Nefsimize Malik Miyiz?

Nefsimize Malik miyiz?
Nefsimize Malik miyiz?



"Ben, ben dedimse de Sensin, yine ol ben Hiçten ne çıkar? Hem bana benlik yine Senden"
Hasan Feyzi

İnsan, kendini nefsine malik zanneder "Ben yaptım, ben ettim" şeklinde gururlanır, havalara girer

Gerçekte ise kendi kendine asla malik olamaz O, malik değil, memlûktur Yani Allah'ın yarattığı bir varlık olarak O'nun tasarrufu altında-dır Fakat sorumlu olması için az bir irade kendisine veril-miştir Vücudundaki hücrelere söz dinletemeyen, kalbini çalıştıramayan bir insanın "Ben kendime malikim" demesi gü-lünç bir iddiadır!

Kur'an, Hz Peygamber'e bu konuda şu talimatı verir: "De ki: 'Allah'ın dilemesi dışında ben fayda veya zarar vermek noktasında nefsime malik değilim'"( A'raf, 188; Yunus, 49)

Kur'an'dan bu dersi alan Hz Peygamber, konuşmaların-da sıkça şu ifadeyi kullanır:
"Nefsim elinde olan Allah'a yemm ederim ki" "Ben nefsime malik değilim" diyen insan gururdan, ki-birden kurtulur Fayda ve zararı ancak Allah'tan bilir Başarılı olduğunda bunu "İlâhî bir ihsan" olarak görür, şük-reder Tevazu ve mahviyetle ömrünü geçirir

Şöyle bir temsille, nefsimizin bu yönüne bakabiliriz: Sırtından farklı borular geçen bir heykel farz ediyoruz Bu boruların kiminden su, kiminden süt, kiminden limo-nata akıyor Bu heykel, sadece önünü görse, bütün bunları kendinden sudur ediyor zannedebilir Fakat başını arkaya çevirip bakabilse, bunların kaynaklarının kendi dışında olduğunu görecektir

İşte, insan, binlerce hünere sahip canlı bir heykeldir Başta hayatı, ruhu, bütün kabiliyetleri Allah tarafından verilmiştir Bülbülün "Sesim güzel" diye kargaya hava at-maya hakkı olmadığı gibi, başarılı insanların diğerlerine üstten bakmaya hakları yoktur Hakları yalnız, İlâhî ni-metlerin şuurunda olarak şükretmek, kabiliyetlerini müspet bir şekilde kullanmaktır

Meşhur Yunus Emre, bu konuda şöyle der:
Beni bende demen, ben bende değilem!
Bir ben vardır, bende; benden içeru

Nefis Putu

Mevlâna, nefis hakkında şu tespitte bulunur: "Nefis, bir puttur; öyle ki diğer putlar, bu puttan doğmuşlardır/'( Mevlâna, II, 458)

İnsanoğlu, tarih boyu sahte tanrılardan bir türlü kurtu-lamamıştır Günümüzde bile dünyanın her tarafı böyle tanrılarla doludur İlkel kabile dinlerindeki totemden Hinduların ilâhlaştırdıkları ineğe varıncaya kadar her türlü putu hemen her tarafta görebiliriz İşte, nefis, bu putlar içinde merkezde yer alır; zira diğer putlar, nefsin farklı temayüllerinden doğmuşlardır

İnsanların büyük bir ekseriyeti, Allah'ın varlığını ka-bulle beraber, genelde O'nun sıfatlarında ihtilâfa düşerler "Biz bunlara, ancak bizi Allah'a yaklaştırsınlar diye iba-det ediyoruz"( Zümer, 3)
diyen Cahiliye Arabi, aslında Allah'ı ka-bul etmektedir Fakat onun itikadında Allah çok ötelerde olduğundan ona bir sembol lâzımdır İşte, putlar, bu sem-bol olmuş; tarih boyunca nice insan, putlara tapmaktan kurtulamamıştır İneği kutsal kabul eden bir Hindu, Buda heykeli karşısında secdeye varan bir Budist, herhalde bunlarda İlâhî bir sembol görmekte, o şekilde bunlara iba-det etmektedir

Pek çok insan, Allah'ı bir mahlûk olarak tasavvur eder, hemen karşısında görüvermek ister! "Ey Musa! Allah'ı açıktan görmedikçe sana inanmayacağız!"( Bakara, 55) diyen Hz Mu-sa'nın kavmi, buna güzel bir misaldir

Hamdi Yazır, üstteki ayetle ilgili şu orijinal yorumu ya-par:

"Böyle, duyularıyla muhatap olduklarından başka bir şey tanımayan, gözlerine batmayan şeye inanmayan ve inanmak istemeyenler, asasız yürüyemeyen âmâlara ben-zerler Mabutlarını da elleriyle tutmak, yoklamak isterler Nazarlarında manevî şeyler sadece akıllarıyla ulaştıkları, mücerret şeyler ise birer vehim kabul edilir Tapmak için mücessem şeyler ararlar; bulamazlarsa yaparlar, ona ta-parlar ve ondan imdat ararlar
Çünkü insanlarda ibadet, fıtrî bir kanundur; bundan kurtulamazlar Fakat gerçek mabudu göremeyince ve kalplerinden, akıllarından kuvvet alamayınca, gözlerinin tuttuğu, ellerinin eriştiği bir şeyden kuvvet dilenirler Hiç olmazsa bir öküz veya öküzün al-tında buzağı ararlar!"( Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, I, 359)

Hamdi Yazır'ın "Hiç olmazsa bir öküz veya öküzün altında buzağı ararlar!" sözü, birçok telmih ihtiva eder Şöyle ki:

Hz Musa zamanındaki Mısırlılar, günümüz Hinduları gibi, öküze kutsallık vermiş bir kavimdi Uzun yıllar Mı-sır'da esir kalan Hz Musa'nın kavmi bu batıl inançtan et-kilenmişti Öyle ki Hak Din'e girdikten sonra bile bu inan-an etkisinden kurtulamamışlardı Hz Musa, Tur'a gidip de Samiri isimli birisi, ziynet eşyalarından bir buzağı yaparak "İşte, sizin ve Musa'nın ilâhı!" diye ilân ettiğinde Musa'nın kavmi, buzağıya tapmakta tereddüt etmemişti( Taha, 83-97)

Keza, Bakara Suresinde anlatılan olayda, Cenab-ı Hakk'ın İsrailoğullarına bir sığırı kesmelerini emretme-sinde, "sığırperestliğin kaldırılması" mesajı vardır Yani öküz, tapınılacak bir mabut değil, Hak Mabut olan Al-lah'tan, insanlara, isterlerse kesip yiyebilecekleri bir nimet-tir

Puta tapmanın bu tarihî manzaraları yanında, "çağdaş"(!) görüntüleri de vardır Anlatılır ki Güney Afrikalı bir profesör, bazı araştırmalar için Hindistan'a gelir Hint-li meslektaşıyla giderlerken tren, istasyon dışında bir yer-de durur Bekleyiş uzayınca Güney Afrikalı, sebebini so-rar Hintli meslektaşı,

"Sebebini bilmiyorum, ama gidip bir sorayım" der Döndüğünde "Merak edecek bir şey yok" der,

"Tren yoluna bir inek uzanmış; kalkınca yola devam edilecek" Bunun üzerine Güney Afrikalı profesör, "Hay-ret! 20 Yüzyıl'da hâlâ ineğe tapılabiliyor!" deyince Hintli profesör sorar: "Peki, sizde hiç böyle şeyler yok mu?" Gü-ney Afrikalı önce "Yok" dese de biraz düşününce beynin-de şimşekler çakar ve ürpererek şu cevabı verir:

"Haklısın, dostum! Bizde de var Hatta bizim durum sizden de kötü! Sizin inek birazdan kalkar, ama bizde öyle inekler var ki yıllar geçse bile yine yerlerinden kalkmazlar!"

Nefis Engeli

"Engeller takılmak için değil, aşılmak içindir"

İnsan, bu dünyaya Allah'ı bulmak, O'nu tanımak, O'nun gösterdiği yolda gitmek üzere gönderilmiştir Fakat imtihan gereği olarak, Allah'a giden yol engellerle doludur Nefis, bu engellerden en büyüğüdür!
Nefsinin kötü meyillerine, şiddetli arzularına boyun eğenler, artık Allah'ın gösterdiği yolda değil, nefsin göster-diği yolda giderler

• Bu yolda sadece dünya vardır

• Bu yolda oyun ve eğlence ile vakit öldürmek vardır

• Bu yolda gayri meşru zevkler vardır

• Bu yolda "ben" merkezli kendini beğenmek, kendini satmak, kendi derdinde olmak vardır

• Bu yolda ulvî gayelerden mahrumiyet, süflî gayelere yönelmek vardır

Nehrin akış yönünden yüzmekle nehre karşı yüzmek farklı şeylerdir Şu hayatta nefse rağmen iyi şeyler yapa-bilmek, nehre karşı yüzmeye benzer Zordur, ama zevkli-dir Her kişinin değil, er kişinin kârıdır

Nefis Perdesi

Nefis, Allah'ı bulmada en büyük perdedir Rivayete gö-re, Allah ile insan arasında zulmanî ve nuranî 70 bin per-de vardır( bkz,Razî, XXIII, 230-231)
Arapça da 7-70-700 gibi ifadeler çokluktan kinaye olduğundan, bu 70 bin ifadesini de aynı şekilde değerlendirmemiz mümkündür Yani insan ile Allah ara-sında pek çok perde vardır Şair, bu perdeleri şöyle ifade eder:

Perdeler, hep perdeler
Her yerde, her yerdeler
(Necip Fazıl)

Bir perde arkasından bakan kimse, eğer o perde şeffaf değilse arkasını göremez Meselâ tabiat, Allah'ın tasarru-funa perdedir Tabiat perdesini aşamayan, "Her şeyi ta-biat yapıyor" der Böyle birine göre, yağmuru bulut yağdırır, meyveyi ağaç yapar Fakat tabiat perdesini aşan ve açan birisi, "Allah, bulutla yağmuru, ağaçla meyveyi gön-deriyor" diye itikat eder, tabiata Allah'a perde olmaktan çıkarır

Benzeri bir durum, nefis için de geçerlidir Nefsini aşamayan birisi, ona bir rububiyet verir, nefsini putlaştınr Kendini kendine yeter görür, üzerinde bir Rabb'in ta-sarrufunu kabul etmek istemez Fakat "Ben kendime malik olamam Çünkü ben yaratıldım Birisi bende tasarrufta bulunuyor Beni yaratan ve vücudumu idare eden zat, beni benden daha iyi biliyor Ben, kaç tane böbrek taşıdığımı bilmezken O, hem böbreğimi, hem kalbimi, hem bütün hüc-relerimi çalıştırıyor" diye düşünür, nefsini Hakk'a şeffaf bir ayna hâline getirir Böylece küfürden-şirkten kurtulur

Nefis Ejderhası

Bir yılan avcısı, dağda donmuş bir ejderha bulur Öl-müş zannederek şehre getirir Halk, bu büyük ejderhanın etrafında halka olmuş seyrederken güneşin ısısıyla buzlan çözülen ejderha, kıpırdamaya başlar Halk, dehşet içinde sağa sola kaçışır Yılancı ise korkusundan ne yapacağım bilemez Ejderha, yılancının üzerine saldırır ve işini bitirir!( Mevlâna, VIII, 236)

Hikâyedeki ejderha, nefsi temsil etmektedir Nefis ej-derhası bazen ölü gibi hareketsiz görülse de bu hâli geçi-cidir Her an harekete geçebilir, sahibine zarar verebilir Meselâ karşı cinse karşı ilgi, bulûğ dönemiyle birlikte kı-pırdanmaya başlar Benzeri bir durumu, mal makam gibi nefsin düşkün olduğu şeylerde görürüz İnsan, hayatının bir döneminde bunlara karşı ilgisiz kalsa bile uygun bir or-tam meydana geldiğinde nefis bunlara meyleder, ulaşmaya çalışır

Arabası olmayan birisine "Niçin araba almıyorsun?" demişler "Henüz o noktada bulûğa ermedim!" cevabını vermiş

Ejderha temsilini biraz daha genişleterek, onu yedi başlı bir canavara benzetebiliriz İnsan, mücadeleyle o başlar-dan birkaçım devre dışı bıraksa bile canavarın başka başları sağlam kalmakta, tehlike arz etmektedir

Bundan dolayı, nefisle mücadele bütün Ömür boyu devam edecek-tir
Gariban birinin mütevazi olması normal bir durumdur Ama aynı kişi zengin olsa veya iyi bir makama gelse eski hâlini devam ettirmesi zorlaşır Nefsi, içten içe kıpırdan-maya başlar "Ben başkayım, ben büyüğüm" havalarına girmek ister

Asıl hüner, böyle durumlarda tevazu hâlini devam etti-rebilmektir

İffet güzeldir, gençte daha güzeldir

Cömertlik güzeldir, zenginde daha güzeldir

Tevazu güzeldir, âlimde daha güzeldir


Yazar: Doç Dr Şadi Eren