Stres Yönetimi

Stres Yönetimi

Günümüz dünyası, hızlı sosyal ve kültürel dönüşümlerin yaşandığı değişim ve rekabet duygularının yoğun bir biçimde algılandığı, toplumsal ve örgütsel yaşamın bireyi içinden çıkılması pek kolay olmayan bunalımlara sürüklediği bir görünüm taşımaktadır İnsanlar çalışma yaşamının getirdiği sınırlılıklarla birlikte öteki etkinliklerini dengeli bir biçimde yürütmek istemekte, her şeyden önce yaptıkları işle kendi yeteneklerini de zorlamaktadırlar Bu nedenle stres sözcüğü giderek günlük yaşamın ayrılmaz bir parçası haline gelmiş, bir çocuktan en üst düzeydeki yöneticiye kadar kullanım alanı bulmuştur
Bununla birlikte stresin günümüz insanına eskiye kıyasla, daha ağır ve derin sorunlar yaşattığı yadsınamayan bir gerçektir Çünkü bugün insan fiziksel ve ruhsal açıdan daha fazla tehdit altındadır Stres insanların hastalanmasına, iş hayatında ise verimlilik azalışlarına neden olan bu nedenle de işletme yöneticilerinin özenle üstünde durması gereken bir kavramdır Günümüzde bazı işlerin; örneğin polis, itfaiyeci, acil servis doktoru gibi yüksek düzeyde stres doğurduğu doğruysa da, az stres yapan yada stres yaratmayan iş bulmak oldukça zordur Son olarak ekonomide ki dramatik değişmeler, artan yabancı rekabeti, yeni teknolojik buluşlar ve enflasyon gibi nedenler örgütlerde ve insan yaşamında birçok düzenlemeler yapmayı zorunlu kılmıştır Bütün bunlar stres doğurucu ve arttırıcı etkiler ortaya çıkarmıştır

Günlük yaşamda bu denli çok kullanılan, birçok düzeyde algılanan stres kavramı bu çalışmada yöneyim ve örgüt bağlamında ele alınmıştır



STRES NEDİR?
Bazı insanlar stresi, yarattığı migren, yüksek tansiyon, sinir ve ülser hastalıklarından yola çıkarak tanımlarlar Bazıları ise stresin arttıran değişkenler üzerinde dururlar İnsanlar arasındaki iletişimsizlik, fazla iş, görev değişiklikleri, hızlı değişim gibi1
Stres kavramını ilk ortaya atan Hans Selye stresi; organizmanın her türlü değişmeye yaygın tepkisi olarak tanımlamıştır2 Hans Selye’nin çok yaygın olarak kullanılan bu tanımına göre stres, memnuniyet verici olup olmadığına bakılmaksızın her türlü isteme bedenin uyum sağlamak için gösterdiği yaygın tepkisidir3 Selye’nin bu tanımındaki bazı özelliklerin açığa kavuşması gerekmektedir İlk olarak stres bedenin bir tepkisidir Bunun anlamı; stresin fizikse4l bir durum olması ve fizyolojik bir tepki meydan getirmesidir Bazen psikoloji literatüründe kaygıyla stres eş anlamlı kullanılmaktadır Kaygı stresi hızlandırır Fakat stresin kendisi değildir Stres bedenin olaya yanıtıdır Stresi başlatan çevresel uyarıcı etkenlere “ stres yapıcı, stres kaynağı = stresör” denir Bir stres yapıcı nedendir Stres ise fizyolojik etki ve sonuçtur Stresle ilgili olarak yapılan ilk çalışmalarda stres insan davranışının bir boyutu olarak ele alınmış ve temel olarak “ distress – yıkıcı stres “ üzerinde durulmuştur Araştırma sonuçları bazı bireylerin stres karşısında zayıf duruma düşüp ciddi hastalıklara yakalanmalarına karşılık, bazıları için stres performanslarını arttıran bir etken “ eustress – yapıcı stres “ olmuştur Stres bu boyutta, organizma tarafından bir tehdit olarak yorumlanan uyaranlara organizmanın psikolojik tepkilerinin toplamıdır4


Olumlu stres olumlu sonuçlar yaratır Kaygı yerine zor bir amaca ulaşırken bireyi yaratıcılığını kullanmaya yönelten, kişiye doyum ve yaşama sevinci veren strestir Olumsuz stres ise, bireyin kendine güvenini kaybetmesine neden olan, yetersizlik duygularına sevk eden, çaresizlik, umutsuzluk ve hayal kırıklığı yaratan strestir Olumsuz stresin örgütsel yaratıcılığı öldürücü etkisi de vardır


Iwancevich, Gibson ve Donally’nin geliştirdiği ve günümüzde en çok kullanılan tanıma göre stres bireysel farklar ve psikolojik süreçler yolu ile gösterilen uyumsal bir davranım olup, kişi üzerinde aşırı psikolojik veya fiziksel baskılar yapan herhangi bir dış ve iç hareket, durum ve olayın organizmaya yansıyan sonucudur5 Stres tanımında şu özelliklerin bulunması gerekir



Stresle ilgili çeşitli hastalıklar işyerlerinde hem örgüt hem de bireyler için ağır bir bedel ödenmesini gerektirmektedir İş stresi aşağıdaki belirtilerin olumsuz sonuçları nedeniyle iş verenlerin önemli harcamalar yapmasını gerekli kılmaktadır7




Stres bireyler için ağır sonuçlar doğurmaktadır Yakın geçmişte yapılan araştırmalar stres ile sağlık arasında önemli ilişkiler bulunduğunu göstermiştir Stresin yaşamın kaçınılmaz bir parçası olmasına karşın, tıbbi araştırmalar aşırı stresin bireyin hastalıklara karşı direncini azalttığı, zihinsel ve fiziksel hastalık olasılığını arttırdığını saptamıştır İş stresi kalple ilgili sorunlar, ülser, uyuşturucu, sigara, alkol kullanımı gibi sağlık sorunları başlatabilir8
Strese bağlı hastalıklar bir yandan örgütlerde üretim ve verim kayıplarına neden olurken, diğer yandan da yüksek sağlık harcamalarını gerekli kılmaktadır Bireysel açıdan bakıldığında ise kısa ve uzun süreli hastalıklara neden olabilen iş stresi, kişilerin yaşamlarını yitirmelerine de yol açmaktadır

STRES KONTROL YÖNTEM VE TEKNİKLERİ
Stresle başa çıkma veya bir diğer deyişle stres yönetimi, ruh ve beden sağlığını korumak, üretici ve verimli bir yaşa sürdürmek için gereklidir Stres yönetiminin amacı, stresin bütününden kaçınmak değildir ki bu zaten olanaksızdır Fakat verimlilik, enerji ve atikliğe doğru olumlu bir güç oluşturmaktadır Amaç ne çok az ne de çok fazla olan, optimum stres düzeyini korumaktır9 Stresin tamamen yok edilmesi bireyi pasif hale getirebilir Bundan kaçınmak için, bireyin belli bir miktar stresi kabullenmesi gerekir Stres yönetiminde esas sorun, stres kabul edilebilir düzeye nasıl getirileceğidir

FİZİKİ İDAME STRETEJİLERİ
Stres yönetimi stratejileri içinde muhtemelen en belirgin görülen fiziki idame stratejileri; spor yapmak, diyet ve beslenmeye önem vermek, yeterli miktarda uyumak ve dinlenme faaliyetlerine katılmak şeklinde belirtilebilir Yeteri kadar uygulandığı takdirde şahsi dengeyi oluşturarak stresi yenme bakımından fiziki yapıyı daha güçlü hale getirir
Kalp, solunum ve dolaşım sistemlerini çalıştırıcı hareketler birçok insanın daha sağlıklı olmasına yardımcı olur Ağır ve kolay hareketler yapmak suretiyle bir şahıs kendi bedenini fiziki kabiliyetini geliştirebilir Kendi dayanıklılığını ve tahammül gücünü arttırabilir Ayrıca, fiziki hareketler stresli durumlarda oluşan tansiyon ve duyguların dağıtılmasına yardımcı olur Uygun olmayan beslenme ve diyet sempatik sistem uyarıcılarını doğrudan harekete geçirmek suretiyle veya yorgunluk ve sinirlilik durumunu etkilemek sureti ile günlük strese önemli katkıda bulunur Akıllıca spor yapmak, sağlıklı diyet, iyi ve yeterli beslenme geleneksel olarak sağlıklı hayatın ilkeleri olarak kabul edilir
İÇ YARDIM ( KASLARIN DİNLEDİRİLMESİ) STRATEJİLERİ
Bu kategorideki stratejiler olan; kasların dinlendirilmesi, kendi kendine eğitim ve meditasyon uygulamaları sayesinde şahsın kendi kas sistemini kontrol etmesi sağlanır Her kas kısa süreli olarak gerdirilir ve sonra dinlendirilirken, düzenli olarak derin nefes alınır ve verilir
Kendi kendine eğitim şahsın pasif yoğunlaşma sayesinde kendi fizyolojisi üzerinde kontrolü sağlar Bu yoğunlaşma, vücudun belirli organları üzerinde teksif edilebilir Bir stres yönetim stratejisi olarak meditasyon, dinlendirme stratejisine benzer Meditasyon teknikleri uyarıcı girdileri sınırlayan ve hareketli bir sembol veya nefes alma gibi sabit bir unsur üzerinde dikkati yoğunlaştıran dinlendirme metodudur
Kasların dinlendirilmesi için uygulanan bir başka teknik olan biyolojik geri beslemede ( feedback ), çeşitli yardımcı aletler kullanılması suretiyle şahsın çeşitli kas gruplarında hissedilebilir bir rahatlama temin edilmesi istenir
Bunun dışında kişilik özelliklerinin değiştirilmesi yani mizah ev şakaya yaşamınıza daha çok yer verilmesi, kendinizi başkaları ile karşılaştırmak, stresin avantajlarını kullanmak, kaçınamadığınız stresle yaşamayı öğrenmek gerekir Ayrıca bedensel hareket, solunum egzersizi, gevşeme(relaxasyon), sosyal kültürel sportif etkinliklere katılma, masaj, dua ve ibadet ve zaman yönetimi de stres yönetim tekniklerindendir
TEŞKİLAT İLE İLGİLİ STRATEJİLER
Bu stratejiler; stres planı geliştirilmesi, yetki devri, çalışma atmosferinin iyileştirilmesi veya değiştirilmesi, yeni yaklaşımlarla problem çözme ve karar alma faaliyetleri, hedeflerin belirlenmesi, zaman yönetimi, teşvik tedbirleri, işin yeniden tasarımı, çatışma yönetimi ve kendi kendine değerlendirme tedbirlerini ihtiva eder Bir stres planının geliştirilmesi şu adımların neticesinde oluşur:





Yetki devri stres yönetim metodları içinde çok önemli bir yer tutar Bu teknik, yöneticiler tarafından en fazla kullanılan stres yönetimi uygulamasıdır İşle ilgili bazı yetkiler devredilmek sureti ile yönetici, kendi iş yükünü azaltırken stresi azaltma imkanı da doğmuş olur Çalışma ortamının seçimi ve değerlendirilmesi diğer bir stres yönetim stratejisidir Bu tamamen şahsın kontrolünde olmamakla beraber, iş seçimi ve ilave görevlerle ilgili olarak şahsi kontrol sağlanabilir
Yeni yaklaşımlar kullanarak problem çözme ve karar verme; zihni düşünme kapasitesi ve sezgi kullanılarak bulucu problem çözme ve karar verme faaliyetini ihtiva eder Yeni yaklaşımlar hayatın bütün zorluklarının üstesinden gelmeyi ve analitik düşünce tarzını geliştirmeyi sağlar Bir şahsın kendini değerlendirmesi, hedef belirlemesi ve zaman yönetimin uygulanmasını gerektirir Birbirini takip eden adımlar sayesinde hedefe belli bir zaman periyodunda ulaşılmaya çalışılırken, şahsi iş yoğunluğundan kaynaklanan baskıyı azaltabilir
Çatışmanın bir kriz haline dönüşmeden önlenmesi stresli durumların yönetimi için uygun bir yoldur Devamlı ateşi söndürmeyi yeğleyen yönetici çok stresli bir ortamda çalışır Diğer taraftan olayları önceden tahmin ederek değerlendiren ve sıkışmadan çözüm bulmaya çalışan yönetici daha az personel stresi ile karşılaşır İşin yeniden gözden geçirilmesi ve rollerin yeniden tanımlanması stres ve mücadele etmede müessir stratejilerdir Özel bir rol belirleme stratejisi olarak her rol göndericinin beklentilerini bir listesinin kişinin elinde bulundurulması sağlanabilir Bu listede odak kişinin beklentileri ile bütünleştirildikten sonra çatışmaların ortadan kaldırılmasında kullanılabilir10

DIŞ YARDIM STRATEJİLERİ
Stres yönetim stratejilerinden ilki için şahsın bizzat kendisinin rol alması gerekmektedir Ancak bu arada şahıs psikolog ve psikiyatristlerden bazı yardımlar alma durumunda olabilir Böyle tedavi ve yardımlar arasında psikoanaliz, stres ile ilgili istişare, geliştirme programları ve davranış değişikliği teknikleri sayılabilir
Psikoanalizler, tansiyonların veya daha evvelki olaylar neticesinde oluşan anlaşmazlıkların mevcut davranma, etkileme şeklini belirtmeye yöneliktir Yapılan bir araştırmada psikoanalizlerden sonra, üst kademe yöneticileri işlerinin daha iyi gittiğini ve tatminin arttığını belirtmişlerdir
Geliştire programlarına eğitim seminerleri, eğitim toplantıları veya diğer programlar dahil edilebilir Bu programlar işten beklenen başarının arttırılması, kuruluşun ve personelin gelişmesine yönelik olmalıdır Eğer yönetici, işin özellikleri, şahıslar arası ilişkilerin biçimi ve stresle mücadeleyi bilirse, yönetimle ilgili bazı stresler önlenir Davranış değiştirme teknikleri “ davranışları değiştirerek yaklaşım ve algılamalar değiştirilebilir” görüşünden hareketle geliştirilmiştir Davranış değiştirmeye yönelik teknikler, şartlandırma, davranış düzenleme ve kaçınma terapisidir
Bunun dışında birçok büyük örgüt, iş yerinde neşeli bir ortam yaratmanın önemini kavramış olmalarından dolayı iş görenler arasında mizah ve şakanın kullanılmasını teşvik etmektedirler Kodak şirketi NewYork’ ta bulunan fabrikasında bir mizah odası oluşturmuştur Bu odayı komedi filmleri ve stres atmaya yarayan çeşitli oyuncaklarla donatmışlardır Yapılan araştırmalarda iş yerinde mizahın ve insanları güldüren etkinliklerin arttırılması sonucunda, iş görenlerin verimliliklerinin ve sağlıklarının arttığı görülmüştür11

STRES YÖNLENDİRME STRATEJİLERİ
Strese yönelik stratejiler, sistematik duyarsızlaştırma ve dinamik psikoterapi ele alınabilir Sistematik duyarsızlaştırma; davranışları kaslarda gevşeme sağlamak ve tansiyonu düşürmek sureti ile, değiştirmeye yarayan bir tekniktir Bu teknik fobi niteliği kazanan davranışlara yönelik kullanılabilir
Dinamik psikoterapi ise bir koruyucu stratejidir Burada şahsın belirli bir stres sebebine gösterdiği tepki stres sebebi hakkındaki bilgisini geliştirmek suretiyle değiştirilmeye çalışılır Bu teknik topluma karşı konuşmadan korku duyan kişilerde uygulanmıştır

GRUP DESTEĞİ GEREKTİREN STRATEJİLER
Grup içindeki kişiler için uygulanabilecek stratejiler, kendine güven eğitimi,rol oynama ve grup desteğini sağlama şeklinde sıralanabilir Kendine güven eğitimi, şahsın öncelikle saygınlığını ve kendi itibarını kendi gözünde arttırmaya yöneliktir Böylece şahıs kendisini olumlu ve verimli görmeye başlar Rol oynama kendine güven davranışını arttırmaya yönelik uygulama sağlayan bir teknik olarak kullanılır
Grup desteği sağlama tekniği, stresle mücadele için çok etkili bir imkan sağlar Fakat bu teknik beraberinde hayat tarzında büyük değişmeleri getirir Bu teknik ayrıca duygu ve düşüncelerimizi diğerlerine söyleyerek stresi azaltma yönünden oldukça faydalıdır
OLUMSUZ STRATEJİLER
Stresle mücadele de kullanılabilecek son grup stratejiler, alkol, sigara ve ilaç kullanma şeklinde sıralanabilen olumsuz uygulamalardır Bu olumsuz stratejilerin tercihi, psikolojik ve fizyolojik bağımlılık yanında büyük sağlık risklerine sebep olmaktadır Sonuçta stres kaynağı ile mücadelede yetersiz kaldığı gibi problemlerin artması yönünde etki yaratmaktadır

ÖRGÜTSEL STRESİN AZALTILMASINDA YÖNETİCİLERE DÜŞEN GÖREVLER
Örgütün verimliliğine ve yöneticilerin bireysel mutluluğuna etki yapabilen etkenlerin en önemlilerinden birini de yöneticilerdeki stres düzeyi oluşturmaktadır Stres yöneticilerin başarısını da olumlu veya olumsuz etkileyebilmektedir Stresini kontrol altına almayı başaramayan yöneticiler, kendileri kadar yönetiminde bulunan kişilerin de mutsuz olmasına ve strese girmelerine neden olabilmektedir Zamanını iyi yönetebilen, liderlik vasıflarına sahip olan ve örgüt içerisinde güçlü bir iletişim sağlayabilen yöneticiler diğer yöneticilere göre daha az strese girmektedirler
Yöneticilerin; işi zenginleştirerek düzenleme, destekleyici bir örgüt iklimi yaratma, rol çatışmalarını önleme, örgütsel rolleri daha açık duruma getirme, fiziksel düzenlemeler yapma, iş yükünde dengeyi kurma, iletişimi güçlendirme, çalışanları teşvik etme ve karalara katılmasını sağlama gibi bazı stratejileri kullanarak hem kendilerini hem de personelin iş stresi ve örgütsel stres düzeyini en aza indirgemeleri olanaklıdır
Bu bağlamda yönetici kadrolarında görev alacak kişilerin seçiminde, stresle başa çıkabilme yeteneği de test edilmelidir Yüksek düzeydeki stres örgütsel verimliliği ve yöneticilerin başarısını olumsuz etkileyebilmektedir Bu sebeple stres düzeyini en aza indirgeyecek önlemler etkili bir şekilde alınmalıdır Bu amaçla stresle ilgili danışma birimleri kurulmalı ve etkinleştirilmelidir
Etkili yöneticiler verimliliği yalnızca kısa dönemde istemez, sağlıklı doyumlu iş görenlerin örgütün uzun dönemli yararları için yaşamsal olduğunu bilirler Yine başarılı yöneticiler optimal iş stresinin verim için gerekli olduğunu farkındadırlar Bunun için yeni personelin işe uyumunun sağlanması ve bütünleştirilmesi çok önemlidir
İş görenlerin aşırı stres altında kalmalarını önleyecek bazı öneriler aşağıda yer almaktadır12












SONUÇ: Stres yaşamımızın her aşamasında, her ayrıntısında bazen sık bir şekilde bazen de nadir olarak ortaya çıkmaktadır Stresin ortadan kaldırılması gerçekte hayatın bizzat kendisini ortadan kaldırmak anlamına gelir

Stresi ortadan kaldırmak bir bakıma, hiç güzel bir şehri ziyaret etmemek, yeni hiçbir faaliyete katılmamak veya hiç rüya görmemek anlamına gelir Öyleyse stresle yaşamayı öğrenmek, onu kontrol altına alarak yıkıcı etkilerini en aza indirmek ve yapıcı yönde kullanmak gerekir Bu yüzden örgütsel kurum ve kuruluşlar stres yönetim tekniklerini geliştirmeli ve uygulama alanını da yaygınlaştırmalıdır

Stresle mücadele edebilmek için veya stresi yönetmek için; stresin ne olduğu, sebep ve sonuçlarının neler olabileceği ve stresi yenebilmek için neler yapılması gerektiği açıkça belirlenmelidir

Etkili bir stres yönetimi; şahsın fiziki ve zihni dengesini sağlar, problem çözme ve karar verme yeteneğini arttırır, iş tatminini kolaylaştırır ve iş görenlerin verimliliğini arttırır

Stres yönetiminin organizasyona sağlayacağı faydalar ise, tıbbi harcamaların azalması, işe gelmeme ve işten ayrılma davranışlarının azalması, daha iyi karar verme sistemi, olgun bir çalışma atmosferi ve yüksek verimlilik şeklinde sıralanabilir

Alıntı