Cümlede Açıklık Nedir?-Cümlede Açıklığı Bozan Etmenler

Cümlede Açıklık Nedir?-Cümlede Açıklığı Bozan Etmenler


Cümle bir yargı birimidir Yukarda da değindiğimiz gibi bir düşünce bir duygu ve
isteğin tam anlatılmasıdır cümle Bu yönden iyi bir cümle karşıladığı
yargıyı yani hükmü tam olarak anlatır Bu yargıyı açıkça anlatması
gerekir Yani cümleden bir anlam çıkarılmalıdır Böyle olmaz da bir
cümle çeşitli anlamlara gelirse hem öyle bir anlam çıkar hem de böyle
bir anlam çıkarsa yani birden çok yoruma yol açarsa o cümle açık
değildir Açıklık cümledeki anlamın kolayca anlaşılma niteliğidir Bu
yönden üzerinde özellikle durmamız gerekli noktalardan biridir
Çünkü hangi türlüsü olursa olsun yazma bir kimseye bir şey
hakkında bir şeyler söyleme işidir Bunun gerçekleşmesi de
söylediklerimizin açıklığına ve anlaşılırlığına bağlıdır
Yazımızın açıklığını anlaşılırlığını etkileyen türlü etmenler
vardır: Söylediklerimizin soyut ya da somutluğu düşüncenin tam
geliştirilip geliştirilmediği düşüncelerin iyi düzenlenip düzenlenmediği
yani düşünsel düzenin sağlanıp sağlanmadığı önemlidir Ama açıklığı
doğrudan doğruya etkileyen etmenlerden biri ve en önemlisi
cümlelerimizin açık ve anlaşılır olmayışıdır Cümlelerimizin açıklığını
engelleyen noktalar nelerdir? Nelere dikkat etmeliyiz ki cümlelerimiz
açık ve anlaşılır olsun?

Bunları şöylece sıralayabiliriz:
1 Cümledeki sözcüklerin ve ögelerin yerinde kullanılmayışı
söylenmek istenene tam karşıt bir anlamın ortaya çıkmasına ya da
anlaşılmamasına yol açar Şu örneğe bakalım:
“Kötü bir anlayışın ve düşüncenin verimi olan dil devrimini
kökünden yıkma çabaları hızlandı”
Bu cümleyi yazanın ereği dil devrimini yıkma çabalarının kötü
bir anlayış ve düşüncenin ürünü oluşunu göstermektir Oysa bu
hâliyle cümleden bu anlam çıkmaktadır Cümleyi okuyan ikizli bir
durumla karşılaşmaktadır: Dil devrimi mi kötü bir anlayış ve
düşüncenin verimi yoksa dil devrimini kökünden yıkma çabaları mı?
İkisi de anlaşılıyor cümleden Bir cümle önce de söylediğimiz gibi
birden çok anlaşılmaya yol açarsa o cümlede açıklık yok demektir
Cümleyi şöyle kurarsak açıklığı sağlamış oluruz: “Dil devrimini
kökünden yıkma çabaları kötü bir anlayış ve düşüncenin verimidir Bu
çabalar hızlanmıştır”

2 Noktalama işaretlerinin yerli yerinde kullanılmayışı da
cümlelerin açıklığını engeller Bu örnekteki yanlışlık bu türdendir:
“Dana ahırına doğru koştu”
Bu cümleden anlayacağınız filan kimsenin dana ahırına doğru
koşmuş olmasıdır Oysa söylenmek istenen bu değildir Virgül
işaretinin kullanılmayışı böyle bir yanlışlığa ve belirsizliğe yol açmıştır
Söylenilmek istenen: “Dana ahırına doğru koştu” cümlesidir

3 Yanlış yapılan karşılaştırmalar da cümlenin açıklığını ve
anlaşılırlığını etkiler ikili anlaşılmaya yol açar Örneğin:
“Ben şiiri Ali’den daha fazla severim”
Bu biçimiyle cümle açık değildir Ondan çıkaracağımız anlam
şudur: “Şiiri de seviyorum Ali’yi de Ama şiiri Ali’yi sevdiğimden daha
fazla seviyorum Halbuki asıl belirtilmek ve söylenilmek istenilen bu
çıkardığımız anlama tam karşıttır: “Ben de Ali de şiiri severiz Ama
ben şiiri Ali’nin sevdiğinden daha fazla severim”
Böyle bir yanlış anlaşılmanın önüne geçmek için cümleyi şu
biçimde kurabilirdik: “Ben şiiri Ali’nin sevdiğinden daha fazla
severim”

4 Zamirlerin belirli olmayışı da yanlış anlaşılmalara yol açabilir
Şu cümleye bakalım:

“Nuri matematik öğretmenini babasına şikayet etti ve onun
dersiyle ilgilenmesini istedi”
Dersiyle ilgilenmesini istediği babası mıdır yoksa matematik
öğretmeni mi? Belli değil Cümleden ikisi de anlaşılabilir; çünkü
“onun” sözü hem matematik öğretmeninin yerini tutmakta hem de
babanın Cümleyi bu ikili anlaşılmadan kurtarmak için bir zamiri iki
adı karşılayacak yolda kullanmamak gerekir
Buraya değin söylediklerimiz genellikle yazılarımızda cümle
örgüsü yönünden sık sık yaptığımız yanlışlıkları somutlaştırmaktadır
Gerçekte cümle bir yargı birimidir Bu yüzden de bu yargıyı
değişik biçimde anlatma olanağı vardır Bu sözcükleri seçme işidir
Diyelim ki şöyle bir cümle kurduk: “Hava güzel değildir” Bunu gene
“Hava kapalıdır” “Hava sıkıntılıdır” biçimlerinde de söyleyebiliriz
Önemli olan cümlelerimizin söylemek istediğimizi tam karşılayıp
karşılamadığını bir tartıdan geçirmektir