İlkçağ Medeniyetleri

İlkçağ Medeniyetleri

Anadolu Medeniyetleri

Anadolu, göç ve ticaret yollarının üzerinde bulunması, Asya ile Avrupa’yı birbirine bağlaması, topraklarının verimli olması ve ikliminin insanların yaşayışına uygun olması gibi nedenlerden dolayı zengin ve yüksek kültürlerin beşiği olmuştur Karşılıklı kültür alış - verişleri Anadolu’da uygarlıkların gelişmesini hızlandırmıştır

MÖ II Binden MÖ VIYüzyıla Kadar Türkiye

Hititler

Hititler, MÖ 2000 yılı başlarında Kafkaslardan Orta Anadolu’ya gelerek Kızılırmak kıvrımı içine yerleşmişlerdir Hititler, MÖ 1400 yıllarında imparatorluk haline gelmişlerdir

Bu dönemin en önemli gelişmesi, Hititler ile Mısırlılar arasında yapılan Kadeş Savaşı Antlaşması’dır MÖ 1296’da yapılan Kadeş Antlaşması tarihte bilinen ilk yazılı antlaşmadır

Hitit Devleti, MÖ 1200 yıllarında batıdan gelen kavimler tarafından parçalanmıştır Ege göçlerinden sonra şehir devletleri halinde yaşayan Hititlere MÖ 700 yıllarında Asurlular son vermişlerdir

Asurlulardan sonra Türkiye’de Pers egemenliği kurulmuş ve Hitit halkı tamamen Pers hakimiyetine girmiştir

Frigyalılar

Frigler, Ege göçleri sırasında Anadolu’ya gelerek MÖ 800 yıllarında Gordion (Polatlı) merkezli bir devlet kurdular

Kafkaslar üzerinden gelen Kimmerlerin egemenliği altına giren Frigyalılara Persler son vermişlerdir

Lidyalılar

Lidyalılar, Frigyalılar gibi MÖ 1200’lerde Anadolu’ya gelerek, bugünkü Gediz ve Küçük Menderes vadileri arasında kalan bölgede Kral Giges tarafından Sard (Salihli) merkezli bir devlet kurmuşlardır Pers saldırılarına dayanamayan Lidya Devleti, MÖ 546 yıllarında yıkılmıştır

İyonyalılar

Dorların baskısı sonucunda Akaların bir kısmı Yunanistan’dan Batı Anadolu’ya göç etmişler ve İzmir çevresindeki yerli halkla kaynaşarak şehir devletleri kurmuşlardır Bu şehir devletleri arasında siyasal birlik sağlanamamıştır İyon şehir devletleri arasında en tanınmışları Efes, Milet, Foça ve İzmir’dir

Ön Asya’dan gelen ticaret yollarının bitim noktasında bulunan İyonyalılar, kısa zamanda ileri bir medeniyet kurmuşlar ve kolonicilik faaliyetleriyle zenginleşmişlerdir

Urartular

Urartu Devleti, Doğu Anadolu’da Asya kökenli Hurriler tarafından kurulmuştur Urartuların merkezi Tuşpa (Van)’dır Bölgenin en güçlü devletlerinden biri olan Urartular, MÖ 600’lerde Medler tarafından yıkılmıştır

MÖ II Binden MÖ VI Yüzyıla Kadar Türkiye’de Kültür ve Medeniyet

Devlet Yönetimi

İlkçağlarda Türkiye’de kurulan devletler krallıkla yönetilmiştir Bütün yetkiyi elinde bulunduran krallar, aynı zamanda başkomutan, baş yargıç ve baş rahiptir
Bu durum kralların siyasi askeri ve dini yetkileri kendilerdinde topladıklarını ve güçlerini arttırdıklarını göstermektedir

Başlangıçta Hitit Krallığı, feodal beyliklerden oluşuyordu Daha sonraları bu beylikler kaldırılarak yerlerine merkezden valiler atanmıştır Böyle bir değişiklikle Hititler merkezi otoriteyi güçlendirmeyi amaçlamışlardır

Hititlerin ilk zamanlarında kralın yetkileri soylulardan oluşan Pankuş Meclisi tarafından sınırlandırılmıştır Ancak imparatorluk döneminde Pankuş Meclisi’nin yetkileri azalırken kralın yetkileri artmıştır

Dolayısıyla soylular yönetimden uzaklaştırılmıştır Devlet yönetiminde kraldan sonra en yetkili kişi Tavananna adı verilen kraliçeydi Tavananna, dini törenlere ve bayramlara başkanlık yapar, kral savaşa gittiğinde ülkeyi yönetirdi Hatta Kadeş Antlaşması’nda Hitit kralının yanında kraliçenin de imzası yer almıştır Bu durum Hititlerde kadınların devlet idaresinde etkili olduğunu göstermektedir
Hititlerde Pankuş Meclisi'nin bulunması meşrutiyete benzeyen bir yönetim varlığını ve kralların yetkilerinin bir dönem kısıtlandığını göstermektedir

Ordu

Türkiye; topraklarının verimli olması ve ticaret yolları üzerinde bulunması sebebiyle sık sık istilalara uğramıştır Bu durum Anadolu’da kurulan devletleri askerliğe önem vermeye zorlamıştır

Ticaret faaliyetleriyle zenginleşen Lidyalılar, Anadolu’ da ücretli askerlik sistemini kurmuşlardır Ancak bu askerler arasında dil ve taktik birliği olmadığı gibi vatan - millet sevgisi de yoktu Sadece para için savaşan ücretli askerlerin başarı kazanmasını zorlaştırmıştır Bu durum Lidyalıların yıkılmasında etkili olmuştur

Hukuk

Anadolu’da İlkçağ hukuku, komşu medeniyetlere göre yumuşak bir karakter taşımaktadır Anadolu’da yapılan kanunlarda komşu medeniyetlerin önemli etkisi ve katkısı olmuştur

Hititler, kanunlarını Mezopotamya’dan almakla beraber, ilaveler ve düzeltmelerle Anadolu’da ilk kanunları yapmışlardır Medeni hukuk ve ceza hukuku büyük gelişme göstermiştir Hitit kanunları, hür vatandaşlara olduğu kadar kölelere de mülkiyet hakkı tanıyordu
İlkçağ devletlerinin temel geçim kaynağı tarım ve hayvanlılık olduğu için tarım ve hayvanlığı korumaya yönelik ağır cezalar içeren kanunlar yapmışlardırÖrneğin;Frigyalılarda öküz kesene ölüm cezası verilmiştir

Hititlerde krallın buyruklarına karşı gelmek develete baş kaldırmak büyük suç sayılmış ve ölümle cezalandırılmıştır Bu da Hititlerin merkezi otoriteye önem verdiklerini göstermektedir

Din ve İnanış

İlkçağlarda Türkiye’de çok tanrılı bir din anlayışı hakimdi Bu nedenle Anadolu için “Bin Tanrı İli” denilmiştir Anadolu’nun batısında kurulan medeniyetler Yunan tanrılarından, doğuda kurulan medeniyetler ise, Mezopotamya tanrılarından etkilenmişlerdir Bu durum, Türkiye’nin coğrafi konumundan doğan tabii bir sonuçtur
İlkçağ insanlarında uğraş alanlarındaki gelişmeler inançları üzerinde etkili olmuşturÖrneğin tarım faaliyetlerine önem veren Frigyalılarda en büyük tanrı olarak bereket tanrısı Kibele'yi kapul etmeleri gibi

Sosyal ve İktisadî Hayat

Anadolu’da halk sosyal sınıflara ayrılmıştı En üst sınıf olarak kabul edilen kral ve ailesi devletin yönetimini üstlenmiştir Anadolu’da asillerden başka rahipler, sanatçılar, askerler, memurlar ve köleler gibi sınıflar da bulunuyordu
Anadolu'da bu sınıfların bulunması Türkiye'de yaşayan insan topluluklarının arasında eşitsizliğin olduğunu göstermektedir

Ticarete büyük önem veren Lidyalılar, bu amaçla Efes’ten başlayarak Mezopotamya’ya kadar uzanan Kral Yolu’nu yapmışlardır Bu yolun yapılması sonucunda;

* Lidyalılar zenginleşmiştir
* Doğu - Batı kültürleri arasında etkileşim artmıştır
* Takas usulünün gelişen ticareti karşılayamaması üzerine MÖ 700 yıllarında Lidyalılar ilk parayı kullanmışlardır

Lidayalıların parayı icat etmeleri;alışverişi kolaylaştırmış ekonomik hayatı canlandırmış sermaye birikimine ve finans sektorünün oluşmasına ortam hazırlamıştır Paranın kullanılmasına başlanmasından sonra değiş dokuş(takas) uygulaması ortadan kalkmıştır

Denizci bir medeniyet olan İyonyalılar, Akdeniz ve Karadeniz’de koloniler kurarak ticaret faaliyetleriyle zenginleşmişlerdir

Bir devletin ekonomik, siyasal ve sosyal nedenlerden dolayı, kendi sınırları dışında ele geçirip yönettiği ülkeye veya topraklara koloni denir Kolonilerin kurulmasında;

* Hammadde ihtiyaçlarının karşılanması
* Üretim fazlası mallar için pazar bulunması
* Askeri gücün artırılmak istenmesi
* Diğer devletlere askeri, siyasal ve ekonomik alanlarda üstünlük sağlama düşüncesi etkili olmuştur

Yazı ve Edebiyat

Anadolu’ya yazıyı Mezopotamya medeniyetlerinden Asurlular getirmiştir

Hititler ve Urartular, Asurlulardan aldıkları çivi yazısını kullanmışlar, ayrıca Hititler kendi icatları olan hiyeroglif yazısını da kullanmışlardır Frigyalılar, Lidyalılar ve İyonyalılar Fenikelilerin alfabesini kullanmışlardır

Hititlerden kalan en önemli yazılı eserler anal adı verilen yıllıklardır Hititler anallarla (yıllıklar) Anadolu’da tarih yazıcılığını başlatmışlardır
Hitit yıllıklarında kralların,zaferi kadar yenilgilerininde yıllıklara yazdırılması tarafsız bir tarih anlayışına sahip olduğunu göstermektedirBu yıllıklar ,İlkçağ Anadolu tahihinin aydınlanmasında önemli rol oynamışlardır

Bilim ve Sanat

Anadolu medeniyetleri içinde her yönden en ileri olanı İyonyalılardır İyonyalılar özgür düşüncenin ve pozitif bilimlerin öncüsü olmaları yönüyle önem taşırlar Felsefe, matematik ve tıp bilimlerinin temeli İyonya’da atılmıştır

Hitit sanatı, Mezopotamya sanatının etkisinde gelişmiştir Heykelcilik ve kabartmacılık gelişen başlıca sanatlar olmuştur Hititlerin en önemli kabartmaları Yazılıkaya ve İvriz kabartmalarıdır Frigyalılarda dokumacılık, maden işçiliği, kaya mimarisi, Lidyalılar da dokumacılık, çömlekçilik, dericilik ve madencilik, Urartular da maden işlemeciliği, su mimarisi, İyonyalılarda ise, saray ve tapınak mimarisi gelişmiştir

İskender İmparatorluğu

MÖ 337’de tahta geçen İskender, önce Yunanistan’daki bütün şehir devletlerini, sonra da Anadolu, İran, Irak, Suriye ve Mısır’da Perslere ait tüm toprakları kendine bağlamayı başardı Büyük İskender’in Asya seferinin sonucunda Hellenizm uygarlığı doğmuştur Büyük İskender, 33 yaşında öldü (MÖ 323) İskender’in ölümünden sonra kazanılan topraklarda bağımsız devletler kurulmuştur

Roma İmparatorluğu

Romalılar; disiplinli, planlı ve teşkilatlı hareket ederek kısa sürede bütün İtalya’yı Roma’ya bağlamışlardır Bu gelişmelerden sonra Romalılar, Doğu Akdeniz’e yönelmişlerdir İskender İmparatorluğu parçalandıktan sonra Selevkoslar Krallığı’nı yenerek Türkiye topraklarının tamamına hakim olmuşlardır

Roma İmparatorluğu’nun siyasal tarihinde; Krallık Cumhuriyet ve İmparatorluk dönemleri yaşanmıştır Merkezi yönetimin zayıflaması, eyaletlerin güçlenmesi, Hristiyanlığın yayılması, Kavimler Göçü’nün meydana getirdiği kargaşa, iç savaşlara katılan orduların sınırları ihmal etmesi gibi nedenlerden dolayı Roma İmparatorluğu, Doğu ve Batı olarak parçalanmıştır (395) Bunlardan Batı Roma 476’da, Doğu Roma ise 1453’te yıkılmıştır

Roma’da patricilerle (soylular) plepler (Roma’ya sonradan gelen halk) arasında çatışmalar olmuştur Romalılar Yunan kanunlarından yararlanarak 12 Levha Kanunlarını yapmışlardır Patrici-Plep mücadelesi 12 Levha Kanunlarından sonra da devam etmiştir
Gümümüz Batı dünyasında uygulanan hukuk kurallarının temeli Roma hukukuna dayanır Bu hukuk kuralları bazı değişikliklerle Bizans hukuku adıyla Doğu Roma 'da yürürlükte kalmıştır

Romalılar ticareti geliştirmek amacıyla Anadolu’da yeni yollar yapmışlar ve ihtiyaç duydukları ürünleri Anadolu’dan götürmüşlerdir

Romalılar; Fenikeliler, İyonyalıların ve Yunanlıların geliştirdiği alfabeye son şeklini kazandırmışlar ve “Latin Alfabesi”ni oluşturmuşlardır Mısır’dan aldıkları Güneş yılı esaslı takvimi, Sezar ve Papa XIII Gregor dönemlerindeki düzenlemelerle bugün kullandığımız şekle getirmişlerdir

Mezopotamya Medeniyetleri

Sümerler birbirinden bağımsız birçok küçük şehir devletçiklerinden oluşan bir uygarlık kurdular

Şehir devletleri arasında savaş eksik olmuyordu Kuvvetli prensler, yakınındaki diğer şehirlere de söz geçirerek büyük krallıklar kuruyordu

Mezopotamya’daki ilk medeniyet olan Sümerler, aynı zamanda tarihte bilinen ilk yazıyı da kullanmışlardır MÖ 3000’lerde kullanılmaya başlanan yazı sayesinde kültür aktarımı kolaylaşmıştır

Aşağı Mezopotamya’da bulunan Sümerlerin kralı Urugakina tarafından ilk yazılı kanunlar yapılmıştır (MÖ 2375) Bu kanunların cezalandırma yöntemi genel olarak “fidye” yani “bedel” sistemine dayalıydı

Çok tanrılı dine inanan Sümerlerin kralları rahip - kral olarak bilinirdi Öncelikle dini amaçlı yaptıkları “Ziggurat” denen tapınaklar aynı zamanda rasathane ve soğuk hava deposu olarak kullanılmıştır

Bilimde ilerlemiş olan Sümerler dört işlemi kullanmışlar ve dairenin alanını hesaplamayı başarmışlardır Edebiyat alanında günümüze kadar ulaşan en önemli eserleri Yaradılış, Tufan ve Gılgamış destanlarıdır
Akadlar tarihte bilinen ilk büyük imparatorluğu, ilk düzenli ve sürekli orduları kurmuşlar, bunun sonucu olarak Sümer uygarlığını Ön Asya’ya yaymışlardır

I Babil Devleti’nin krallarının en önemlisi olan Hammurabi ilk anayasa olarak kabul edilen “Hammurabi Kanunları’nı” yapmıştır Bu kanunlar yapılırken daha önce uygulanan kanunlardan yararlanılmıştır Urugakina Kanunlarına göre daha sert cezalar vardır Bazı suçlara kısas cezaları verilmiştir
Babil Kralı Hammurabi rahip-kral anlayışını reddederek gücünü dinden değil askeri kuvvetten almıştırMutlak Krallık sistemi Hammurabi ile başlamıştır

MÖ 2000 yıllarında Asurlular, Anadolu’da ticaret kolonileri kurarak hem ticareti geliştirmişler, hem de Anadolu’da yazılı devirleri başlatmışlardır Kayseri yöresindeki Kültepe’de ticaretle ilgili Asurca birçok tablet bulunmuştur

Mısır Medeniyeti

Mısır Medeniyeti, Nil nehrinin çevresinde kurulmuştur Etrafının çöllerle çevrili olması, diğer medeniyetlerle daha az etkileşmesine neden olmuştur

Mısırlılar öldükten sonra dirilmeye inanmışlar ve bu nedenle diğer yaşamlarında kullanabilmek için bazı eşyalarını mezarlarına koymuşlardır

Mısır sanatı dini ağırlıklıdır Yeniden dirileceklerine inandıklarından cesetlerin bozulmamasına dikkat etmişler ve Mısırlılarda mumyacılık milli sanat haline gelmiştir Mumyacılık faaliyetleri insan vücudunun yakından tanınmasını ve Mısır’da tıp biliminin gelişmesini sağlamıştır

Mısırlılar, resim yazısı denilen hiyeroglif yazısını kullanmışlardır Gök cisimlerini incelemek için rasathaneler kurmuşlar ve astronomide oldukça ilerlemişlerdir Bugün kullandığımız Miladi takvimin ilk düzenli şeklini Mısır medeniyeti oluşturmuştur

Mısır ekonomisinin temelini tarım ürünlerinden sağlanan gelirler oluşturuyordu Mısır’da canlı bir ticaretin olduğu bilinmektedir

Fenikeliler

Fenikeliler, Lübnan dağları ile Akdeniz sahili arasında kalan kıyı şeridine yerleşmişlerdir Arazilerinin tarıma elverişli olmaması ve Mısır’dan Anadolu’ya ulaşan ticaret yolu üzerinde bulunmaları Fenikelilerin ticaret alanında ilerlemelerini sağlamıştır Fenikeliler şehir devletçikleri halinde yaşamış ve krallıkla idare edilmişlerdir

Fenikeliler kurdukları kolonilere sadece ticari amaçlarını gerçekleştirmek için gittiklerinden dolayı askerliğe önem vermemişler ve kolonilerini yurt edinmemişlerdir Bu nedenle kolonilerini kaybetmişlerdir

Tarihe en önemli katkıları günümüz Latin alfabesinin temelini oluşturan 22 harfli ilk alfabeyi bulmalarıdır
Denizcilik ve ticaret faaliyetleriyle gelişme gösteren Fenikeliler Doğu lve Ön Asya uygarlıklarındaki gelişmeleri Batıya taşıyarak kültürler arası etkileşimi sağlamışlardır

İbraniler

Tarihte ilk defa tek tanrılı bir dine inanan İbraniler, Musevilik dininin sadece kendi kavimlerine ait olduğunu kabul ederek diğer toplumlarda yayılmasını engellemişlerdir Bu durum dünyanın değişik yerlerine dağılan Yahudilerin milli birliklerini korumalarını ve varlıklarını sürdürmelerini sağlamıştır

Yunan Medeniyeti

Dorlar taarfından Yunanistan’da kurulan şehir devletçiklerine polis adı verilmiştir Yunanistan’ da sınıflar arasındaki mücadeleler sonunda sınıf farkları kaldırılmış ve demokrasi yönetimi benimsenmiştir

Yunanistan’da Halk gelirine göre, “Dörtyüzler Meclisi” veya “Halk Meclisleri”nde yönetime katılma olanağı elde etmiştir

Yunanistan’da yapılan kanunlarla demokratikleşme yolunda önemli bir adım olmasına rağmen asillerin yetkileri ellerinden alındığı için diğer sınıflar arasında mücadele yine devam etmiştir