İfrat Ve Tefrit

İFRAT VE TEFRİT

İnsanın yaradılışı sorumluluk esası üzerine kuruludur Alemde sorumluluk yüklenme bilincine sahip olan tek varlık insandır

İslâm alimleri, Kur’an-ı Mübin de:“Biz emaneti göklere, yere ve dağlara teklif ettik de, onlar bunu yüklenmekten çekindiler, endişeye düştüler Ama insan onu yüklendi” [222]ayet-i kerimesinde söz konusu edilen emanetin, en genel anlamda “sorumluluk” olduğunu belirtirler

Ancak insanın sorumluluğu, kendini bütün varlıklardan azade görerek yalnızca Rabbi’ne boyun bükmekten ibaret değildir Bilakis, insanın Rabbi’ne karşı sorumluluğu, O’nun yarattıklarına karşı sorumluluğu da ihtiva eder

Hatta diyebiliriz ki, yeryüzünde tüm insanlara, hayvanlara, tabiata yani bütün varlıklara karşı işlenen cürümlerin temel sebebi; insanoğlunun Yaratıcısına karşı sorumluluğunun idrakinde olmamasıdır

Şunu bilmemiz gerekiyor: Bütün yerler, gökler ve içindekiler, Rabbimiz’in lütfu olarak insanoğlunun hizmetine, faydalanmasına verilmiştir Onun ihtiyaçları için feda edilmiştir İnsan herşeyi ile hazır bir aleme getirilmiş ve kendisine üstün kabiliyetler, geniş yetkiler verilmiştir Bütün bunların sonucunda da kendisinden iki büyük vazife beklenmektedir

Bu vazifelerin birincisi, kainattaki bunca rahmeti görüp, hikmeti anlayıp, sahibini tanımak, ona teslim ve emirlerine tabi olmaktır

Cenab-ı Hakk’ın bütün kainata Rahman ve Rezzak sıfatlarının tecellilerini görüp, O’nun güzelliğine hayran olmamak mümkün değildir Binlerce varlık vasıta edilerek ulaştırılan bunca ikram ve iyiliğe karşı nankörce davranmak, kendisine ihsan ve iyilik edildiği gibi, kendisi de ihsan ve iyilikte bulunmamak, müminin ahlâkı olamaz

Bütün iş ve davranışlarımızda orta yolu tutmak fazilet sayılır Fazilet dediğimiz güzel huylarda aşırılık (ifrat); bunlardan yoksunluk (tefrit) ise rezilet sayılmıştır

Fazilet sahibi insanlar arasında daima anlaşma, ülfet ve âhenk görülür Rezilet sahipleri arasında ise hep fitne ve fesat çıkar

Bütün faziletler güzel iş ve davranışlardan ibarettir Bu sebeple İslâm getirdiği prensiplerle Müslümanları faziletli insanlar yapmaya çalışmış böylece onlardan insanlığa örnek ve önder bir topluluk vücûda getirmek istemiştir

İslâm nizamı, insanın hiç bir duygu ve eğilimini yok etmek istememekte; ancak hayatın bütünüyle ölçülü olmasını, ifrat ve tefritten kaçınılması gerektiğini bildirmektedir Bu sebeple "itidâl" (ölçü sahibi olmak) son derece önem!i kabul edilmiştir

İslâm cömertliği büyük bir fazilet olarak görür Fakat cömertliğin, daha doğrusu başkalarına vermenin ve harcamanın fazilet olabilmesi için harcamalardâ itidâle uymak şarttır Aksi takdirde bu bir fazilet olmaktân çıkar Hatta sorumluluk gerektiren bir rezilet olur Bunun için harcamalar da orta yol tutulur Yani ne aşırı bir şekilde, yerli yersiz harcama yapılır Bu da israf'tır Ne de aşırı mal sevgisi ile onu harcamaktan çekinilir Bu da cimriliktir Aksine bu iki durumdan da kaçınarak malın İslâm'ın emrettiği şekilde harcanmasına "cömertlik" denilmiş ve bu harcamada itidâl olduğu için fazilet sayılmıştır

Maalesef günümüz dünyasının çarpıklığının temelinde itidal değerlerden sapmaların sonucu olarak yozlaşma yatıyor

Bu yozlaşma, kalbimizin meylettiği “güzel” olan orta yol anlayışına mesafeli durmamızın ürünüdür

İnsan itidale meyilli yaratılmıştır İtidalli davranış; meşrep ve nesep ayrımları önemli olmaksızın güzeldir

İtidali insanın fıtratının meylettiği ve tüm insanlığın istisnasız güzel saydığı her şeyde aramak mümkündür

Müslümanlar dengede yani “vasat”, yani “orta yol”da bir topluluktur Zira Mukaddes Kitabımız bizi böyle tarif ediyor

İtidal İslâm'ın temel düsturu ve İslâm itidalin dinidir Çünkü fıtrat dinidir

İfrat ve tefrit itidalden ayrılanların yoludur Onun içindir ki,İslâm denge, denge de İslâm'dır



İFRAT-TEFRİT VE İTİDAL DAVRANIŞLAR

İfrat bir şeyin haddini aşmak,tefrit ise bir şeyin hakkını vermemek ,ihmal etmek,geri kalmak,noksan yapmak

Bir başka ifadeyle ifrat, normal ölçülerden ileriye gitmek;tefrit ise normal ölçülerin gerisinde kalmaktır Güç ve enerjiyi yerli yerinde kullanmak ve haddi aşmamak şeklinde tanımlanan itidal ise; ölçülü ve dengeli olmak, vasatta yani orta yolda bulunmak, istikamet çizgisinde olmak demektir

İfrat ve tefrit, aşırılık ve hamiyetsizlik makbul olmayan, dinimizin nazarında hoş karşılanmayan davranış biçimleridir Makul olan itidal üzere orta yollu hareket etmektir

“Ey iman edenler! Allah'ın size helal kıldığı temiz şeyleri haram saymayın Ve aşırı da gitmeyin Çünkü Allah aşırı gidenleri sevmez”[223]

Ey Mü’minler! Allah'ın size helal kıldığı temiz şeyleri bırakarak ve zühd için bunlardan uzaklaşa*rak, "bunları kendimize haram kıldık" deyip bu leziz nimetlerden kendinizi mahrum etmeyiniz, Taberi, İkrime'nin şöyle dediğini rivayet eder: Peygam*ber (sav)'in Ashabından bazı kimseler kendilerini iğdiş ettirmek, et yeme*ği ve kadınlarla münasebeti terk etmek istediler Bunun üzerine bu âyet nazil oldu [224] Helal olanı harama gitmek suretiyle, Allah'ın sizin için helal kıldığı sınırlan geçmeyin Çünkü Allah sınırı geçenlere buğzeder İslam, insanları ifrat ve tefritten uzak ve dengeli olmaya çağırır[225]

“Ve işte böyle, sizi ortada yürüyen bir ümmet kıldık ki…” [226]

Âyette geçen ve "Orta yolu tutan" diye tercüme edilen "Vasat" kelimesi hakkında Taberi şöyle diyor: "Buradaki "Orta yol"dan maksat, iki uç tarafın or*tası demektir Müslümanlar dinlerinde orta yolu tutmuşlardır Onlar ne Hıristi*yanlar gibi ruhbanlıkta aşın gitmişler ve Hz İsa hakkında, Hanlık derecesine çı*karacak sözler söylemişler ne de Yahudiler gibi Allah Teala’nın kitabım değişti*rerek kendilerine gönderilen Peygamberleri Öldürerek ve rablerini yalancı çıka*rarak isyana düşmüşlerdir Bilakis Müslümanlar, itidali muhafaza etmişler, ifrat ve tefritten kaçınmışlardır

Ebu Said el-Hudri, Resulullah’ın, âyette zikredilen "Sizi orta yolu tutan bir ümmet kıldık" ifadesini, "Biz sizi, adaletli bir ümmet kıldık" [227] şeklinde izah ettiğini rivayet etmiştir [228]

İnsanın fiillerinde zuhur eden irat-tefrit ve itidalli halleri şöyle anlatabiliriz:

Akıl kuvvetinin ifratı" cerbeze" (şeytânı düşünce); tefriti budalalık; itidâli ise hikmet (iyi, güzel, isabetli ve faydalı düşünce)'dir Gazab kuvvetinin ifratı tehevvür (asın kızgınlık); tefriti korkaklık; itidali ise şecaat (cesaret)tir Şehvet kuvvetinin ifratı fücûr; tefriti cinse karşı soğukluk, itidâli ise iffet'tir Hikmet, şecâat ve iffet'in bulunduğu yerde de adâlet'in bulunması tabiidir İşte bu ruh kuvvetlerinin itidâl durumu (hikmet, şecaat, iffet ve adâlet) faziletleri; ifrat ve tefrit hâli ise reziletleri ortaya çıkarır Dolayısıyla güzel ahlâkın kaynağı bu dört fazilet, kötü ahlâkın kaynağı da bu faziletlerin ifrat ve tefriti olan reziletlerdir Bir Müslüman’ın en önemli ahlâkı görevi de ruhunu bu faziletlerle süslemekten ibarettir

Tevâzu da bir fazilettir Tevâzu alçak gönüllü olmak demektir Tevâzuda aşırıya gitmek insanı zillete, aşağılığa sürükler Tevâzu'dan uzaklaşmak ise insanı kibirli olmaya, benliğimizin bu kötü huy tarafından sarılmasına sebep olur Şu halde Müslüman kişi davranışlarında itidâl (orta yol) fazilet ve güzel huyların, ifrat ve tefrit (aşırılık veya bir şeyin yokluğu) ise rezilet ve kötü huyların çıkmasına sebep olmaktadır

Allah’u Teala insanı yarattıktan sonra ona gazabı ve şehveti verdi Gazab ve şehvetin orta hali yani itidali olduğu gibi, ifrat ve tefriti de vardır Allah’u Teala itidali emretti Şehvetin ifratı yani haram tarafı hırs, oburluk, yüzsüzlük, riyadır Tefriti ise cimrilik, yaltaklanma, hasettir Ortası, yani itidali cömertlik, haya, sabır, zarafet, kanaattir Haram olanlar helale tebdil etmedikçe tevbelerimiz kabul olmaz

Gazap da böyledir İfratı böbürlenme, kızma, sövme, kibir, husumet, kindir Tefriti alçaklık, hamiyetsizlik, sabırsızlıktır Ortası ise kerem, cesaret, tahammül, vakar ve merhamet sahibi olmaktır

İmam Gazali(raleyh)’de bu vasıfları şöyle dile getirir:”

Bil ki; hikmetin ifrat(aşırılık), tefrit(noksanlık) ve ikisinin ortasında denge hâlleri vardır Hikmet deyince, övülen denge hâli kastedilir

Hikmet sıfatı dengede olunca ondan, tedbir, parlak düşünce, amellerin incelikleri ve nefsin gizli afetlerini tanıma konusunda güzel anlayışlar ortaya çıkar

Hikmetin ifrat hâlinden; hile, aldatma, kurnazlık ve benzeri huylar ortaya çıkar

Hikmet noksan olunca, dalgınlık, cahillik, ahmaklık ve delilik ortaya çıkar

Hikmet, sâlikin ifrat ve tefritten uzak durup gayret ve teslimiyeti birleştirerek amel etmesidir

Cahillik; tecrübe azlığıdır Ahmaklık, niyeti iyi fakat gidişatı kötü olmaktır Delilik ise, bütün bu saydıklarımızın bozuk olmasıdır

Gazap kuvvetine gelince; gazabın itidal(dengeli) hâline şecaat denir Şecaatten; cömertlik, darda kalanlara yardım, kinini tutma, sözünde durma gibi güzel huylar ortaya çıkar

Gazabın ifrat(aşırı) derecesi vardır; ondan, kibir, kendini beğenme, aşırı kızgınlık ve benzeri kötü huylar ortaya çıkar

Gazabın tefrit(noksan) ve gevşek derecesi vardır; ondan da, düşüklük, zillet, korku ve içe kapanıklılık meydana çıkar Gerçi, bu derecede insan, gerekli hakkını alır, fakat genelde zillet hâli yaşar

Şehvet kuvvetine gelince, onun itidal(dengeli) hâline iffet denir İffetten, cömertlik, sabır, vera (şüpheli) şeylerden çekinme, insanlara yardım ve kimsenin elindeki mala göz dikmeme gibi güzel huylar ortaya çıkar

Şehvetin ifrat(aşırı) hâlinde, hırs, mala ve keyfine aşırı düşkünlük gibi kötü huylar ortaya çıkar Onun tefrit/noksan hâlinde ise, haset, küfür, kınayıp ayıplama gibi kötü huylar ortaya çıkar[229]

Saldırganlık ve korkaklık zemmedilmiş, yerilmiş; cesaret ise övülmüş bir ahlâk olarak görülmüştür İsraf ve cimrilik de kınanmış, cömertlik ise övülmüştür

Saldırganlık ve cimrilik ifrat, korkaklık ve israf tefrit, cesaret ve cömertlik ise orta yoldur Müslüman orta yol (vasat) üzere bulunur Aşırılıklara, taşkınlıklara temayül etmez

Zarûrî ihtiyaçlardan fazla harcamak; şerîatın haram ettiği şeylere yönelmek, nefs ve şehvetin isteklerini yerine getirmek, gaflet ve saygısızca harcamak ifrat derecede bir israftır

Kulluk görevini yerine getiremeyecek kadar vücudun zarûrî ihtiyaçlarını kısmak da tefrid sayılacak bir israftır

Şu halde, güzel ahlâkların temeli, hikmet, şecaat, iffet ve her birisinin mükemmel hâli olan adalettir Diğer bütün güzel ahlâklar, bu dört ahlâka bağlıdır

HER İŞTE DENGELİ OLMAK

Dinimiz,her işte dengeyi öğretir ve dengeli olmayı ister İtikatta,amelde, hürmette,sevgide ifrat gibi tefrit de tehlikeli ve yasaktır

Kur'an'da müminlerin “vasat bir ümmet” kılındığı haber verilmektedir[230] Her ne kadar “vasat” kelimesi dilimizde “ne iyi, ne kötü; orta halli” anlamında kullanılmaktaysa da, burada bir anlam kayması mevcuttur Zira Kur'an dilinde “vasat” kelimesi “her şeyin en hayırlısı ve efdali ” anlamına gelmektedir [231]

Hâce Ubeydullah hazretleri, "Beni Hûd sûresi yaşlandırdı"[232] hadisini şöyle izah etmiştir:

"Resûlullah Efendimiz (sav),Hûd sûresinde ”Sana emredildiği gibi istikamet üzere ol “ [233] hitabına muhatap olduğu için böyle buyurmuşlardır

İstikamet çok zor bir iştir Çünkü o, bütün eylem, durum ve sözde orta yolda istikrarlı olmak demektir Öyle ki yapılan her iş gerektiği kadar olmalı; haddi aşmamalı, ifrat ve tefritten uzak olmalıdır Bu kaideye binaen, ‘İş istikamettedir, keramet ve olağan üstü gösterilere itibar edilmez’ denilmiştir” [234]

İtidal ‘Sırat-ı Müstakim'dir, tam bir istikamettir Düşüncede, fikirde ve tatbikatta dengeyi temin etmek, mutedil olmak, istikamet üzere olabilmek için iki aşırı uç olan ifrat ve tefritten mutlaka kaçınmak şarttır

İmam Gazali(raleyh) istikamet halini şöyle izah eder:”İstikamet ise; ilâhî emirler yerine getirilirken ifrat ve tefrite düşmeden sabit bir halde dengede gitmektir

İstikamet, bizzat kendisi için olduğu gibi; başka bir hedef için de olabilir İstikamet hâlinin bizzat hedefe alınması önemlidir; çünkü o, tefrika yani eşya ile meşgul olma tehlikesinden kurtulup cem’ yani kalbi hakta toplama makamına yükselmeye bir vesiledir” [235]

Adalet kelimesi ile aynı kökten gelen itidal, sözlükte, “bir şeyi yerli yerinde yapmak, iki uç arasında orta yolu tutturmak, kıvam ve denge hali” gibi anlamlara geliyor

İtidal, sadece yukarıda örnek olarak zikrettiğimiz durumlara özgü değildir Hayatın her alanında itidal üzere olmak, her şeyin aşırısından sakınarak orta yolu tutturmak, müminlerin en temel özelliklerinden biri olarak dikkat çekmektedir

Böyle olduğu içindir ki Ebu Davud’un rivayet ettiği hadis-i şerifte Peygamber Efendimiz(sav), “İtidal, teenni, hal ve gidişi iyi olmak peygamberliğin yirmi dört kısmından bir kısımdır” buyurmuştur

Davranış ve sözlerdeki aşırılıklar, taşkınlıklar insanlar arsındaki sevgiyi, dayanışmayı ve kaynaşmayı olumsuz etkilemekte, cemiyeti birbirine karşı yabancılaştırmakta, hatta düşmanlıklara, huzursuzluklara sürüklemektedir

Sözün, işin, davranışların, kısacası ahlâkın en güzeli itidal ortamında oluşur Saldırganlık ve korkaklık halinin arasında, cesaret denilen övgüye layık, makbul ahlâk zuhur eder

İtidal bu güzide ümmetin vasfıdır İtidal üzere olmak onun özelliklerindendir Bu hususta Rabbimiz Kur'an -ı Kerim'de: “Sizin insanlar üzerinde şahitler olmanız, Resulün de sizin üzerinizde bir şahit olması için,sizi orta(dengeli)bir millet kıldık” [236] buyurur

Dilediğini dosdoğru yola ileten Allah, bu cümleden olmak üzere Müslümanları da "vasat bir ümmet" yapmıştır "Sırât-ı müstakîm"in, "her türlü eğrilik, aşırılık ve sapıklıktan uzak, dosdoğru, adaletli, ölçülü, ılımlı ve dengeli bir yol, bir inanç ve yaşama biçimi" anlamına geldiği ifade edilmişti Vasat ümmet de aynı şekilde "ifrat ve tefritlerden korunarak inancında, ahlâkında, her türlü tutum ve davranışlarında doğruluk, dürüstlük ve adalet çizgisinde kalmayı başaran dengeli, sağduyulu, ölçülü, insaflı ve uyumlu nesil, toplum" anlamına gelir Buradaki "vasat" kelimesi, "hem maddî ve bedensel tutkulara kapılmaktan, zevk ve sefahate dalmaktan hem de bedensel ve dünyevî İhtiyaçları büsbütün reddederek bir tür ruhbanlık hayatına kendini kaptırmaktan korunan" şeklînde de açıklanmıştır [237]

Nefsin bedenle ilgili ihtiyaçlarının da belirli bir denge içinde tatmin edilmesi esastır Böylesi bir denge ne bedenin ihtiyaçlarını bütünüyle terk etmek, ne de aşırıya gitmek anlamındadır Bedenî ihtiyaçlarda aşırıya gitmek, bedenin güçleri olan şehveti, gazabı, öfkeyi, duygu ve düşünceleri iptidai yönde geliştirecektir Dengeli ve meşru bir tatminde ise bedenin meşguliyetlerinden kurtulan kalbin Allah'a dönmesi ve hakikatleri olduğu gibi anlama kabiliyeti kazanması mümkün olacaktır

İtidal üzere olmak, orta yollu hareket etmek ancak güçlü bir irade, sabır, ilim ve tevazu gibi güzel hasletlerle başarılabilir Bu güzel hasletlerden mahrum olan, nefsinin ve duygularının etkisiyle itidalini kaybeder ve görülmemiş taşkınlıklar yapar

İslâm, orta yol olduğu gibi, İslâm ümmeti de orta ümmettir; yani, düşüncede ve davranışta, almada ve vermede, kısaca insan hayatının her safhasında ifratın ve tefritin İslâm'da yeri yoktur İslâm, mülk her şeyden önce Allah'ın olduğu için, kişiye tahsis edilmiş özel mülkü bile dilediği şekilde ve dilediği yere harcama yetkisi vermemiştir Her şeyden önce, Müslüman yeryüzünün halifesi olarak, yeryüzündeki geçim kaynaklarını bu hilâfetin gerektirdiği biçimde kullanmak, üretmek ve dağıtmakla yükümlüdür Öyle ki, kişi üzerinde nefsinin bile bir hakkı olduğundan, mal benim, beden benim' anlayışı içinde tıka basa yemek veya kendisini yemek ve içmekten mahrum etmek, ifrat ve tefrit olduğu için yasaklanmış ve bedenin de, malın da Allah'a kulluk sınırları çerçevesinde kullanılması emredilmişti

ÖLÇÜ KUR’AN VE SÜNNETTİR

Şeytan,insana hayırlı ameli terk ettiremezse,onu fazla veya eksik yaptırarak ameli zayi etmek,sahibini zarara sokmak ister Ölçü kur’an ve sünnetin istediğidir

Ölçü ve denge unsurunun en gerekli olduğu yer kabul ve red, sevgi ve nefret olduğu halde, maalesef en çok bozulup kaybolduğu yer de burasıdır Zira diğer bütün değerlendirmeler bunlara bağlıdır Her şeyde ölçü ve dengeyi getiren müberra dinimiz, bu hususta da Fahri Cihan sav'in lisanıyla açık ve kesin çizgileri çizmiştir: “Sevdiğiniz şeye karşı aşırı gitmeyin, belki bir gün nefret edersiniz Buğzettiğinizde de aşırı gitmeyin, belki bir gün seversiniz”

Burada Habib-i Edip sav'in dikkatimizi çekmek istediği nokta şudur: Sevgide kapıları ardına kadar açıp hiçbir mahremiyet bırakmamak ve fıtrî zaafları hesaba katmamak; nefrette de bunun tam aksine gönül kapılarını tamamen kapamak ve bir daha açmamak üzere kilitlemek, ilâhi iradenin gelecekteki takdirini peşinen reddetmektir

Yani bir insanın şu andaki hali hakkında belirli bir kararın ve kanaatin sahibi olmak demek, şahsın geleceğini aynı çizgide tutmak veya öyle olacağını söylemek demek değildir Böyle bir tutum adeta ilâhi iradeyi ipotek altına almak olur ki, bu noktada insanoğlu irade ve güç sahibi değildir Zaten içinde bulunduğu olayların altından kalkamayan aciz ve nakıs insanın, bütün bunlara karşılık, geleceğe hükmetmesi mümkün değildir O halde insanın, ifrat ve tefritten şiddetle kaçınıp itidal sahibi olmasından başka çıkar yolu yoktur

Ölçülü ve dengeli olmak tahmin edildiği kadar kolay olmayabilir Hatta denilebilirki insan için en zor olan şey ölçülü ve dengeli, yani itidal üzere olmaktır Hele de belli konularda değil, bütün hayatta ölçülü ve dengeli olmak çok zor olduğu kadar, aynı zamanda kemâl ifadesidir Bu bakımdan önümüze çıkan herkesten itidal üzere olmalarını beklemek beyhude olur

Fakat bütün bunlara rağmen insanoğlundan beklenen, ölçülü ve dengeli olmasıdır Düşüncesinde, fikrinde ve davranışlarında ölçülü ve dengeli olması beklenen tek varlık da insandır

Hiç şüphesiz her işin ifratı da tefriti de yasaktır Dengesiz her davranış sevimsizdir Her sözü hak olan, Allah ve Resulü’dür Diğer herkesin sözü ve hâli onların koyduğu ölçüyle değerlendirilir Hiç kimsenin helal olan bir şeyi haram yapma veya haram olanı helaldir diye savunma yetkisi yoktur

İlahî edep ve hakları tam olarak yerine getiren herkese Allahu Teala, nefsini tanımaya ve onun ayıplarını görmeye özel bir ilim verir Kendisine güzel ahlak ve edepleri tanıtır Onu, basiretle hakları eda etmeye muvaffak kılar ve kendisini bütün bu hususlarda derin bir anlayış sahibi yapar Allahu Teala’nın ve halkın haklarına ait hususlarda hiç bir şey ondan gizli kalmaz

Demek ki, bütün noksanlık ve kusurlar, nefsin çirkinliğinden, onun temizlenmeyip bozuk sıfatı üzere kalmasından kaynaklanıyor Bu sıfattaki bir nefis insanın içinde bulunduğu sürece, o kimse bir ifrata bir tefrite giderek zalimlik yapar Hakka karşı görevlerini tam yapamaz; halkın hakkını yer, hukukunu çiğner Çeşitli hikayeler, öğütler ve nasihatler bu sıfattaki bir nefiste fazla tesir yapmaz Bu durumda nefis, üst taraftan içine su akıtılıp alttaki boşluktan akıp giden bir kuyuya benzer Fakat nefis, takvaya sarılır ve dünyaya muhabbet etmeyip zühd sahibi olursa, Allahu Teala’nın tevfiki ile, kendisinden hayat suyu kaynar, ince ve derin anlayış sahibi olur Hak olanı bilir, hakları yerine getirir ve gerekli edepleri tam olarak koruyabilir” [238]

Yukarıdan beri anlatıla gelen ahlâkları en mükemmel şekliyle şahsında gerçekleştiren ancak Hz Resûlullah (sav) Efendimizdir

Rehberimiz ve örneğimiz (sav)'in yemesi-içmesi, giyinmesi, oturup-kalkması, konuşması, aile hayatı, insanlarla muaşereti, cihadı, ibadeti, tebliği bütün hayatı gönül ikliminde çiçek çiçek açan rahatlatıcı bir denge, bir itidal ortamı sergilemektedir O'nun izi üzere yürüyen tüm muttakiler ve vârisi olma şerefine ermiş rabbanî alimler, Allah dostları da O'nun ahlâkıyla ahlâklanmış, her türlü taşkınlık ve aşırılıktan uzak, dengeli bir hayat yaşamışlardır Çevresindekilere nebevî birer örnek olmuşlar, kıyamete kadar da olmaya devam edeceklerdir



VELİLERİ SEVMEDE İTİDAL

“Eğer gerçek müminler iseniz Allah’a ve Resulü’ne itaat edin” [239]

Allahu Teala Hazretlerinin insanoğluna lütfettiği en önemli nimetlerden biri de akıldır İnsanı diğer canlılardan ayıran bu özellik sayesinde iyiyi kötüden, güzeli çirkinden, doğruyu yanlıştan ayırt ederiz

Bu ayrışmayı yaparken bazen aşırı muhabbet ve sevginin bir getirisi olarak Mürşidimi öveceğim diye onu olmadık sıfat ve hallerle anlatmak,Peygamber ve sahabe ile kıyaslamaya kalkılır

Unutulmamalıdır ki, Hz İsa’ya aşırı muhabbet davası yüzünden Hıristiyanlar onu Allah’ın oğlu,parçası,sağ kolu diyerek haddi aşmışlardır Bu ümmetin içinde de dengesiz sevgi yüzünden çokları zarar etmiştir

Halbuki, akıl sahibi bir mü’min bilir ki,hiçbir veli peygamberden üstün değildir

“Allah dilediklerini kendisi için seçer ve O’na yönelenleri hidayete erdirir» [240] ayeti bu konuda esastır İmam Kurtûbî : Allahu Teala’nın dilediklerini ilim, imâmet, güzel anlayış ve fazla mülk için seçeceğini belirtmiştir [241]

Allahu Teala, kulları arasından bazılarını özel olarak seçmiştir [242] bu seçilenler Allah’ın Peygamberleridir Onları diğer insanlardan ayıran birçok özellikleri mevcuttur

İlahi mesajın sonuncusu Kur’an-ı Kerim, son elçi de Hz Peygamber (sav) Efendimizdir

Efendimiz(sav),Rabbani alimleri:“Alimler peygamberlerin vârisleridir” [243] buyurarak kendisine varis saymaktadır

Hadisinden de anlıyoruz ki bütün Rabbanî alimler, Efendimizin manevî yükünü taşımakta, ümmetin manevî terbiye işini yürütmektedirler

Öyleyse onların her biri, Allah rızası için ve Resulullah(sav)’in hatırına sevilmeye, övülmeye layıktırlar Mademki sevgileri Allah’ın Resulünün hatırınadır Öyleyse onları hatırına sevilecek olan Peygamber ve sahabesiyle kıyas yapmak aklın bir ürünü değil ,olsa olsa nefsin ve şeytanın tuzağıdır

Ancak insan tabii olarak, terbiye ve sohbetine katıldığı bir arifin hukukunu korumada, onu sevip tanıtmada, güzel hallerini yaymada öncelikli davranabilir

Ama bu, taraf tutma ve taassup olmamalıdır Esasen bu durum, şahit olduğu bir güzelliği herkese duyurma gayretidir

İnsan sevgide sınır koyamayabilir Bu yüzden kendi üstadını, hocasını, mürşidini övmek isterken, bir başka salih insanı, kamil mürşidi karalama, yaralama, yalanlama yoluna gitmemelidir

İmam Şa’rânî (ks) demiştir ki: “Herkes, mürşidinin kamil ve mükemmil olduğuna, irşadının ve manevî nasibinin onun elinde bulunduğuna, bu yönüyle kendisi için mürşidinin tek olduğuna itikat etmelidir“ [244]

Fakat bu itikat müridi diğer mürşitlerin hürmetini çiğnemeye, kıymetini düşürmeye götürmemeli Bütün ehlullah Allahu Teala’nın askerleridir Allah onları vasıta ederek kullarını hidayete sevkeder Onlar, Rasulullah’ın (sav) âlidirler O’nun sünnetini yaşar ve yayarlar

Mürşid-i kamiller,bütün insanlığa rahmettirler Ayrılığa, fitneye ve kısır çekişmeye âlet edilemezler Her mümin onları sever, sevmelidir Ona minnet ve hizmet, diğerlerine kalben muhabbet edilmelidir Senin mürşidin şöyle, benimki böyle çekişmesi boş bir iştir ve sonu zararlıdır

Bütün bunlarla birlikte, mürşidi kamili övme ve sevmede ifrata gidilmemeli Her şeyin haddi bilinmeli Kulların hâlini en iyi bilen, dilediğine dilediğini veren, alçaltan ve yükselten Allah’u Teala’dır Bütün nebi ve velilerin sultanı, beşeriyyetin efendisi Resulullah (sav) Efendimiz bu konuda önümüze zât-ı âlîsi için bile şu ölçüleri koymuştur:

“Hıristiyanların İsa b Meryem’i bâtıl yere methettikleri (ve ilâh derecesine yükselttikleri) gibi beni yükseltmeye kalkmayın Ben ancak bir kulum Bana: ‘Allah’ın kulu ve Resûlü’ deyin” [245]

“Ey insanlar! Sözünüzü dikkatli söyleyin Sakın şeytan sizi boş şeylere sevk etmesin Ben Abdullah’ın oğlu Muhammed ve Allah’ın Resulüyüm Vallahi sizin beni Allah’ın yücelttiğinden daha yükseğe çıkarmanızı sevmem” [246]

Hz Peygamber’i (sav) sevindirecek olan, Onun edebiyle edeplenmek ve sünnetini ihya etmektir Ölçü de budur

İrşatla görevli veliler de, kendisine tâbi olanlardan övgü değil Cenâbı Hakk’a güzel kulluk isterler

Hak adamının en faziletli ameli Allah için sevmek ve Allah için buğzetmektir Bir şahsı ve şeyi Allah’u Teala’nın sevdiğinden daha fazla sevmeye ve övmeye çalışmak hak olmadığı gibi, O’nun yücelttiğini küçük düşürmek de zulümdür Birisi ifrat, diğeri tefrittir Her ikisi de haramdır

Bu konudaki itikadî ölçüler, hem velileri sevenleri hem de onları tenkit edenleri kapsamaktadır Çünkü sevgide ifrata gidip Allah dostlarını ilâh gibi gören veya peygamberden üstün görenler olabilir Bu kişinin şirke düşmesine, dinden çıkmasına sebep olabilir

Aynı şekilde, Allah dostlarına gereken hürmeti göstermeyip onlara hakaret eden, haklarını çiğneyen, haksız yere kalplerini inciten kimseler de Allah’ın gazabına uğrar İnançları dolayısıyla imanı tehlikeye düşer

Böylece her iki grup da haddi aşmış olur Birisi aşırı ve ölçüsüz muhabbetin, diğeri ise gaflet ve cehaletin kurbanıdır artık

Ehlullah hakkında, İmam Rabbanî’nin (ks) şu şahitliğine kulak verelim:

“Allah dostlarını sevmek, Allah’ın en büyük nimetlerinden birisidir Cenabı Hak’tan, bu sevgide istikamet istenmelidir Bu büyüklere bağlılık sebebiyle elde edilen az bir şey, aslında çok kabul edilmelidir Zira o, az değildir“ [247]



[222]-Ahzab suresi ayet-72

[223]-Maide suresi ayet-87

[224]-Taberi,II,514

[225]-Sabuni, Safvetü’t-Tefasir,II,140

[226]-Bakara suresi ayet-143

[227]-Tirmizi,KTefsir el-Kur'an sure 2,bah:7,Hadis No: 2961

[228]-Taberi,Tefsir,1,359

[229]-Gazali,Hak Yolun Esasları,204

[230]-Bakara suresi ayet-143

[231]-Lisânu'l-Arab,VII,428

[232] Tirmizî, nr 3297; Hâkim, el-Müstedrek, 2/343; Ebû Nuaym, el-Hilye, 4/35; Taberânî, el-Kebîr, nr 5804

[233]-Hûd suresi ayet-112

[234]-Şeyh Şafi,Reşahat,459

[235]-Gazali,Hak Yolun Esasları,223

[236]-Bakara suresi ayet-143

[237]-Prof Dr Hayrettin Karaman, Prof Dr Mustafa Çağrıcı, Prof Dr İbrahim Kafi Dönmez, Prof Dr Sabrettin Gümüş,Kur’an Yolu,I,142

[238]-Sühreverdî, Avarif, 441-442 (Trc: 571)

[239] Enfâl suresi ayet-1

[240]-Şûrâ suresi ayet-13

[241]-Kurtûbî, el-Cami li Ahkami’l-Kur’an, VII, 30

[242]-İbnu Kesîr, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, VI, 532, VII, 183; Kâsimî, Mehâsinü’t-Te’vîl, XIV, 4985

[243]-Ebû Dâvûd, İlim, 1; Tirmîzî, İlim, 19; İbnu Mâce, Mukaddime, 17; Dârimî, Mukaddime, 32

[244]-Şârânî el-Envâr, II, 95

[245]-Buhârî, Enbiyâ, 48; Ahmed, Müsned, I, 23; Dârimî, Rikak, 68

[246]-Ahmed, Müsned, III, 241; İbnu Kesîr, el-Bidaye, VI, 47

[247]-İmam Rabbanî,Mektubat,142Mektup