİLER?



Mısır'da modern arkeolojinin tartışmasız babası olan Flinders Petrie 1880-2'de hepsi de 10 üçüncü binyılın ortalarında yaşamış 4 Hanedan hükümdarlarından Keops Kefren ve Mikerinos'un (büyük ölçüde angarya yöntemiyle inşa edilen) piramitlerinin bulunduğu el-Gize platosunda çok titiz bir araştırma başlatmıştır Bulguları arazinin belki de bir ızgara gibi hendekler kazıp bunları suyla doldurarak ve sonra da çevredeki "taş adalar"ı istenilen düzeye indirerek düzeltildiğini akla getiriyordu



Yüz yıl sonra Amerikalı Mısırbilimci Mark Lehner el-Gize piramitlerinin çevresindeki kaya tabakasına açılmış çeşitli delik ve hendeklerin krokisini çıkarttı ve bu hassas düzleştirme işinin arazinin tümünde değil piramitin en alt taşlarının yerleştirileceği yerin kenarında dar şeritlerde yapıldığı kanısına vardı



Gize piramitlerinin her birinin ortasında masif bir kaya kütlesi bulunmaktadır (bunlar piramitlerin içinde birkaç yerde görülebilir) Bu doğal kaya göbekleri inşaatçıların tam bir dörtgen elde etmek için köşegenleri ölçmelerini de engellemiş olabilir



Günümüze kalan aletlerden anladığımıza göre Mısırlı mimarlar kadastrocular ve inşaatçılar özellikle iki alet kullanmaktaydılar: Düz çizgileri ve dik açıları yapmak ve yapıların köşe ve kenarlarını astronomik düzenlemelere göre yerleştirmek için merkhet ve bay


İngiliz Mısırbilimci I E S Edwards gerçek kuzeyin herhalde batıda ve doğuda belirli bir yıldızın doğuş ve batış noktasını ölçüp sonra bu iki nokta arasındaki açıyı iki eşit parçaya bölerek bulunduğunu iddia etmiştir



Daha yakın zamanlarda Kate Spencer Büyük Piramit'in mimarlarının kuzey kutbu çevresinde dönen iki yıldızın (Büyük Ayı ile Küçük Ayı'nın) Keops piramitinin inşa edildiği sanılan İÖ 2467 yılında bir hizada olduğunu görmüş olabileceklerini ileri süren ikna edici bir kuram geliştirmiştir Daha önceki ve sonraki piramitlerin yönlerindeki hataların bu hizanın gerçek kuzeyden sapma derecesiyle bağlantılı olması da bu varsayımı desteklemektedir







(Solda) Çizimde İngiliz arkeologu Reginald Engelbach'ın tasarladığı kum çukuru yöntemi görülüyor Dikilitaş kızak üstünde çukura çekilir Kum boşaltılarak dikilitaş kaidesine oturtulur Son dengeleme ve yerleştirme taşın tepesindeki iki yöne çekilen halatlarla yapılır (Sağda) 18 Hanedan'ın üç dikilitaşından ikisi hâlâ Karnak'ta Amon Tapınağı'ndaki orijinal mekânlarındadır



PİRAMİTLER NASIL İNŞA EDİLDİ?



Sakkara'daki ve Gize'deki günümüze kalan kanıtlar (özellikle de tamamlanmamış piramitlerden) taş blokları piramitler üzerindeki nihai yerlerine kaldırmak için en az beş farklı rampa sisteminin kullanıldığını göstermektedir En kolay ve en aşikâr yöntem doğrusal rampadır (Sakkara'da 3 Hanedan'ın Sekhemkhet piramitinde kullanılmış olabilir) Ancak genelde bu rampalar için gereken genişlik bunların seyrek olarak kullanılmış olduğu anlamına gelir



Piramitin bir yüzünde dar basamaklardan oluşan merdiven rampası ise diğerlerinden daha dik bir açı gerektirecektir Bu tipin izleri Sinki Meidum Gize Ebu Ghurob ve Lisht'te bulunmuştur Belki de I Anasatasi'nin 19 Hanedan papirüsünde anlatılan sarmal rampaya başlıca itiraz bunun neyin üzerine dayanacağı ve piramitin büyük bir kısmı sarıldığı takdirde düzeltme hesaplarının ve kontrollerin nasıl yapılacağı sorusudur Piramitin bir yüzünde zigzaglı bir yol basamak piramitlerinin yapımında en etkili yol olacaksa da Sakkara Sinki ve Meidum basamaklı piramitlerinde bunun kullanıldığını gösteren bir ize rastlanılmamıştır



İç rampa izleri Ebusir'de Sahure Niuserre ve Neferirkare'de ve Sakkara'daki Pepi H'de görülmektedir ama iç doldurulduktan sonra yine de bir tür dış rampa gerekecekti Piramitin içinin teraslı olmasının piramitin kenarında basamak basamak daha küçük rampalar dizisinin kullanılmasını daha uygun yapacağı iddia edilmiştir



Dış kaplama yapıldığında bunların kalıntıları hiç kuşkusuz kaybolacaktı Piramitten vadideki tapınağa uzanan geçitlerin de rıhtımdan inşaat yerine inşaatçı rampası olarak kullanılmış olması da mümkündür (rıhtım Nil'e bir kanalla birleştirilmişti)



Kullanılan rampa tiplerinin sorunu dışında tartışmalar taş blokların yerlerine kaldırılma yöntemleri Üzerinde de yoğunlaşmıştır Mısırlılar vinç ya da palanga yöntemleri kullanmadıkları için blokları yerlerine yerleştirmede ahşap ve bakır kaldıraçlar kullanıldığı kabul edilmektedir







Ebusir'de 5 Hanedan piramitleri Arkada Gize'deki 4 Hanedan öncelleri Eski çağlarda piramitlerin dışlarını örten ince kireçtaşı tabaka alınmışsa da bunların ana blokları günümüze kadar kalmıştır



DİKİLİTAŞLARIN SIRLARI NEYDİ?



Eski Mısır uygarlığının en belirgin ikonlarından biri İğneyi andıran ve incelerek yükselen tepesinde küçük bir piramit örneği bulunan (buna pyramidion ya da benben-taşı âdı verilir) dikilitaştır ilk dikilitaşların Eski Krallık zamanında (10 2575-2134) Heliopolis'de güneş tanrısı tapınağına yerleştirildiği anlaşılmaktadır Yeni Krallık döneminde (10 yaklaşık 1550-1070) büyük monolitik örnekler genelde Karnak ve Luksor'da olduğu gibi tapınakların önüne çifter çifter dikilirdi



Yeni Krallık döneminden kaldığı sanılan tamamlanmamış bir granit dikilitaş Assuan'ın kuzey taşocaklarında hâlâ yatmaktadır 4175 metre boyu ve tahmin edilen 1150 ton ağırlığıyla bu dikilitaş çıkarılmasının geç aşamasında tehlikeli bir jeolojik kusuru ortaya çıkarılarak bırakılmasaydı dünyanın bir taşocağından çıkarılan en büyük taşı olacaktı



Assuan dikilitaşını ilk inceleyen İngiliz Mısırbilimci Reginald Engelbach'ın yaptığı deneyler bir insanın bazalt bir keski kullanarak ham dikilitaşın üzerinden yarım metre eninde ve beş milimetre kalınlığında bir parça yontmak için bir saat çalışması gerektiğini ortaya koymuştur



Dikilitaşlar'ın çoğunun boyutları ve ağırlığı son aşamanın -taşı dengeli dikey duruma yerleştirmenin- en tehlikeli riskini oluşturan sorunuydu Ama dikilen taşlar gösteriyordu ki bütün risklere rağmen ortaya konan da Mısırlıların azimli ve tehlikeli teknolojik ustalıklarının başarısıydı Mısırbilimciler'in ve mühendislerin bunun nasıl başarıldığı hakkındaki görüşleri farklıdır



Mısır'dan kalma kesin bir bilgi yokluğunda ileri sürülen yöntemlerden birine göre kaldıraçlarla birlikte temele doldurulan taşların çıkarılmasıyla ve son birkaç derecede iplerle çekerek dikilitaş yerine oturtulur Ancak bu teknik yalnızca küçük örnekler için uygulanabilir bir yöntemdir Daha büyük dikilitaşlar için ileri sürülen bir görüş ise dikilitaşın çok dik yapay bir rampadan yukarı çekilmesiyse de bu yöntem taşın kaidesine kayışını kontrol için neredeyse imkânsız bir güç kullanımını gerektirir



Her kaidenin üzerinde dikilitaşın yerine yerleştirilmeden tam olarak ayar edilebilmesi için bir döndürme oyuğu yontulmuştur Dikilen dikilitaşların tepeleri eklenen elektrum denen altın-gümüş karışımıyla pırıl pırıl parlardı



Engelbach dikilitaşın huni biçimli ve kum dolu bir çukura kaydırıldığı fikrini ileri sürmüştür Kum çukurdan kontrollü bir biçimde boşaltılınca dikilitaş dikey durumuna getirilecekti Bu kuram yukarıda sözü edilen 19 Hanedan'dan kalma I Anastasi Papirüsü'nden esinlenmiştir Papirüste bu durum bir öğrenci kâtibin çözümleyeceği bir problem olarak sorulmuştur Bu belgede şu emir de vardır: "Kızıl Dağ'dan getirilen efendinin anıtının altındaki nehir kumuyla doldurulmuş 100 bölmeyi boşalt"







Assuan'daki tamamlanmamış dikilitaş 18 Hanedan'dan kalmış olmalıdır Ciddi bir doğal kusur bulunmamış olsaydı bu taş dikilebilmiş en büyük dikilitaş olacaktı



DİKİLİTAŞLARLA DENEYLER



1999'da arkeologlar ve mühendislerden oluşan bir ekip 25 tonluk yeni yontulmuş bir dikilitaşla iki farklı yöntem kullanarak deneyler yapmışlardır Assuan'da yapılan birinci deneyde dikilitaşı bir rampanın ucundan aşağı sarkıtmak için karmaşık bir halat ve kereste sistemi kullanılmıştır Eksen olarak bir kütüğün ve karşı ağırlık olarak bir granit blokunun kullanıldığı deneyde dikilitaşın sallanımı ekseni rampanın ucuna tehlikeli bir biçimde yaklaştırdığı için deneme sonunda başarısız olmuştur



Engelbach'ın kum çukuru deneyimi Massachusets'de Boston yakınlarında yapılmış ve başarılı olmuştur Bu yöntemde bir rampa önüne kumla doldurulan bir bölme yapılmıştı Dikilitaş rampanın kenarından kaydırılmış kum yavaş bir biçimde boşaltılarak dikilitaş dikey duruma getirilmiştir



Dikilitaşların nakliyesi ve dikilmesi bunların Londra Paris ve New York'ta başarıyla dikildikleri ve teknolojinin Mısır'dakilerin dönemleriyle karşılaştırılmayacak kadar ileri olduğu 19 ve 20 yüzyılda bile güçlükler çıkarmıştır



Günümüz dikilitaşlarının en tanınmışı 1884 yılında Washington D C'de inşa edilen George Washington anıtıdır 169 metre yüksekliğindeki bu dikilitaşın tepesine asansörle çıkılmakta ve oradaki seyir yerinden çevreye bakılabilmektedir