Türkiye'de Darbeler

Cumhurbaşkanı İsmet İnönü 1 Kasım 1945’te Meclis’in yeni çalışma yılı dolayısıyla yaptığı konuşmada "Bizim tek eksiğimiz, hükümet partisinin karşısında bir parti bulunmamasıdır" dedi Çok partili siyasal yaşama olanak sağlayan ortamın kurulmasıyla çok sayıda yeni parti birbiri ardına kuruldu Bunların başında 7 Ocak 1946’da kurulan Demokrat Parti(DP) geliyordu Partinin kurucuları arasında CHP’den ayrılan Celal Bayar, Adnan Menderes, Fuat Köprülü ve Refik Koraltan vardı
21 Temmuz 1946’da yapılan seçimlerde Demokrat Parti 66 milletvekilliği kazandı Seçimlerden sonra DP’nin oyların sayımına yaptığı itiraz sonuçsuz kaldı



14 Mayıs 1950 seçimlerinde Demokrat Parti oyların yüzde 53’ünü alarak 487 milletvekilliğinden 408’ini kazandı Adnan Menderes başkanlığında DP hükümeti kuruldu Celal Bayar da parti başkanlığından ayrılarak cumhurbaşkanı oldu Yeni dönem için "46 ruhu" ve "Beyaz Devrim" gibi tanımlamalar yapıldı



1950’li yılların ilk dönemi ekonomik büyüme yıllarıydı Truman yardımının yanında Yabancı Sermaye Yatırımlarını Teşvik Kanunu çıkarılmıştı Türkiye birkaç yıl süren bir ekonomik büyüme dönemine girmişti Bu ortamda 2 Mayıs 1954 seçimleri Demokrat Parti için büyük bir zafer oldu Yüzde 56,61 oy alan DP, 542 milletvekilliğinin 503’ünü kazandı
Eylül 1955 günü Selanik’te Atatürk’ün evine bomba atıldığı haberi üzerine İstanbul’da halk sokaklara döküldü Gösteriler kısa zamanda Rum ve Gayrimüslim vatandaşların işyeri ve evlerine yönelik yağmaya dönüşünce sıkıyönetim ilan edildi 6-7 Eylül olaylarında DP iktidarı olayları tahrik etmekle suçlandı 27 Ekim 1957 seçimlerinde 610 milletvekilliğinin 424’ünü kazanarak iktidarını korudu




DP iktidarının uyguladığı baskıları protesto eden üniversite öğrencileri 28 Nisan 1960’da İstanbul Beyazıt’ta gösteri yaptı Gösteriler sırasında çıkan çatışmada İstanbul Üniversitesi öğrencisi Turan Emeksiz polis kurşunuyla öldü İstanbul ve Ankara’da sıkıyönetim ilan edildi
Her türlü toplantı DP iktidarınca yasaklandığı için üniversite öğrencileri 555K parolasıyla örgütlendi 5 Mayıs’ta, akşam saat 5’te, Kızılay meydanında büyük bir protesto gösterisi düzenlediler O sırada Kızılay’dan geçmekte olan Başbakan Menderes arabasından inerek konuşmak istediyse de itilip kakılarak yuhalandı 21 Mayıs’ta Harp Okulu öğrencileri sessiz bir yürüyüş gerçekleştirdi Bunun üzerine, Menderes, Yunanistan gezisini iptal etti Ertesi gün Ankara Sıkıyönetim Komutanlığı haberleşmeye sansür koydu Gece 2000'den sabah 0500'e kadar sokağa çıkma yasağı ilan edildi 24 Mayıs’ta muhalefet Meclis’i terk etti ve Meclis’te konuşmalar yasaklandı 25 Mayıs’ta TBMM 20 gün süreyle tatil edildi


27 Mayıs 1960'da Albay Alparslan Türkeş’in, saat 0436'da Ankara Radyosu'nda okuduğu bildiriyle ordunun yönetime el koyduğu açıklandı Bildiride, "Bugün, demokrasimizin içine düştüğü buhran ve en son müessif hadiseler dolayısıyla ve kardeş kavgasına meydan vermemek maksadıyla, Türk Silahlı Kuvvetleri, memleketin idaresini eline almıştır" denildi
Cumhurbaşkanı Celal Bayar ve o sırada Eskişehir'den Kütahya'ya geçen Başbakan Menderes gözaltına alındı Girişimin lideri ilan edilen Orgeneral Cemal Gürsel (Solda), saat 1600'da radyoya bir açıklamada daha bulundu ve ihtilal süresince meclis yerine yasama organı şeklinde çalışması için kurulan Milli Birlik Komitesi'nin üyelerini açıkladı Yeni bir anayasa hazırlanmasını istedi Eskişehir'den dönmekte olan Başbakan Adnan Menderes, Kütahya yolunda tutuklanarak Ankara'ya getirildi Daha sonra Celal Bayar, hükümet üyeleri ve DP'li milletvekilleriyle birlikte İstanbul'a, oradan da Yassıada'ya gönderildi 28 Mayıs'ta Milli Birlik Hükümeti kuruldu 9 Temmuz 1961’de yeni anayasa kabul edildi


14 Ekim 1960'ta Yassıada duruşmalarında, Demokrat Parti yöneticileri yargılanmaya başlandı Dava sonunda, anayasa ihlaliyle suçlanan Celal Bayar ve Adnan Menderes'in de aralarında bulunduğu 15 kişinin idamı istendi 17 Şubat 1961’de İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Lütfi Kırdar duruşmalar sırasında kalp krizinden öldü


28 Mayıs'ta Milli Birlik Hükümeti kuruldu 9 Temmuz 1961’de yeni anayasa kabul edildi


Yassıada davaları, 15 Eylül 1961'de karara bağlandı Cezaları onaylanan Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan 16 Eylül günü sabaha karşı idam edildi 17 Eylül'de de Adnan Menderes İmralı adasında idam edildi

16 Temmuz 1968 Amerikan donanmasına bağlı 6 Filoya karşı protesto gösterileri başladı 24 Temmuz’da İTÜ öğrenci yurdunu basan polisler tarafından dövülerek komaya sokulan Vedat Demircioğlu öldü Öğrenciler Dolmabahçe’ye yürüyerek ABD askerlerini döverek denize attı



6 Ocak 1969'da ODTÜ’ye gelen ABD büyükelçisi Robert Komer’in otomobili bazı öğrenciler tarafından yakıldı



16 Şubat 1969'da 6 Filo’yu protesto etmek için Beyazıt’tan "Amerikan Emperyalizmine Karşı Mustafa Kemal Yürüyüşü" düzenleyen 30 bin kişilik yürüyüş kolu Taksim Meydanı’na girmeden polis tarafından küçük gruplara bölündü Bu gruplar Taksim’de "Müslüman Türkiye", "Allahsızlara Ölüm" diye bağıran eli sopalı ve bıçaklı toplulukların saldırısına uğradı 2 kişi öldü, 200 kişi yaralandı Olay tarihe "Kanlı Pazar" olarak geçti



15-16 Haziran 1970'te İstanbul tarihinin en büyük işçi eylemlerine sahne oldu Sayısı 150 bini bulan işçiler Sendikalar Kanunu’nda yapılan değişiklikleri protesto etmek için yaptıkları yürüyüş sırasında çıkan olaylarda 4 kişi ve 1 polis hayatını kaybetti



10 Mart 1971'de Genelkurmay başkanı Memduh Tağmaç’ın başkanlık ettiği Yüksek Komuta Konseyi toplantısında Başbakan Süleyman Demirel’in istifası istendi
12 Mart 1971'de Genelkurmay Başkanı ve Kuvvet Komutanları hükümete bir muhtıra verdi Başbakan Demirel istifa etti



16 Mart 1971'de Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)kurucusu ve yöneticisi Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan yakalandı
6 Mayıs 1972'de Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan idam edildi



17 Mayıs 1971'de İsrail’in İstanbul başkonsolosu Efraim Elrom kaçırıldı 22 Mayıs’ta Elrom’un cesedi Nişantaşı’nda bir apartman dairesinde bulundu 1 Haziran'da Elrom’u öldürmekten aranan Hüseyin Cevahir Maltepe’de çıkan çatışmada öldürüldü, Mahir Çayan yaralı olarak yakalandı


1 Mayıs 1977'de DİSK tarafından Taksim meydanında düzenlenen 1 Mayıs mitingi kana bulandı Yüzbinlerce işçinin katıldığı miting sırasında kalabalığa çevredeki binalardan ateş açılması ve polis panzerlerinin kalabalığın üzerine yürümesi üzerine çıkan panikte çoğu ezilerek 37 kişi hayatını kaybetti, yüzlerce kişi yaralandı


5 Haziran 1977'de seçimlerden birinci parti çıkan CHP 21 Haziran’da hükümeti kurduysa da güvenoyu alamadı 21 Temmuz’da Demirel’in başkanlığında "2 Milliyetçi Cephe Hükümeti" kuruldu 31 Aralık’ta hükümet gensoru oylamasıyla düşürüldü 5 Ocak 1978'de Ecevit başkanlığında yeni hükümet kuruldu


16 Mart 1978'de İstanbul Üniversitesi önüne gelen bir grup öğrenciye el bombası atıldı ve ateş açıldı Saldırı sonucunda 7 kişi öldü, 100’den fazla kişi yaralandı
22-26 Aralık 1978'de Kahramanmaraş’ta 22 Aralık’ta başlayan ve günlerce süren olaylarda 105 kişi öldü, 176 kişi yaralandı
1 Şubat 1979'da Milliyet Gazetesi Genel Yayın Müdürü Abdi İpekçi vurularak öldürüldü



12 Eylül 1980'de Ordu yönetime el koydu Süleyman Demirel’in Başbakan’ı olduğu hükümet görevden alındı ve TBMM lağvedildi Yürürlükteki, 1961 Anayasası tamamen rafa kaldırıldı Ülke 1983 seçimlerine kadar Genelkurmay Başkanı Kenan Evren ve kuvvet komutanlarından oluşan Milli Güvenlik Konseyi tarafından yönetildi
12 Eylül’ün bilançosu Siyasi partilerin kapısına kilit vuruldu ve mallarına el konuldu 650 bin kişi gözaltına alındı 7 bin kişi için idam cezası istendi 517 kişiye idam cezası verildi Haklarında idam cezası verilenlerden 50’si asıldı (18 sol görüşlü, 8 sağ görüşlü, 23 adli suçlu, 1’i Asala militanı) İdam edilenlerden biri de henüz 17 yaşında olan Erdal Eren’di (solda) 71 kişinin "işkenceden öldüğü" belgelendi Cezaevlerinde toplam 299 kişi yaşamını yitirdi 14 kişi açlık grevinde öldü 16 kişi "kaçarken" vuruldu 95 kişi "çatışmada" öldü 73 kişiye "doğal ölüm raporu" verildi 43 kişinin "intihar ettiği" bildirildi



Refah Partisi (RP) ve Doğru Yol Partisi (DYP) koalisyonu iktidardaydı Milli Güvenlik Kurulu (MGK) 28 Şubat 1997'de hükümetin uygulamalarını eleştiren ve "irticai faaliyetlere karşı" mücadele çağrısı yapan 18 maddelik bir bildiri yayınladı RP Genel Başkanı ve başbakan Necmettin Erbakan 18 Haziran'da istifa etti