Lao Tzu

Lao Tzu felsefesi


pisagor'un tanrı'ya giden yolu araştırdığı, buda'nın dharma'yı yaydığı dönemde, bir üçüncü usta da çin'de aydınlanmaya hizmet etmekteydi: "tao te ching" öğretisi ile lao tzu


isminin kelime anlamı "yaşlı-genç" olan lao-tzu, "yaşlı filozof" olarak da bilinir


lao-tzu insanın doğası gereği "iyi" olduğunu, kötülüğün ise arzular, tatminsizlik ve hırs gibi sapmalara yol açan uyumsuz sosyal etkileşimler ve aktiviteler sonucunda ortaya çıktığını savunur insan doğasına ve yaşamın anlamına ilişkin öğretisi, ideal insanı simgeleyen "bilge"nin tanımlanmasına yöneliktir lao-tzu'nun "bilge"si gündelik konularda tarafsız kalır o, su gibidir, herşeyi besler ama onlarla çatışmaya girmez (lao-tzu öğretisinde, rekabetin ve hırsla çabalamanın yıkıcı etkisi her fırsatta vurgulanır ) bilge, bebek gibidir -- tüm potansiyeli ile sade ve mütevazı o, erdemi temsil eder; dünyayı, insanı ve özdeki düzeni sever


ona göre, bilge kişi iyiyi ve kötüyü aynı olumlu tavırla karşılar mal-mülk peşinde değildir, asıl kazancı verici oluşu ve verirken karşılık beklememesidir fazlalıklarla, gösterişle, abartıyla ilgisi yoktur


lao tzu'nun düşünceleri temelde siyasi değildir, ancak sıkca medeniyetin tuzaklarına dikkat çeker ve kanunların sadece suçlular yaratmaya hizmet ettiğini savunur


"tao te ching" lao tzu'nun tek yapıtıdır ve öğretisinin gelecek nesillere aktarılması gerektiği yönünde, öğrencisi yin hsi'nin ısrarları üzerine yazılmıştır kitap iki bölümden oluşur: ilk 37 kısım tao (yol), 38'den sonraki kısım ise te (erdem) üzerinedir tao te ching'de dini ve ruhani dogmalara rastlanmaz, ama bir "yol" kavramı işlenmiştir bilgelik ve erdem öğretisi olan tao te ching'in iletmek istediği mesaj basittir: lao-tze, yaşamın doğal ritmini vurgular ve insanlara özdeki sadeliği yaşama aktarabilmeleri yönünde öğütler verir gurur ve gücün akılsızlığına, sessizliğin bilgisine dikkat çeker


tanınmış bir çin antropologa göre“çin dini, takipçilerinin sosyal panoramasına ayna tutar ve bakış açısının genişliği ölçüsünde farklı anlamlar içerir” aynı şey taoculuk veya taoizm olarak anılan dağınık gelenek için de geçerlidir taoculuk, izdeşlerinin tarihsel, sosyal veya kişisel konumlarını yansıtan pek çok farklı biçimde anlaşılmış ve uygulanmıştır bu çeşitlilik, geleneğin dışındaki biri için akıl karıştırıcı olsa da, taoculuğun çin’deki yerine belli bir esneklik kazandırmıştır bu sayede taoculuk, yaşamın karmaşasının yol açtığı spiritüel boşlukları dolduracak yönde evrimleşme imkanı bulmuştur


taoculuk için “öteki yol” demek de mümkündür, çünkü çin imparatorluğundaki kurumlar ve uygulamalar için etik ve dini bir temel teşkil etmiş olan konfüçyus geleneğiyle kendi tarihi boyunca yan yana varolmuştur taoculuk, kökten bir değişim yaratmasa da, konfüçyuscu yaşam ve düşünce biçimine bir dizi alternatif sunmuştur ancak bu alternatifler birbirini tümden dışlayan bir nitelik taşımıyordu aslında çinlilerin büyük bir çoğunluğu için konfüçyusculuk ile taoculuk arasında bir seçim söz konusu değildi bir kısım pedantik konfüçyus taraftarı ve bazı tutucu taocular dışında, çinli kadınlar ve erkekler kişiliklerinin ve zevklerinin paralelinde veya yaşamlarının farklı fazlarında her ikisini de uygulamayı yeğlemişlerdir


laozi (‘yaşlı usta’, iö 5yy), daodejing’in (yol ve yol’un gücü üzerine ölümsüz bir yapıt) isimsiz editörü ve zhuangzi (iö 3yy) tarafından formalize edilmiş olan klasik taocu felsefe, kadim zamanlara ait bir doğaya tapınma ve kehanet geleneğinin gelişmiş bir yorumuydu büyük bir sosyal karmaşa ve dinsel şüpheciliğin (bknz konfüçyanusculuk hakkındaki makale) egemen olduğu bir dönemde yaşayan laozi and zhuangzi, dünyadaki her oluşumun ve değişimin gerisinde yatan, özü bilinmeyen ama tezahürleriyle gözlenebilen, tüm yaratılışın ve gücün kaynağı olan dao (tao --yol) kavramını geliştirdiler dao’da ve doğada, yaşama spiritüel bakışın temelini ve gündemdeki sorunun yanıtını bulduklarına inandılar: dengeli, birlik içinde ve kalıcı sosyal bir düzen nasıl sağlanır?


laozi and zhuangzi, doğadaki düzen ve uyumun, devletin gücüyle veya insan bilgisiyle geliştirilmiş kurumlardan çok daha dengeli ve sürekli olduğuna dikkat çektiler onlara göre doğru bir yaşam, ancak dao ile uyum içinde, yani doğal, sade ve kolay bir yaklaşımla mümkündür


ilk taocular doğal düzenle uyumlu yaşama sanatını öğretmeyi hedeflediler ‘eylem’e yaklaşımlarını, doğayı gözlemle tasarladıkları ‘wuwei’ (eylemsizlik) kavramıyla ifade ettiler taocu bilge, eğitimi ve etik anlayışıyla bir model teşkil eden konfüçyuscu öğretmenden farklıydı zhuangzi'nin bilgeleri çoğunlukla kasap veya marangoz gibi esnaf sınıfından oluşuyordu alçakgönüllü esnaflar, sanatın gizini ve yaşama sanatını idrak etmişlerdi ustalıklarını ve yaratıcılıklarını gereğince icra edebilmeleri için, içsel bir konsantrasyon geliştirmeleri ve maddi kazanç, ün, unvan gibi dışsal kaygılardan arınmış olmaları gerekiyordu sanatsal süreç, tıpkı yaşam gibi, toplumun insani değerlerini değil doğanın yaratıcı yolunu takip ediyordu


çin tarihi boyunca, sosyal aktivizmden yorulan ve beşeri kazanımların anlamsızlığını fark eden insanlar, dünyadan el-etek çekerek doğaya dönmüşlerdir doğal güzellikle iç içe olmak özlemiyle şehirlerden uzak, kırlık veya dağlık bir bölgeye yerleşirlerdi doğanın yaşamsallığının merkezinde yatan yaratıcı gücü hissetmek adına şiir okur, şiir yazar veya resimle uğraşırlardı arada sırada arkadaşlarıyla veya ender de olsa eşleriyle, güz yapraklarının veya ay ışığının güzelliğinde şarap içmeye çıkarlardı


ütopik çin yazılarında da sıkça taocu göndermelere rastlanır tao qian'nın (t'ao ch'ien, iö 372?-427?) ünlü "şeftali çiçeğinin baharı” adlı eserinde, asırlar önce savaşın yerle bir ettiği bir bölgeden kaçan ve o günden beri sınırlarının ötesindeki tarihin karmaşasından habersiz, mükemmel bir sadelik, uyum ve barış içinde yaşayan pastoral bir toplumu tesadüfen keşfeden bir balıkçının öyküsü anlatılır ütopyacılar kalması için ne kadar ısrar etse de, balıkçı deneyimini arkadaşlarıyla ve lokal bir yöneticiyle paylaşmak için bu toplumdan ayrılır ve bir daha asla dönüş yolunu bulamaz balıkçı, ideal dünyanın dışsal değil spiritüel bir yolculuğun ürünü olduğunu, ütopyanın bir zihin hali, bir tavırlanmadan öte olmadığını anlayamamıştır


taocu fikirler ve imgeler, çinlilerde güçlü bir doğa sevgisi, dinlenmek ve yenilenmek adına arada sırada günlük sıkıntılarından doğaya sığınma alışkanlığı yarattı ama taoculuk aynı zamanda sağlık, huzur, canlılık ve hatta ölümsüzlük gibi doğrudan fiziksel yaşamı olumlayan konularda da esin kaynağı oldu laozi and zhuangzi kadim doğaya tapınma kültürünü ve ezoterik sanatları yeniden yorumlamışlardı; ancak iş, dao’nun bilgisini yaşamı besleme ve yaşam süresini uzatma gibi alanlarda kullanmaya gelince, geleneksel yöntemlere başvurmaktan çekinmediler bazı taocular “ölümsüzlük adası”nı aradılar, bitkiler veya kimyasal karışımlarda ölümsüzlüğün sırrını bulmaya çalıştılar ama daha ziyade sağlıklı yaşam adına bitkisel ilaçlarla yaptıkları deneylerle eczacılık disiplininin gelişmesine büyük katkıları olmuştur makrobiyotik beslenmenin ve diğer bazı sağlıklı diyetlerin prensiplerini buldular; bedeni genç ve güçlü tutmak adına jimnastik ve masaj yöntemleri geliştirdiler taocular hem gizil ilimlerin, hem de ilkel bilimin takipçileriydiler ve çin kültürünün doğayı en çok inceleyen ve doğayla deneyler yapan bir öğesi oldular


bazı taocular ruhların doğaya (bedenin hem dışındaki, hem de içindeki doğal dünyaya) nüfuz ettiğine inanırdı dinsel bakış açısıyla, belli bir form taşımayan bu ruhlar dao’nun tezahürleriydi taocu panteon, gelişimiyle paralel olarak gitgide daha fazla cennet ve cehennemdeki emperyalist bürokrasiyi yansıtmaya başladı cennetsel bürokrasinin başındaki yorgun imparator, doğal alemin çalışmasından ve ahlaksal adaletin idaresinden sorumlu ruhları yönetmekteydi cennetteki tanrılar, insanın dünyasındaki memurlar gibi davranmakta ve böyle değerlendirilmekteydiler tanrılara ibadet, laik otoriteye karşı takınılması gereken tutumun bir provası gibiydi bunun yanı sıra, cehennemdeki şeytanlar ve hayaletler ise fiziksel alemdeki zorbalar, haydutlar ve tehlikeli yabancılar gibi algılanıyordu onlara rüşvet veriliyor ve ruhsal bürokratların milis güçleri tarafından ritüellerle yakalanıyorlardıdünyasal yönetimde fazlaca etkin olamayan sıradan insanlar ise dertlerden uzak kalmak, sağlıklı, varlıklı ve uzun yaşamak adına ruhlara tapınmayı seçiyorlardı


inisiye edilmiş bir taocu rahip için tüm tanrılar dao’nun tezahürleriydi önemli ruhların isimlerini, rütbelerini ve güçlerini bilmek, meditasyon ve imgeleme yöntemleriyle onları yönlendirebilmek için gerekli eğitimden geçmesi gerekirdi meditasyonunun amacı, bu ruhları uyumlamak ve dao ile yeniden bir olmalarını sağlamaktı ancak, yalnızca eğitimli izdeşler rahibin dahil olduğu kompleks teolojik sistem hakkında bir fikir sahibi olabilirlerdi bu yüzden özel ritüeller iki aşamadan oluşurdu:


(a) rahibin meditasyonu ile yönlendirilen ve ancak eğitimli sınıfın katılabildiği rahip seviyesi;


(b) daha düşük rütbeli taocu asistanların yönettiği ve tiyatrosal bir nitelik taşıyan, halka açık dramatik ritüeller bu ritüeller, kılıçtan merdivenlere tırmanmak, fenerler yakmak veya yüzdürmek biçiminde görsel aktivitelerle içrek manayı aktarmayı hedefliyordu aynı ritüel, bir teolog için süptil metafizik-mistik bir kurgu sunarken, sıradan seyirci için ise görsel dramatik bir yapı taşımaktaydı


taoculuk aynı zamanda edebiyat, tiyatro ve folklorik öykülerde önemli bir motif teşkil etmiştir toplum içinde para ve ün peşinde koşmayan “tuhaf” kişiler, konfüçyuscu değerleri ve ödülleri reddettikleri için genellikle “taoist” olarak nitelenirdi edebiyatta da taocular “tuhaf” kişilerdi, ruhsal kazanımlarını sembolize eden gizil, büyülü güçleri vardı şifa verirler, gençlik ve canlılık yollarını bilirler, geleceği tahmin edebilir ve kişilerin ruhlarını okuyabilirlerdi onlar aynı zamanda ahlaksal adaletin hizmetkarları olarak tasvir edilirlerdi – hatalar için cennet ve cehennemdeki taocu tanrıların belirlediği kesin ve katı cezalar vardı ve hiçbir günahkar bundan kaçamazdı bir yandan, farklı değerler ve yaşam biçimleri benimsemiş olmaları ile toplumsal yapıda muhalif bir tavır sergilerken, diğer yandan ise katı ahlaksal adalet anlayışları ile toplumun mevcut değerlerini destekleyen bir konumları vardı taoculuk, “öteki yol”du, ama toplumsal uzlaşmayı tehdit etmemekteydi bir anlamda taoculuk, toplumsal baskılara karşı bir çeşit emniyet sübabı veya alternatif fikirler ve değerler için tamamlayıcı bir kanaldı


çinli komünistler, taoculuk kaderci, pasifist ve yeniden yapılanmaya zarar veren bir unsur olarak gördüler çin halk cumhuriyeti, geleneksel bitkisel ilaçların kullanımı gibi kökeni taoculuğa dayanan bazı pratik sanatları yaşatmaya özen gösterdi daha geniş bir açıdan ise, taoculuğun politik arenadaki çatışmalardan bir kaçış işlevi gördüğü imparatorluk döneminden bu yana, günümüzde “dörtler çetesi”ndeki aşırılığa bir reaksiyon olarak ortaya çıkan politik rahatlamanın, çin maoizminde taoist bir fazı temsil ettiği söylenebilir

Lao Tzu


Öykümüz ünlü Çin düşünürü, Taoizm'in iki kurucusundan biri olan Lao Çu'nun (Lao Tzu) devrinde geçer Lao Çu bu öyküyü çok sever, sık sık anlatırmış


Köyde yaşlı bir adam varmış Çok fakir Ama imparator bile onu kıskanırmış Öyle dillere destan beyaz bir atı varmış ki Imparator at için ihtiyara neredeyse hazinesinin tamamını teklif etmiş, ama adam satmaya yanaşmamış "Bu at, bir at değil benim için Bir dost Insan dostunu satar mı?"dermiş hep


Bir sabah kalkmışlar ki, at yok Köylüler ihtiyarın başına toplanmış "Seni ihtiyar bunak Bu atı sana bırakmayacakları, çalacakları belliydi İmparatora satsaydın, ömrünün sonuna kadar beyler gibi yaşardın Şimdi ne paran var, ne de atın" demişler


İhtiyar, "karar vermek için acele etmeyin" demiş Sadece 'at kayıp' deyin Çünkü gerçek bu Ondan ötesi sizin yorumunuz ve verdiğiniz karar Atımın kaybolması bir talihsizlik mi, yoksa bir şans mı, bunu henüz bilmiyoruz Çünkü bu olay henüz bir başlangıç Arkasının nasıl geleceğini kimse bilemez"


Köylüler ihtiyara kahkahalarla gülmüşler Ama aradan iki hafta geçmeden, at bir gece ansızın dönmüş Meğer çalınmamış, dağlara gitmiş kendi başına Dönerken de, vadideki 12 vahşi atı peşine takıp getirmiş


Köylüler, ihtiyar adamın etrafına toplanıp özür dilemişler "Babalık" demişler "Sen haklı çıktın Atının kaybolması bir talihsizlik değil, adeta bir devlet kuşu oldu senin için Şimdi bir at sürün var"


"Karar vermek için gene acele ediyorsunuz" demiş ihtiyar Sadece atın geri döndüğünü söyleyin Bilinen gerçek sadece bu Ondan ötesinin ne getireceğini henüz bilmiyoruz Bu daha başlangıç Birinci cümlenin ilk kelimesini okur okumaz kitap hakkında nasıl fikir yürütebilirsiniz?"


Köylüler bu defa ihtiyarla dalga geçmemişler açıktan ama, içlerinden "Bu herif sahiden gerzek" diye düşünmüşler Bir hafta geçmeden, vahşi atları terbiye etmeye çalışan ihtiyarın tek oğlu attan düşmüş ve ayağını kırmış Evin geçimini temin eden oğul şimdi uzun zaman yatakta kalacakmış


Köylüler gene gelmişler ihtiyara


"Bir kez daha haklı çıktın" demişler "Bu atlar yüzünden tek oğlun uzun süre yürüyemeyecek Sana bakacak başkası da yok Şimdi eskisinden daha fakir, daha zavallı olacaksın" demişler


İhtiyar "Siz erken karar verme hastalığına tutulmuşsunuz" diye cevap vermiş "O kadar acele etmeyin Oğlum bacağını kırdı Gerçek bu Ötesi sizin verdiğiniz karar Ama acaba ne kadar doğru Hayat böyle küçük parçalar halinde ilerler ve ondan sonra neler olacağı size aslabildirilmez"


Birkaç hafta sonra, düşmanlar kat kat büyük bir ordu ile saldırmış Imparator son bir ümitle eli silah tutan bütün gençleri askere çağırmış Köye gelen görevliler, ihtiyarın kırık bacaklı oğlu dışında bütün gençleri askere almışlar Köyü matem sarmış Çünkü savaşın kazanılmasına imkan yok gibiymiş; giden gençlerin ya öleceğini ya esir düşüp köle diye satılacağını herkes adeta biliyormuş


Köylüler, gene ihtiyara gelmişler


"Gene haklı olduğun kanıtlandı" demişler "Oğlunun bacağı kırık, ama hiç değilse yanında Oysa bizimkiler belki asla köye dönemeyecekler Oğlunun bacağının kırılması talihsizlik değil, şansmış meğer"


"Siz erken karar vermeye devam edin" demiş, ihtiyar Oysa ne olacağını kimseler bilemez Bilinen bir tek gerçek var Benim oğlum yanımda, sizinkiler askerde Ama bunların hangisinin talih, hangisinin talihsizlik olduğunu sadece Tanrı biliyor"


Bir yol biter yenisi başlar


Lao Tzu, öyküsünü şu nasihatla tamamlarmış, etrafına anlattığında: "Acele karar vermeyin O zaman sizin de herkesten farkınız kalmaz Hayatın küçük bir parçasına bakıp tamamı hakkında karar vermekten kaçının


Karar aklın durması halidir Karar verdiniz mi, akıl düşünmeyi, dolayısıyla gelişmeyi durdurur Buna rağmen akıl insanı daima karara zorlar Çünkü gelişme halinde olmak tehlikelidir ve insanı huzursuz yapar Oysa yolculuk asla sona ermez Bir yol biterken, yenisi başlar Bir kapı kapanırken, bir başkası açılır Bir hedefe ulaşırsınız ve daha yüksek bir hedefin hemen oracıkta olduğunu görürsünüz


Hayat çetrefil bir yolculuk Güzergahı kimse bilmez Acele karar vermek, ecele karar vermektir