Ebû Osman Hîrî Kimdir

Büyük velîlerden İsmi Saîd bin İsmâil Hîrî; künyesi Ebû Osman'dır Aslen Rey şehrinden olup, Nişâbur'a yerleşmiştir Zamânının en meşhur rehberi ve bir tânesi idi 910 (H298) senesinde vefât etti Horasan'da tasavvufun yayılması için büyük hizmetleri oldu Zamânın meşhur velîlerinden Cüneyd-i Bağdâdî, Rüveym, Yûsuf bin Hüseyin ve Muhammed bin Fadl gibi büyüklerin sohbetinde bulundu Üç büyük hocası vardır Bunlardan ilk hocası Yahyâ bin Muâz, ikincisi Şâh Şücâ Kirmânî, üçüncüsü Ebû Hafs Haddâd'dır Tasavvuf ehli zâtların sözlerini insanlara anlatması ve açıklaması için Nişâbur'da onun için husûsî bir kürsü kurulmuştur

Ebû Osman Hîrî hazretlerinin tasavvuf yoluna girişi, şöyle anlatılır: Henüz küçük yaşta olmasına rağmen, Allahü teâlânın ihsân ettiği bir azimle yükseklikleri arar bir hâli vardı Bir gün dört kişi ile mektebe gidiyordu Gâyet güzel bir elbise giymiş, başına da güzel bir sarık sarmıştı Giderken harâbe bir yerin önünden geçiyorlardı Bu harâbe içinde sırtı yara olmuş bir eşek duruyordu Bir karga bu hayvanın yarasını gagalıyordu Hayvan âciz ve çâresiz bir halde kargayı kovamıyordu Gâyet ızdıraplı ve perişân bir halde acı içinde kıvranıyordu Bu hâl Ebû Osman Hîrî'yi çok üzdü, kalbi sızladı Hemen hayvanın yanına yaklaşıp, başındaki sarığı çıkardı Hayvanın yarasını sarığı ile sardı Sırtındaki kıymetli cübbeyi de üzerine örttü Zavallı hayvanı içinde bulunduğu sıkıntıdan kurtardı Bu hareketiyle kalbi rahatlamıştı O gün daha eve dönmeden içine evliyânın feyzi ve sevgisi doğmuştu Büyük bir şevkle arayışı artmıştı Kalbi yanık ve perişan bir halde zamânın meşhur velîlerinden Yahyâ bin Muâz hazretlerinin huzûruna gitti Bu zâtın dergâhına girip talebesi oldu Bir müddet sonunda ders ve sohbetlerinde olgunlaşıp, pişti Ancak arayışı sona ermiş değildi Bir gün dergâha gelen bir grup misâfir, zamânın meşhur evliyâsından olan hocaları Şâh Şücâ Kirmânî hazretlerinden bahsedip, onun hallerini anlatmışlardı Anlatılanları dinleyince içine o zâtı görme arzusu düştü Bu sebeple Kirman'a gitti Sohbetinde bulunmak için müsâde istedi Ancak; "Sen recâyı, devamlı ümitli olma hâlini, kendine huy edinmişsin Ümidi huy hâline getirmişsin Recâyı taklid etmek benliktendir Hocan Yahyâ bin Muâz'ın recâsı hakîkî, seninki ise taklîdîdir" diyerek talebeliğe kabûl etmedi Fakat, dergâhından ayrılmadı Devamlı yalvardı Bu yalvarma hâli yirmi gün devâm etti Sonunda onu sohbetine kabûl edip, talebeleri arasına aldı Şah Şücâ Kirmânî hazretlerinin ders ve sohbetlerinden çok istifâde edip, feyz aldı

Şah Şücâ Kirmânî, bir gün Ebû Osman Hîrî ile birlikte zamânın meşhûr velîlerinden Ebû Hafs Haddâd'ın ziyâretine gitmişti Ebû Hafs Haddâd'ın sohbetinde bulunmaya can atıyor, ona talebe olmayı çok arzu ediyordu Ancak hocası Şah Şücâ'dan da müsâde istemekten çekiniyordu Allahü teâlâya duâ edip o zâtın yanında kalmayı nasîb etmesini istedi Misâfirlikleri sırasında bir gün Ebû Hafs Haddâd gâyet neşeli bir hâlde Şah Şücâ Kirmânî'ye; "Bu genci burada bırak Bu bizim hoşumuza gitti, onu sevdik" diyerek Ebû Osman Hîrî'yi istedi Hocası onu kıramayıp kabûl etti Onu bırakıp, memleketine döndü Artık Ebû Osman Hîrî, Ebû Hafs Haddâd'ın talebesi oldu Bir müddet ders ve sohbetlerine devâm etti Bir gün hocası ona huzûrundan ayrılıp gitmesini söyledi "Bir daha yanımıza gelmeni istemiyorum!" dedi Ebû Osman Hîrî bu çetin imtihan karşısında edeple yerinden kalktı, bir şey söylemeden ve hocasına sırtını dönmeden geri geri yürüdü Hocası gözden kayboluncaya kadar bu halde yüzünü dönmeden geriye doğru hem yürüdü hem de gâyet içli bir şekilde ağladı Dergâhın eşiğine yakın bir yere bir çukur kazıp içine girmeyi ve buradan hocasını seyretmeyi, hocası emretmeyince bu çukurdan çıkmamaya karar verdi O böyle âşık ve yanık bir halde kıvranırken, hocası Ebû Hafs Haddâd onun hâlini müşâhede edip yanına çağırdı Yakın talebeleri arasına aldı Ayrıca kızını verip kendine dâmâd yaptı Ebû Osman Hîrî bu hocasının yanında kemâle erip büyük bir velî ve meşhûr bir mürşid-i kâmil, yetişmiş ve yetiştirebilen bir rehber oldu Yaşayışı, sohbetleri, vâz ve nasîhatlarıyla insanlara Allahü teâlânın emir ve yasaklarını anlattı İnsanların dünyâ ve âhiret saâdetine kavuşmalarına vesîle oldu Dergâhında pek çok kıymetli âlim yetişti

Ebû HüseyinVerrâk şöyle demiştir: "Biz tasavvufta ilk talebeliğimiz sırasında Ebû Osman Hîrî'nin dergâhında şu hususlara dikkat ederdik Bize haberimiz olmadan ihsân edilen, verilen şeyleri ihtiyâcımız olsa bile severek muhtaç birine verirdik Yanımızda yiyecek bulundurmadan gecelerdik Yanımızda tutmaz, ihtiyâcı olanlara verirdik Bize kötülük yapanlardan aslâ intikam almaz, hattâ onları mâzur görüp, alçak gönüllülük gösterir ve özür dilerdik Hakâret gördüğümüz kimseye iyilik yapardık İçimizdeki kötü düşünceler yok oluncaya kadar ona ihsânda, ikrâmda bulunurduk"

Menkıbeleri pek çoktur Talebelerinden Ebû Amr adında bir zât şöyle anlatmıştır: "Ebû Osman Hîrî hazretlerini tanıyıp sohbetlerinde bulundum Önceden içinde bulunduğum kötü hallerimi terkettim Günahlarıma tövbe edip bir daha işlememeye karar verdim Ancak bir müddet sonra yine günaha başladım Uygunsuz hallerim oldu Bu sebeple hocamın huzûruna çıkamıyordum Görünmemek için kaçıyordum Bir gün yolda karşılaşıverdik Bana şefkat ve merhâmetle yaklaşıp; "Evlâdım! Düşmanlarınla günahlardan ve kusurlardan uzak olmadıkça oturma Eğer onlarla günahlara batmış bir halde görüşürsen senin bu hâline sevinirler Sen günahsız temiz olduğun zaman ise üzülürler Eğer günah işlemen gerekiyorsa bizim yanımıza gel ki, biz sana katlanalım! Böylece düşman arzusuna kavuşamasın" dedi Bana bu sözleri söyleyince kalbimden günah işleme düşüncesi silindi Gerçek bir şekilde tövbe ettim"

Bir gün yolda yürürken ayyâş, derbeder ve elinde saz bulunan bir genç, Ebû Osman'ı görünce sazını abasının içine sakladı Ebû Osman'ın kendisine bu yaptıklarının kötülüğünü anlatacağını zannetti Fakat Ebû Osman onun yanına şefkatli bir şekilde giderek, direk sözle ayıplayıp sakındırmadan onun anlayacağı ve kabûl edeceği bir tarzda; "Hiç çekinme, zîrâ insanların hepsi birdir, talebelerin hepsi aynıdır" dedi Genç onun böyle merhametli davranışından, kendisinin kurtuluşunu çok arzu ettiğini anladı ve yaptığı işlerden ziyâdesiyle pişmanlık duyarak tövbe etti Ebû Osman Hîrî hazretleri onun bu hâlini memnuniyetle karşıladı Gidip gusül abdesti almasını ve tekrar yanına gelmesini söyledi Genç gidip gusül abdesti alıp gelince, huzûruna oturtup, şöyle duâ etti: "Ya Rabbî! Bana düşen vazîfeyi yaptım Gerisini sana havâle ediyorum" Duânın hemen ardından genci iyi bir hal kapladı Gencin bu hâline şaşan birine ise, bu, Allahü teâlânın ihsânıdır demek isteyerek; "Hâle hâkim olan Allahü teâlâdır" dedi

Ebû Osman hazretlerine talebe olup sohbetlerinde bulunan biri, bir gün huzûrunda eski hallerini hatırladı Önceden tanıyıp görüştüğü bir kadını düşünmeye başladı Bu hâli kerâmetiyle anlayıp, o talebeye bakarak; "Utanmıyor musun?" diyerek îkâz etti Talebe toparlanıp kendine geldi

Ferganalı bir zât her sene nâfile hac yapardı Yolu Nişâbur'a uğradığı ve Ebû Osmân Hîrî hazretlerinin şöhretini duyduğu halde sohbetine gitmemişti Bir seferinde ise huzûruna varıp selâm vermişti Hiç cevap vermemişler Kendi kendine, selâm verdiğim ve hal hatır sorduğum halde cevap verilmiyor? Bu nasıl iştir?" diye düşünürken, Ebû Osman Hîrî hazretleri söze başlayıp; "Hiç böyle hac yapılır mı? Anne hasta bir halde bırakılıyor Rızâsı alınmadan yola çıkılıyor?" dedi Gelen kimse diyor ki: "Hatâmı anladım, büyük bir pişmanlık içinde annemin yanına döndüm Anneme hizmet ettim Vefât edinceye kadar hizmetine devâm edip, yanından ayrılmadım Annemin vefâtından sonra, hac için yola çıktım Ebû Osman Hîrî hazretlerine uğradım Beni büyük bir alâka ile karşıladı Artık onun talebesi olmak için hizmetine girmeyi çok arzû ediyordum Kabul buyurunca talebeleri arasına girdim Bana dergâhta hayvanlara bakma işini verdiler Uzun müddet sohbetlerinde bulunup, verilen vazîfeyi yaptım"

Bir kimse; "Efendim dilimle Allahü teâlâyı zikrediyorum ve kalbimle yapamıyorum Ne yapayım!?" diye sorunca; "Şükret, hiç olmazsa bir organın, dilin itâatkâr oluyor Senden bir uzva bu iş için yol açılmış inşâallah bir gün kalp de ona uyar" buyurdu

Akıllı bir kimse kendine zulmeden birini mâzur görebilir mi? diye sorduklarında; "Tabi mâzur görebilir Fakat zulmedeni Allahü teâlânın gönderdiği bir musîbet olarak kabûl etmek (imtihan edildiğini, günahları sebebiyle veya yüksek dereceye kavuşturulması için) şartıyla" dedi

Buyurdu ki: "Reddedilmemek için Allahü teâlâya itâate devâm etmek, saâdetin; tövbesinin kabûl olunacağını umarak, tövbe etme ümidiyle isyânda ısrar ve günaha devâm etmek, şekâvetin alâmetidir"

"Üç şey düşmanlığa sebeb olur: Mala tamahkârlık, insanların ikrâmlarına düşkünlük göstermek, insanların göstereceği îtibâra önem vermek!"

"Korku, Allahü teâlânın adâletinden; ümid ise lütfundandır"

"İnsanlar isteklerine karşı çıkılmadıkça, bulundukları ahlâk üzere halim selîmdirler İsteklerine karşı çıkılınca iyi görünen insanlar hemen kötü ahlâklı kesiliverirler Gerçekten iyi insanlar isteklerine karşı çıkılınca da değişmezler"

"Akıllı, korktuğu şey başına gelmeden önce, onun çâresine bakandır"

"Allah korkusu, seni O'na ulaştırır ve kendini beğenmekten uzaklaştırır"

"Dünyâyı sevmek, Allah sevgisini kalpten götürür Allahü teâlâdan başkasından korkmak, Allah korkusunu kalpten çıkarır; Allah'tan başkasından istemek, Allahü teâlâya olan ümidi kalpten uzaklaştırır"

"Zenginlerle sohbet ederken azîz, fakirlerle sohbet ederken alçak gönüllü ol Zenginlere karşı izzetli davranman tevâzu, fakirlere karşı alçak gönüllü olman şereftir"

"Evliyânın sohbetine kavuşan kimse, Allahü teâlâya kavuşturan yolu bulur"

"Nefsine âit bir şeyi güzel gören kimse ayıplarını ve kusurlarını görmez Her hususta nefsini itham edenlerden başkası, kendi kusurlarını göremez"

"Verâ, şüpheli şeylerden sakınmak nedir?" diye sorulunca; "Ebâ Sâlih Hamdûn Kassâr, can çekişen bir dostunun karşısında bulunuyordu O kimse vefât etti Hamdûn Kassâr odada yanan lambayı söndürdü Lambayı niçin söndürdün, diye sorulunca, lambanın içindeki yağ şimdiye kadar vefât eden bu kişiye âitti O vefât edince mîrasçılarına kaldı Başka yağ bulunuz" cevâbını verdi

"Her çeşit üzüntü fazîlettir, mümin için derecede ziyâdeliktir Fakat üzüntünün sebebi günah olan şeyler olmamalı Bunları yapamadım diye üzülmemeli Her çeşit üzüntünün fazîlet olması, üzüntünün insanın derecesini yükseltmese bile günahlarının silinmesine, affedilmesine sebeb olmasıdır"

"Bir mürşide, rehbere talebe olan kimsenin, samîmî değilse, günden güne betbahtlığı artar"

"Tasavvufta yetişmek isteyen mürid, talebe, tasavvuf erbâbı olanların ilminden bir şey işitir ve bu işittiği şeyle amel ederse, bu husus kalbinde ömrünün sonuna kadar istifâde edeceği bir hikmet olur İşitip amel etmeyen kimse için ise, işittiği şey ezberlenen bir hikâye gibi akılda kalır ve zamanla unutulup gider"

Hocası Ebû Hafs vefât edeceği sırada, bir nasîhatta bulununuz da bize yâdigâr kalsın demişti Bunun üzerine; "İşlenen kusur ve hatâlara bütün kalbinizle kırgın ve üzgün olunuz Bu söz size nasîhatim olsun" buyurmuştur

"Kim sözüyle ve işiyle sünneti nefsine hâkim kılarsa, sünnete uyarsa hikmetle konuşmuş ve yapmış olur Kim nefsine ve arzusuna göre iş yaparsa ve konuşursa bid'at işlemiş olur"

"İnsanların içine nereden geldiği bilinmeyen keder nasıl çöker?" diye sorulunca; "Ruh, insanın işlediği günahları ve kötülükleri unutmaz Nefs ise bunları unutur Ruh, nefsin mahvolduğunun farkına varır ve bu sebeple insanın içine bir keder çöker İnsan bunun sebebini anlayamaz"

"Kul için güzel edepten daha iyi mertebe göremedim Çünkü aklın hayâtı edeptir İnsan edep ile dünyâ ve âhirette yüksek derecelere kavuşur"

"Kim nefsini terbiye ederse, herkes ondan terbiye öğrenir Edep ehline aykırı hareket eden, yasaklara dalar ve kendisine tâbi olanlar yoldan saparlar"

"Edep iki kısımdır: Bâtının edebi, zâhirin edebi Bâtının edebi, kalbin temizlenmesi; zâhirin edebi ise uzuvları kötülük yapmaktan ve günahlardan korumaktır"

"İbâdetin tadını alan kimse ibâdetten usanmaz Usanan kimse, Allahü teâlâyı az tanıdığı için usanır Peygamber efendimiz o kadar çok namaz kılardı ki, mübârek ayakları şişerdi"

"Allahü teâlânın mârifetle aziz kıldığı bir kimseye yaraşan, günah işleyerek kendini zelîl etmemesidir"

"Zühd; dünyâdan el etek çekmek ve dünyâ kimin eline geçerse geçsin kaygılanmamaktır"

"Dürüst, gerçek ve doğru korku, açık ve gizli günahlardan büyük bir dikkatle sakınmaktır"

"Sabırlı kimseler, sıkıntılara katlanmayı huy edinenlerdir"

"Tevâzuun kaynağı şunlardır: İnsan cehâletini hatırında tutmak, işlediği günahı unutmamak ve Allahü teâlâya devamlı muhtâc olduğunu hiç aklından çıkarmamak"

"Arzu ve isteklerinin peşinde koştuğun müddetçe zindanda gibisin İşi, Allahü teâlâya havâle edersen, râhata ve selâmete erersin"

EY OBUR!

Ebû Osman Hîrî, öyle mübârek bir zâttı ki, rastladığı iyi veya kötü davranışlar karşısında takındığı tavırla muhâtap olduğu kimselere faydalı olur, onların kurtulmasını düşünürdü Bir gün onu iyi tanımamış ve kabullenememiş olanlardan biri onu yemeğe dâvet etti Dâveti kabûl ederek gitti Adam kapıdan ona; "Ey obur! Yiyecek bir şey yok, geri dön!" dedi Ebû Osman geri dönüp giderken tekrar çağırdı ve; "Bir şeyler yiyebilmek için ne kadar ciddî davranıyorsun Yiyecek hiçbir şey yok" dedi O yine geri döndü Fakat adam tekrar çağırdı ve; "Köpek var yersen ye, yoksa hemen git"dedi Bu hal defâlarca tekrarlanmasına rağmen Ebû Osman hiç incinmedi, hiç kırılmadı En sonunda adam onun olgunluğunu, tevâzuunu, kibirden ve kızmaktan uzak olduğunu gördü Bu halin ancak evliyâda bulunacağı kanâatına vardı Özür dileyip talebesi oldu "Sen nasıl bir kişisin ki, sana defâlarca hakâret ettim ve kovdum Ama sende hiç kırılma ve incinme belirtisi görülmedi" diye sordu O da cevap olarak; "Kırk yıldan beri, Allahü teâlâ beni hangi hal içinde bulundurursa bulundursun, hiç hoşnudsuzluk duymadım" dedi

EDEB NASIL OLUR?

Ebû Osman Hîrî hazretleri buyurdu ki: "Allahü teâlâya karşı edep, O'ndan devamlı korku üzere bulunmak ve O'nu murâkabe üzere olmaktır Resûlullah'a karşı edeb, sünnet-i seniyyeye yapışmakla; evliyâya karşı edeb, ona hürmet etmek, hizmetlerinde bulunmakla; çoluk-çocuğa karşı edep, onlara güzel ahlâk ile muâmele etmekle; arkadaşlara ve dostlara karşı edep, onlara güler yüzlü olmakla; câhillere karşı edep, onlara duâ ve merhâmet göstermekle olur"