Karaçay - Malkar Kültüründe Avcılık Ve Av Tanrısı Apsatı

Kırım Dergisi, 9 (34), 2001, 36-41ss





Avcılığın Sosyo-Kültürel Yapı Üzerindeki Rolü

İnsanoğlunun ilkel topluluk düzeyinden gelişmiş toplum seviyesine ulaşma sürecinin binlerce yıllık geçmişinde, avcılık ekonomik olduğu kadar sosyal ve kültürel açılardan da insanların hayatında önemli bir rol oynamıştır Üretici olmayan bir ekonomiye sahip ilkel insan topluluklarının beslenme ihtiyaçlarını tabiattan sağladıkları, beslenme alanında herhangi bir işbölümüne sahip olmadıkları “toplayıcılık” döneminin ardından, insanoğlunun basit âlet ve silahlar yapmayı başarmasıyla birlikte insanlık tarihinde “avcılık” dönemi başlamıştır İlkel insan topluluklarında erkeklerin, sahip oldukları kadın ve çocukları savunma içgüdüsüyle geliştirdikleri savunma silahları, insanların toplayıcılıktan avcılığa geçişlerinde bir vasıta olmuş ve ilkel toplulukta ortaya çıkan basit işbölümü neticesinde kadınlar toplayıcılıkta kalırlarken, erkekler avcılık konusunda uzmanlaşmaya başlamışlardır

İlkel insan topluluklarında erkeklerin avcılığa geçerken kadınların toplayıcılıkta kalmaları biyolojik farklılaşma temeline dayanan ilk ekonomik işbölümünü de yaratmıştır (Şenel 1985: 52)

Avcılık bir yandan kadınlarla erkekler arasında bir ekonomik işbölümü meydana getirirken, diğer yandan, çalışma alanında erkekler arasında işbirliğini, toplumsal ilişkiler alanında ise kadın-erkek birliğini pekiştirmiştir Ortak çalışmayı gerektiren avdan “ortak paylaşma” ilkesine göre yararlanılmıştır Paylaşmaya yalnızca ava katılan erkekler değil, geride kalan kadınlar, çocuklar ve yaşlılar da dahil olmuşlardır (Şenel 1985: 54)

Düşünce yapısı gelişmeye başlayan ilkel insanlar, yaşadıkları mağaraların duvarlarına çizdikleri av hayvanlarının resimleriyle ava çıkanları fizyolojik ve psikolojik açılardan ava hazırlamışlar, düzenledikleri törenlerle av hayvanlarını büyülediklerini sanarak avcılığı daha kolay ve tehlikesiz bir hale getirdiklerini düşünmüş olmalıdırlar Bu arada, bir takım tabiat üstü güçlerin ve tanrıların av hayvanlarını kontrol ettikleri, bu tanrılara karşı hoş görünmenin avcılığı kolaylaştıracağı düşüncesi de yavaş yavaş gelişmiştir Bunun neticesinde yeryüzündeki çeşitli insan topluluklarında av ve avcılıkla ilgili çok çeşitli inançlar ve gelenekler ortaya çıkmıştır

Türklerde Avcılıkla İlgili Gelenekler

Eski Türk göçebe-bozkır yaşantısının en güçlü geleneklerinden ve hayat tarzından biri olan avcılık Türk boylarının ekonomik hayatında düzenleyici bir rol oynarken, aynı zamanda da toplum hayatı üzerindeki güçlü tesiriyle, ayrıca bir dinî kültün ve inancın da doğmasını sağlamıştır Çeşitli inanç, itikat ve geleneklerle kült haline getirilen avcılık, Türk toplum hayatı üzerinde de önemli etkilerde bulunmuştur Çeşitli Türk boylarının kültürlerinde ve toplumsal hayatlarında avcılığın derin izleri görülmektedir Mesela, güney Sibirya-Altay bölgesinin başlıca jeolojik özelliğini teşkil eden tayga ve dağların sahibi olduğuna inanılan ruhlara karşı beslenen inançlar, bu bölgede yaşamakta olan Altay Türklerinin toplumsal hayatlarındaki en önemli kültürel unsurlardan biridir Çünkü Altay Türklerinin inancına göre avın verimliliği ve zenginliği tamamen bu ruhların himayesi altındadır Buna göre her Altaylı tayga ve dağlarla içten bir manevî münasebet kurmuş, hayatını ve geçimini buna göre ayarlamıştır
Avcılığı ve av hayvanlarını kendi gücü altında tutan ruhların varlığına inanan Altaylı ava çıkmadan önce çeşitli dinî ibadetler yapar ve avın verimli ve başarılı olması için gereken bütün örf kurallarına uyar Bilhassa avı koruyacak olan ruha bağlılığını göstermeye çalışır (Caferoğlu 1972:169)

Altay Türkleri av hayvanlarına karşı büyük bir saygı duyarlar Avın ancak temiz ve arınmış olarak yapılmasıyla verimli olacağına inanırlar Ava çıkacakları gece karılarından ayrı yatarlar, hiç kimseyle de konuşmazlar Av hayvanlarının insanların dilini anladıklarına inanan Altay Türkleri av hayvanları hakkında konuşurken onların anlayamayacağı gizli bir dil kullanmaya dikkat ederler Mesela silah yerine enişte anlamına gelen “küzyö”, kurşun yerine nişanlısı tarafından kıza sunulan armağan anlamında “kalamçı” kelimelerini kullanırlar (Caferoğlu 1972: 171)

Altay Türklerinin inanışlarında av sahası ile birlikte avlanan kuşlar, dağlar, hayvanlar hatta ağaç ve ormanlar bile, tıpkı avcılar gibi sahanın gerçek sahibi bulunan ruhların himayesi altındadırlar Avcılar bunların izni olmadan hiçbir şey yapamazlar Altay bölgesinde yaşayan Şor Türkleri de orman ruhlarına çok önem verirler Şor avcılarının inanışlarına göre bu ruhlar avcının temiz ve doğru sözlü bulunmasını isterler Avcı ava çıkacağı gün cinsel ilişkide bulunmamalıdır Avcıların evde kalan aile üyeleri de temizliğe riayet etmelidir Avcılar dönünceye kadar obada oyun, şakalaşma, eğlence yasaktır, çünkü orman ruhları böyle şeylerden hoşlanmazlar Orman ruhlarına her avcı kurban sunabilir (İnan 1986:sy63)

Şor avcıları Sangır dedikleri putu kutsal sayarlar Bu put insan şeklindedir Bunun üzerine av hayvanlarının derilerinden parçalar asılır Şorların inançlarına göre bu ruh süratli koşan bir dişi geyiğin üzerinde gezer Kendisini memnun eden avcılara bol av verir Darılırsa ormanları yakar, av hayvanlarını kaçırır, avcılara uyuz hastalığı gönderir (İnan 1986: 46)

Dr Ufuk TAVKUL

Alıntı:






Av hayvanlarının insanların dilini anladıklarına inanan Altay Türkleri av hayvanları hakkında konuşurken onların anlayamayacağı gizli bir dil kullanmaya dikkat ederler Mesela silah yerine enişte anlamına gelen “küzyö”, kurşun yerine nişanlısı tarafından kıza sunulan armağan anlamında “kalamçı” kelimelerini kullanırlar





Ne kadar ilgincmis


Benim köpegim de "sokak" kelimesini duymasin



Avlanmak eskiden insanlarin beslenmesi icin bir ihtiyacken, günümüzde (genelleme yapmak istemem) neredeyse katliam oluyor

Ava cikanlarin av sonunda cektirdikleri fotograflarda yerlerde yatan bir sürü bildircin, üveyk, kaz, keklik, sülün vs gibi av havyanlarini gördükten sonra, hayvanlarin kendi aralarindaki av konusunda ne kadar tok gözlü olduklari daha iyi anlasiliyor