Hadis-İ Şeriflerde Emânet

Hadis-i Şeriflerde Emânet
Hadis-i Şeriflerde Emânet


Hadislerde; yapılan vaadlerin, özel meclislerde konuşulan sözlerin, verilen sırların, evlenilen kadınların ve âile mahremiyetinin birer emânet olduğu belirtilir Emânete hıyânet eden kişiye hıyânetle karşılık vermek yasaklanmıştır (Ebû Dâvud, Büyû’ 79; Tirmizî, Büyû’ 38)

“Size bir şey bırakıyorum ki, ona sarıldığınız müddetçe sapıklığa düşmezsiniz O, Allah’ın Kitabı’dır” (Müslim, Hacc 147, hadis no: 1218; İbn Mâce, Menâsik 84, hadis no: 3074; Buhârî, (Tecrid, 1654); S İbn Hişam, 4/251) Bir başka rivâyette ise ümmetine Allah’ın ipi Kur’an ile Ehl-i Beytini (Ev halkını) emânet olarak bıraktığını bildiriyor (Müslim, Fezâilu’s-Sahâbe 36, Hadis no: 2408; Ahmed bin Hanbel, 5/181)

"Emânet kaybedildiği zaman yani -işler ehli olmayanlara verildiği zaman- kıyâmeti bekle" (Buhârı, İlim 2)

"Emânet sahibi olmayan kişinin gerçek imânı yoktur" (Ahmed bin Hanbel, Müsned, III, 135)

Peygamberimiz, vergi memurluğu görevi isteyen Ebû Zerr el-Gıfârî’ye şöyle demiştir: “Sen güçsüzsün; bu iş emânettir; emânet, üstesinden gelemeyen kimse için kıyâmet gününde zillet ve perişanlık doğurur” (Müslim, İmâre 16)

"Münâfığın alâmeti üçtür Söz söylerken yalan söyler Vaad ettiği, söz verdiği zaman sözünde durmaz Kendisine bir şey emânet edildiği zaman hiyânet eder" (Buhârî, İman 24, Şehâdât 28; Müslim, İman 107, 108, Hadis no: 59; Ebû Dâvud, Sünne, hadis no: 4688; Tirmizî, İman 14; Tecrid-i Sarih, 1, no: 31)

"Dört şey kimde bulunursa hâlis münâfık olur Kimde bunlardan bir kısmı bulunursa, onu bırakıncaya kadar kendisinde münâfıklıktan bir haslet kalmış olur Bunlar: Kendisine bir şey emânet edildiği zaman hiyânet etmek, söz söylerken yalan söylemek, ahdettiğinde, söz verdiğinde sözünü tutmamak, husumet zamanında da haktan ayrılmaktır" (S Buhârî, Tecrid-i Sarih, 1, no: 32)

"Aziz ve celil olan Allah, bir insan helak etmek istedi mi, ondan önce hayayı çeker alır Hayası bir kere gitti mi sen ona artık herkesin nefretini kazanmış bir kimse olarak rastlarsın Herkesin nefretini kazanmış olarak rastladığın kimseden emânet çekilip alınır (artık o, güvenilmeyen, kuşkulu kişidir) Kişiden emânet (güven) çekilip alınınca ona artık hep hain ve herkesçe hain bilinen biri olarak rastlarsın Ona hep hain ve hıyanetle bilinen biri olarak rastladın mı, sıra ondan merhametin çekip çıkarılmasına gelmiştir Ondan rahmetin çıkarıldığı vakit artık ona (Allah'ın rahmetinden) kovulmuş, lânetlenmiş olarak rastlarsın Ona sen kovulmuş, lânetlenmiş olarak rastlayınca ondan İslâmiyet bağı çözülüp atılır" (İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 17/550)

“Allah’ım, açlıktan Sana sığınırım Çünkü o, en kötü yatak arkadaşıdır Hıyânetten de Sana sığınırım Çünkü o, çok kötü iç duygusudur” (İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 7/110-111)

Ebû Hüreyre (ra) anlatıyor: "Rasûlullah (sas) şöyle duâ ederdi: "Allah’ım, şikak ve nifaktan ve kötü ahlâktan sana sığınırım" (Ebû Dâvud, Salât 367, hadis no: 1546; Nesâî, İstiâze 21, h no: 8, 264) Bir rivâyette şöyle denmiştir: "Allah’ım! Açlıktan sana sığınırım, çünkü o pek fena yatak arkadaşıdır Hıyânetten de sana sığınırım, çünkü o ne kötü huydur" (İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, 7/110)

Açıklama: Şikak bölünmek, ayrılmak demektir, ancak hadiste hakka muhalefet etmek sûretiyle haktan ayrılmaktır Âyet-i kerimede, "İnkâr eden kâfirler kendini beğenme ve ayrılık (şikak) içindedirler" (38/Sâd, 2) buyurulmuştur Şikak kelimesi farklı yorumlara mazhar olmuştur

Nifak, içi başka dışı başka olmaktır Dinî mânâsıyla zahiren Müslüman göründüğü halde bâtınen küfür içinde olmaktır Tîbî, "Arkadaşına, içinde gizlediğin şeyin hilâfını izhar etmendir" diye daha umumî bir tarif sunmuştur Bazı âlimler: "Amelde nifak, çok yalan söylemek, emânete hıyânet etmek, sözünden dönmek, biriyle dâvaya düşünce, karşı tarafın hukukunu çiğnemeye çalışmaktır" diye tarif etmişlerdir Kötü ahlâk dinin reddettiği her çeşit menfî hallerdir Tîbî bu hadiste zikredilmiş olan şikak ve nifakın ahlâkların en kötüsü olarak takdim edilmiş olduğunu belirttir "Çünkü, der, bu iki fena hasletin zararı başkalarına da sirâyet eder"

Açlık: Midenin yiyecekten boşalmasıyla hâsıl olan histir İnsanların hastalanmalarına ve hatta ölümlerine bile sebeple olabilir Hz Peygamber (sas)'in Allah'a istiâze etmesini gerektirecek kadar insan için ciddî neticeler hâsıl edebilecek bir duygudur Tîbî: "Açlık insandaki kuvvetleri zayıflatır, dimağı teşviş eder, kötü fikirler ve fâsid hayaller ortaya çıkarır İbadet ve murâkabe vazifelerini ihlâl eder Bu sebeptendir ki kişiyi geceleyin de bırakmayan yatak arkadaşına benzetti ve savm-ı visali yasakladı" der Daci' yatak arkadaşı demektir Açlık, insanı geceleyin yatakta bile bırakmayan bir duygu olduğu için daci' denmiştir Sindî hadisi şöyle anlar: "Secde ve rükû gibi ibâdet vazifelerine mâni olan açlık ne kötü arkadaştır"

Âlimler, belli bir disiplinle yapılmayan açlığın ibâdet olmayacağına bu hadîsten delil getirmişlerdir Sünnete uygun olan açlık, ibadet sayılan oruçtur Aksi takdirde savm-ı visâl tâbir edilen üst üste birkaç gün aç kalmak dinen tecviz edilmemiştir

Hıyânet, emânetin zıddıdır Tîbî, bunu hakka muhâlefet etmek, ahdi bozmak olarak açıklar Bu muhâlefet bütün şer'î teklifleri içine alır Çünkü bir âyette: "Biz emâneti arzettik" (33/Ahzâb, 72) dendiği gibi, bir başka âyette: “Ey iman edenler Allah'a ve o Peygamber'e ihânet etmeyin! Siz kendiniz bilip dururken kendi emânetlerinize hainlik eder misiniz?” (8/Enfâl, 27) buyurulmuştur Âyetlerde emânet bütün teklifleri içine aldığı gibi, ikinci âyetteki ihânet kelimesi de hepsi hususunda ahde vefasızlığı ve hakka muhâlefeti ifâde eder

Hadiste geçen bitâne kelimesini huy olarak çevirdik Çünkü dâhilî haslet demektir Bitâne kelimesini, Mutarrızî, el-Muğrib'de birinin yakın ve samimî arkadaşı diye açıklar Bu mâna da hıyânetin kötü bir arkadaş olduğunu noktalar İbrahim Canan, Kütüb-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları:7/110-111)

Huzeyfe (ra) şöyle demiştir: Bize Rasûlullah (sas) (emânet konusunda) iki hadis söyledi Ben bunların birini gördüm; ötekini bekliyorum Rasûlullah (sas) bize, (evvelâ) emânet insanların kalplerinin derinliğine indiğini, sonra Kur'an inerek ondan ve sünnetten bir şeyler öğrendiklerini anlattı Sonra da bu emânetin kaldırılmasından bahsetti Buyurdu ki: "İnsan uykusunu uyur (Bu esnâda) emânet kalbinden alınıverir de ufacık bir siyah leke halinde eseri kalır Sonra (yine) uykuya dalar (Bu sefer) kalbinden emânet(in kalan kısmı da) alınır Bunun eseri de kabarcık gibi kalır Ayağının üzerine bir kor yuvarlanıp da nasıl kabarcık hâsıl olur ve içinde bir şey olmadığı halde onu kabarmış görürsün! Onun gibi bir şey" Sonra ufak taşlar alarak onları ayağının üzerinde yuvarladı (ve şöyle devam etti): "İnsanlar (o hâle gelecek ki) alış-veriş yapacaklar; birinin doğru dürüst hareket ettiği görülür görülmez: 'Filân oğullarında emîn bir adam var!' denecek Hatta bir kişinin kalbinde hardal tanesi kadar iman olmadığı halde onun hakkında: 'O ne metin! O ne zarif! O ne akıllı adamdır!' denecek" (Huzeyfe sözüne devamla 'Vallahi, öyle günler gördüm ki, sizin hanginizden alış-veriş yapacağım diye hiç gam yemezdim (Çünkü alış-verişte bulunduğum kimse) müslümansa bana hıyânetten onu dini men ederdi Hıristiyan veya yahûdi ise ona da âmiri aman vermezdi Bu gün ise, sizlerden falan ve filândan başka kimseden alış-veriş yapamaz oldum" (Müslim, İman 143, hadis no: 230; Buhârî Rikak, Fiten; Tirmizî, Fiten; İbn Mâce, Fiten)

Hadiste konu edilen emânetten murad: Zâhire göre Allah'ın teklifi ve kullarından aldığı ahd u peymandır Vâhidî; "Biz emâneti göklere, yere ve dağlara arzettik" (33/Ahzâb, 72) âyetinin tefsirinde İbn Abbas'ın: Emânetten murâd; Allah'ın kullarına farz kıldığı ibâdetlerdir" dediğini nakleder Ve müfessirlerin çoğunun kavlinin bu olduğunu söyler

Hasan-ı Basrî: "Emânetten murâd,; dindir, zira dinin her şeyi emânettir" demiştir Ebu'l-Âliye, "emânet, kulların emir ve nehî olunduğu şeylerdir" diyor Et-Tahrîr sahibi Ebû Abdullah Muhammed et-Teymî de şunları söylemiştir: "Hadisteki emânet, âyetteki emânetin aynıdır Âyetteki emânet ise aynen imandır Eğer emânet kulun kalbinde yer tutarsa o zaman kul Allah'ın teklif ettiği şeyleri edâ etmeye çalışır ve bu teklifleri bir ganimet bilerek îfâsına canla başla gayret eder"

Kurtubî, emâneti; "muhâfazası başkasına tevdî edilen her şeydir" diye târif ediyor Bu takdirde kulların muhâfaza için birbirlerine verdikleri vedîa, âriyet vs gibi şeyler de buradaki emânete dâhil olur Şerefüddin Tıybî, emâneti; "gâliba ulemânın buradaki emâneti imanla tefsirlerine sebep, hadisin sonundaki "Kalbinde hardal tânesi kadar iman olmadığı halde" cümlesidir Halbuki emâneti hakiki mânâsına hamletmelilerdi Çünkü hadiste: "İnsanlar (o hâle gelecekler ki) alış-veriş edecekler; fakat hemen hiçbiri emâneti edâ etmeyecek" buyuruluyor Böyle olursa hadisin sonundaki iman emânet mânâsında kullanılmış olur ki, emânetin şânının pek büyük olduğunu gösterir ve onu edâya teşvik olur Nitekim Rasûlullah (sas): "Emâneti olmayanın dini de yoktur" buyurmuştur, diyor

Emânetin evvelâ insanların kalplerine inmesi; sonradan onu Kur'an ve Sünnetten öğrenmeleri şöyle izah olunur: Emânet insanların fıtratında vardır Kur'ân-ı Kerim inince ondan ve Rasûlullah (sas)'ın sünnetinden kesb ve istifâde sûretiyle bu emâneti arttırdılar Hadisin mânâsı şudur: Kalplerden emânetin kalkması âhir zamana mahsustur Emânet yavaş yavaş kalkacak; ilk parçası kalktımı, onun nûru da kalplerden uçacak, yerine siyah bir nokta gibi zulmet çökecek; daha sonra ikinci parçası kalkacak ve yerine yine zulmet çökecek Bu sûretle kalplerdeki siyah noktalar da büyüyerek âdetâ siyah bir leke haline gelecekler Kalplerdeki emânetin nûrunun giderek yerine zulmetin çökmesi, insanın ayağı üzerine kor yuvarlanmasına benzetiliyor Kor geçtiği yeri yakarak nasıl tesir bırakır; yerine kabarcık kalırsa emânetin nûru da öyledir Nur gider, yerinde eseri kalır

O zaman insanlar hâinleşecekler Alış-verişte hıyânet etmeyen parmakla gösterilecek ve: "filân kimse doğru adammış" diye dillere destan olacak Halbuki onun da kalbinde zerre kadar emânet bulunmayacak Hadisin bu cümlesinde emânet yerine iman tâbiri kullanılarak: "Bir kişinin kalbinde hardal tanesi kadar iman olmadığı halde" buyurulmuştur Buradaki imandan murâd, emânettir Emânet imanın lâzımı olduğu cihetle mecâzen ona iman denilmiştir Yoksa, 'o adam hakikaten kâfir oldu' demek değildir Müslim şârihi Übbî diyor ki: Bu hadisten maksat, emâneti koruyacak; ona hıyânette bulunmayacak fıtratta yaratılan kalplerden onun kaldırılması halinin tefsir ve izahını haber vermektir

Huzeyfe (ra)'nin: "Öyle günler gördüm ki, sizin hanginizden alış-veriş yapacağım diye hiç gam yemezdim" cümlesiyle bahsettiği alış-verişi, bazıları hilâfet için bey'at, din bâbında ittifak ve sözleşme gibi mânâlara almışsa da Kaadı Iyâz ve başkaları bu sözün hatâ olduğunu söylemişlerdir Hatta nefs-i hadiste bu sözü nakzeden yerler bulunduğunu Nevevî beyan etmiş ve hadiste hıristiyanla yahûdi zikredildiğini, halbuki bunların birbirleriyle din bâbında hiçbir zaman ittifak etmediklerini bildirmiştir Özetle, buradaki alış-verişten murâd, hakiki alış-veriştir

Bu hadis-i şerif, âhir zamanda insanların dînen bozulacaklarını, emânetin ortadan kalkacağını haber vermektedir Zamanımız insanlarının bu husustaki halleri ise her türlü izah ve beyandan müstağnîdir Demek isterim ki, vuku bulacağı on dört asır önce haber verilen muazzam bir hâdise, bugün kimsede en ufak bir şüphe bırakmayacak derecede meydandadır Şu halde hadis-i şerif Rasûlullah (sas)'ın hak peygamber olduğuna delâlet eden bir mûcizedir (Ahmed Dâvudoğlu, S Müslim Tercüme ve Şerhi, Sönmez Y c 2, s 13-15)