Türk Tarihi (İkinci Bölüm)

İLK TÜRK DEVLETLERİNDE KÜLTÜR VE MEDENİYET



DEVLET YÖNETİMİ
İslamiyet’ten önce Türkler devlete İL veya EL demişlerdir
Hükümdarların Unvanları
Türkler hükümdarlarına Şanyü, Tanhu, Hakan, Han, Yabgu, İlteber, İdi-kut, Erkin gibi unvanlar vermişledir
Türk Hükümdarlarının Tahta Çıkışı Tarih Boyunca Kaç Değişik Şekilde Meydana Gelmiştir?
1 Hanedan üyeleri arasında siyasi ve askeri mücadeleyi kazanan hükümdar olarak tahta çıkıyordu (En sık rastlanan durum)
2 Hükümdarın rakipsiz aday olması (Bu durumda taht kavgası olmadan başa geçiyordu)
3 Seçim usulü (Kengeş, toy veya kurultay denilen devletin ileri gelenlerinden oluşan meclisin toplanarak hanedan üyelerinden birini tahta geçirmesi)
4 Ekber ve Erşed (En yaşlı ve olgun) olanın başa geçmesi (Bu yöntem III Ahmet zamanından itibaren sadece Osmanlı Devleti’nde uygulanmıştır
Kimler Türk Devletlerinde Hükümdar Olabilirdi?
Hanedandan olan bütün erkeklerin hükümdar olma hakları vardı (Kardeşler, kardeş çocukları, amca, amca çocukları ve diğer hanedan üyeleri)
Kut Anlayışı Nedir?
Türkler devleti yönetme yetkisinin TANRI tarafından verildiğine inanıyorlardı Tanrı tarafından verilen bu yönetme hakkına KUT diyorlardı KUT'un kan yoluyla hükümdarın tüm erkek çocuklarına geçtiğine inanıyorlardı
Kut Anlayışı Türk Devletlerini Nasıl Etkilemiştir?
Bütün hanedan üyelerinde KUT olduğundan kendine siyasi ve askeri bakımdan güvenen kişi TAHT KAVGASINA girebiliyordu Bu durum Türk devletlerini ya iç savaş sonucu istikrarsızlığa, ya da bölünmeye götürüyordu
İkili Yönetim(Çifte Krallık) Nedir?
Türk Devletlerinde hükümdar yönetimi kolaylaştırmak için ülkeyi SOL(Doğu) ve SAĞ(Batı) olmak üzere ikiye ayırırdı Ortada (Merkezde) ise asıl hükümdar bulunurdu Sağ ve Solda ise Hanedan üyelerinden YABGU'lar bulunurdu
MECLİS VE HÜKÜMET
Türk Meclislerine TOY, KURULTAY veya KENGEŞ denilirdi Kurultay'da devletin ana meseleleri görüşülür, hükümdarın ölümü, savaş veya milli felaketlerde kurultay toplanırdı
AYGUCI: Hükümet başkanı (başbakan)
BUYRUK: Bakan
TAMGACI: Dış siyaset işlerini yürüten görevliler
Eski Türk Devletlerinde diğer devlet görevlileri şunlardı
TİGİN: Hükümdar çocukları (Tekin)
ŞAD: Diğer Hanedan mensupları
Bunların dışında İnal, inanç, tarkan, bağa, tudun, çor, külüğ, apa, ataman gibi devlet görevlileri de vardı
TOPLUM YAPISI
Türk toplumu;
Oguş: Aile
Urug: Soy = Aileler birliği
Bod (Boy): Kabileler
Budun: Millet denilen birimlerden oluşuyordu
Boyların başında bulunan BEY'ler, töreye göre boyu idare ederlerdi Boyların bir araya gelmesiyle Devlet (İL) kurulurdu
Türk Toplumunun Özellikleri
Halk hürdü Herkes aynı işi yaptığından (hayvancılık) aralarında kesin olarak SINIF'ların ortaya çıkması imkansızdı Yaşam biçimleri GÖÇEBE olduğundan savaşta elde ettikleri esirleri çalıştırmaya elverişli değildi Bu yüzden Türk toplumunda KÖLE sınıfı yoktu Din adamları diğer toplumlarda olduğu gibi imtiyazlı değillerdi
ORDU
Türk Ordusunun başlıca özellikleri şunlardı:
1 Türk ordusu ücretli değildi
2 Türk Ordusu daimiydi (Kadın-erkek her an savaşa hazırdı)
3 Türk Ordusunun temeli ATLI askerlerden meydana geliyordu
Türk Ordusunu Silahları: Ok, yay, kement, kılıç, kargı, süngü, kalkan vb
HUKUK
Türklerde yazılı olmamakla beraber, gelişmiş bir hukuk anlayışı vardı Bu hukuk kurallarına TÖRE (Türe) denilirdi
Hükümdarın başkanlık ettiği ve siyasi suçlara bakan yüksek mahkemeye YARGU adı verilirdi
YARGANLAR(Yargucu) idaresindeki mahkemeler ise adi suçlara bakarlardı

DİN VE İNANIŞ
İslam öncesi Türklerin din ve inanışlarını şu dört grupta toplayabiliriz:
1 Tabiat Kuvvetlerine İnanma: Dağ,ağaç, göl, kaya gibi varlıkların gizi güçlere sahip olduklarına inanırlardı
2 Atalar Kültü: Ölmüş büyüklere ve atalara ait hatıralar kutsal sayılır ve saygı gösterilirdi
3 Şamanizm: Kam veya Şaman adı verilen kişilerin, kötü veya iyi ruhlarla temas sağladıklarını inanılarak, bunların büyücülük ve sihir özelliklerine başvururlardı Şaman inançları Anadolu'da hala varlığını sürdürmektedir Örneğin; Gelinlerin üzerine buğday veya para atmak, eşikten atlamanın uğursuz sayılması vb
4 Göktanrı Dini: Türklerin İslamiyet’ten önceki dini Göktanrı diniydi Bu dine göre Türkler;
o Tek bir Tanrının evreni yarattığına ve gökte oturduğuna inanıyorlardı
o Öldükten sonra dirileceklerine inandıklarından, ölülerini atı, eşyaları ve silahıyla birlikte gömüyorlardı
o Cennet'e UÇMAĞ, cehenneme ise TAMU diyorlardı
o Mezarlara ölünün, sağlığında öldürdüğü düşman sayısı kadar BALBAL adı verilen küçük heykeller dikerlerdi İnanışa göre, yeniden dirilecek kişi atıyla cennete gidecek, ve öldürdüğü düşmanlar sonraki yaşamında ona hizmet edeceklerdir
o Ölüleri için YOĞ adı verilen cenaze törenleri yapar ve ardından yas tutarlardı
Türkler arasında ayrıca Maniheizm(Mani dini), Budizm, Musevilik, Hırıstiyanlık gibi dinler de yayılmıştı
EKONOMİK HAYAT
• Göçebe bir hayat yaşayan Türkler belirli iki merkez arasında (yaylak-kışlak) hayatlarını sürdürürlerdi
• Hayvancılık temel geçim kaynağıydı Koyun, keçi, at en çok beslenen hayvanlardı Bunun dışında sığır, katır ve deve de yetiştirilirdi Beslenme ve giyimde hayvan ürünlerinden yararlanır ve bunları satarak geçimlerini sağlarlardı
• Tarım da gelişmişti Arpa, buğday, darı gibi tahılları yetiştiriyorlardı
• Savaşlarda elde edilen ganimetler ve devletlerden alınan vergiler gelir kaynaklarıydı
• Ticaret önemli bir gelir kaynağıydı Türk ülkeleri İPEK YOLU üzerindeydi
• Ayrıca Hazar ve Bulgar ülkelerinden başlayıp, Ural, Sibirya ve Altaylar üzerinden Çin'e giden yola KÜRK YOLU deniliyordu Türkler bu yolun üzerinde de olduklarından samur, kunduz, vaşak gibi av hayvanlarının kürklerinin ticaretini yapıyorlardı

YAZI, DİL VE EDEBİYAT
Türkler tarih boyunca Göktürk, Uygur, Soğd, Brahmi, Süryani, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır
Göktürk (Orhun) Alfabesi
38 harften meydana gelir Göktürk yazısına ilk defa Orhun Nehri kıyısındaki kitabelerde rastlandığı için ORHUN ALFABESİ de denir
Uygur Alfabesi
18 harften meydana gelir Uygurlar bu alfabeyi Soğd alfabesinden yararlanarak hazırlamışlardır
Başlıca Türk Destanları
• Hunların(Oğuzların)--> Oğuz Kağan Destanı
• İskitlerin (Saka)------> Alper Tunga Destanı
• Göktürklerin----------> Ergenekon Destanı
• Uygurların------------> Göç ve Türeyiş Destanları
• Kırgızların-------------> Manas Destanı
Orhun Yazıtları (Göktürk Kitabeleri)
Türklerin en eski kitabeleri VI yüzyıla ait YENİSEY kitabeleri ile, VIII yüzyıla ait ORHUN KİTABELERİ'dir Yenisey kitabeleri Kırgızlar'ın mezar taşlarına yazdıkları yazılardı Orhun Kitabeleri II Göktürk Devleti zamanında Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk adlarına dikilmişlerdir YOLLUĞ TİGİN isimli bir Türk prensi tarafından yazılmışlardır Bu yazılar 1893 yılında Danimarkalı Bilgin THOMSEN tarafından okunmuştur
Orhun Yazıtlarının Önemi
A Türk tarihinin ve Türk edebiyatının ilk yazılı belgeleri olmaları bakımından önemlidir
B Bu kitabelerden Türklerin o günkü yaşayışlarını, inançlarını öğreniyoruz Ayrıca kitabeler gelecekteki Türk Milleti içinde çarpıcı öğütler vermesi bakımından önemlidirler
BİLİM VE SANAT
• Türkler 1 yılı 365 gün 6 saat olarak hesaplayarak, 12 Hayvanlı Türk Takvimini oluşturmuşlardır
• Uygurlar tahta harflerden matbaayı ve pamuktan kağıdı yapmışlardır
• Madencilikte özellikle de demircilikte ileri gitmişlerdir (Kazakistan'ın başkenti Alma Ata yakınlarında bir kurgandan çıkarılan "Altın Adam Heykeli" Türk maden sanatının ne kadar geliştiğini gösterir)
• Eşya ve binalarda HAYVAN USLUBÜ denilen, hayvan figürlerini kullanmışlardır
• HALI Türklerin Dünya medeniyetine bir katkısıdır (Altaylarda Pazırık Kurganı'nda bulunan halı dünyanın en eski halısıdır)
TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ÇEVRE KÜLTÜRLERLE MÜNASEBETLERİ
1-Türklerin Çin Kültürüne Katkıları
A Askerlik alanında
B Devlet Teşkilatında
C At kültüründe(Atı evcilleştirmede)
D Gök Tanrı inancıyla Çinlileri etkilemişlerdir
2- Çinlilerin Türkleri Etkilediği Alanlar
A Tarım ve yerleşik kültür
B Felsefe( Taoizm, Konfiçyüs ve Budizm)
C Giyim konularında Çinliler Türkleri etkilemişlerdir
3- Türklerin Moğol Kültürüne Katkıları
Askerlik alanında, devlet teşkilatında , dil ve alfabede (Uygurca ve Uygur Alfabesini kullandılar); Kımız yapmayı öğrettiler, Türk töresi ve geleneklerinden, Göktanrı dininden etkilendiler
İLK MÜSLÜMAN TÜRK DEVLETLERİ
SAMANOĞULLARI (819-1005)
İran'da kuruldu Kurucusu olan Huda, mensubu olduğu zerdüşt dinini bırakarak, Emevi valisi Esed bin Abdullah'ın yanında Müslüman oldu Torunları, Emevilerden sonra Abbasilerin hizmetine girdi
Samanoğulları, Türklerin İslamiyet ile irtibatında köprü vazifesi yaptılar Karahanlılar ve Gaznelilerle yaptıkları mücadelelerde İslamiyet’i Türkler arasında yayarak, Karahanlıların İslam devleti haline gelmesini sağladılar İç ve dış tehlikeler sonunda zayıf düştüler Son Samani emiri İsmail el Muntasır'ın öldürülmesiyle toprakları, Karahanlılar ve Gaznelilerin hakimiyetine geçti

KARAHANLILAR (840-1212)
Türkistan ve Maveraünnehir'de hüküm süren ilk Müslüman Türk devletidir Uygur Devleti’nin yıkılmasından sonra Karluk, Çiğil ve Yağma adlı Türk boyları tarafından kuruldu Samanilerle mücadele eden Karahanlılar, hükümdarları Satuk Buğra Han'ın Müslüman olmasıyla, kabileler halinde İslamiyet’i seçtiler Uzun süren kardeş kavgaları neticesinde ülke ikiye bölünerek, Naymanlar ve Harzemşahlar tarafından yıkıldılar


GAZNELİLER (962-1040)
Gazne'de, Samanoğullarının umumi valisi Alptekin tarafından kuruldu Başlangıçta Samanoğulları Devleti’ne bağlı olan bu devlet, Gazneli Mahmud'un hükümdarlığında bağımsızlığını kazandı Abbasi halifesi El Kadir Billah adına hutbe okutan Gazneli Mahmud, 17 defa Hindistan'a sefer yaptı Böylece Hindistan'daki bir çok hint racalarının ( bir çok şehir ve idarecilerinin) Müslüman olmalarına vesile oldu İran'daki Büveyhileri yenerek, bölgedeki Şii tehlikesini ortadan kaldırdı
Yiğit, mert ve cömert olan Gazneli Mahmud, ömrünü gazalarla geçirmişti 1030’da vefat ettiğinde yerine oğlu Mesud geçti Selçuklu ordusuna Dandanakan Meydan Muharebesi’nde yenilince, muhafızları tarafından hapsedildi Mesud, yeğeni tarafından hapishanede öldürüldü Sultan Mesud öldürülünce ülkede iç karışıklıklar ve taht mücadeleleri başladı Son hükümdar Hüsrev Melik'in Gurlulara esir düşmesiyle yıkılarak, tarih sahnesinden çekildi

SELÇUKLULAR (1040-1157)
Türk-İslam devletlerinin en büyüklerindendir Oğuzların Üçoklar kolunun Kınık boyuna mensupturlar Devlete adını veren Selçuk Bey Müslüman olunca, subaşısı olduğu Oğuz yabgusuyla arası açıldı Mikail'in oğulları Tuğrul ve Çağrı Beyler, Mikail öldüğü için Selçuk Bey tarafından yetiştirildi Tuğrul ve Çağrı Beyler, 1040 senesinde Gazneli Mesud ile Dandanakan'da yaptıkları savaşı kazanarak Selçuklu Devleti’ni kurdular Tuğrul Bey de sultan unvanını aldı Tuğrul Bey'in ölümünden sonra, Çağrı Bey'in oğlu Alparslan 1063 yılında sultan oldu Nizamülmülk'ü vezir tayin eden Sultan Alparslan, ülkesini doğu ve batıya doğru genişletti Doğu Anadolu'da Kars'daki Ani kalesini fethedince, halife tarafından kendisine "Ebû-l Feth" lakabı verildi
Sultan Alparslan, Bizans imparatoru Roman Diogenes ile 26 Ağustos 1071'de Malazgirt ovasında karşılaştı
Alparslan son derece kurnazca bir harp taktiği planlamıştı Hilal şeklinde yaydığı ordusuyla akşama kadar Malazgirt meydanında dövüştü Şaşkına dönen Bizans ordusu hilalin içine düştü Büyük bir şevkle ortaya atılan Alparslan'ın ordusu 200 bin kişilik büyük Bizans ordusunu perişan etti Bu büyük muharebe sonucunda kazanılan zafer, Türkler'e Anadolu'nun kapısını açtı
Sultan Alparslan vefat ettiğinde (1072), devletin toprakları doğuda Kaşgar'dan, batıda Akdeniz kıyılarına kadar yayılmıştı Alparslan'ın yerine oğlu Melikşah sultan oldu Melikşah zamanında fetihler devam ederek Amasya ve civarı Karadeniz'e kadar; Filistin, Suriye, Hicaz bölgesi, Yemen ve bütün Anadolu fethedildi Şii Fatımilerle mücadele edildi
Sultan Melikşah'dan sonra saltanat mücadelesi başladı Son Büyük Selçuklu hükümdarı Sultan Sencer'in H551 senesinde ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti; Irak ve Horasan, Suriye, Kirman ve Anadolu Selçukluları olmak üzere dörde bölündü Bunlardan Irak-Horasan ve Kirman Selçukluları; Harzemşahlar Devleti olarak ortaya çıkarak, Büyük Selçuklu Devleti'nin varisi olduklarını iddia ettiler Anadolu ve Suriye Selçukluları ise ayrı birer devlet haline geldiler

HARZEMŞAHLAR (1157-1231)
11 yüzyılın sonlarında Harezm bölgesinde kurulan Türk devletidir (Hazar Denizi’nin doğusu ile Ceyhun Nehri'nin aşağı mecrasının arasında yer alan bölgeye Harezm denir)
Harzemşahların atası Anuştekin, bir Türk kölesiydi Satın alınarak Selçuklu sarayına getirilmiş ve özel olarak yetiştirilmişti Harezm valiliği de yapan Anuştekin ölünce, oğlu Kutbettin, Selçuklu sultanı Sencer tarafından Harezm valiliğine getirildi Bu sıfatla 30 yıl Harezm'i idare eden Kutbettin aynı zamanda Harzemşah Devleti’nin kurucusudur Büyük Selçuklu Sultanı Sencer'in vefat etmesiyle Harzemşahlar, Selçuklularla bağlarını kopararak müstakil devlet haline geldiler
Moğol-Tatar istilasında Cengiz, 1219’da 500000 kişilik ordusuyla İslam alemi üzerine yürüdü Harzemşahların önemli merkezlerini teker teker ele geçirdi Mukavemet gösteren mevkiiler korkunç katliama uğratıldı Kısa zamanda Buhara, Semerkant, Otrar, Sığnak, Berekent ve Hocakent Moğolların eline geçti Harzemler, büyük kahramanlıklar göstermelerine rağmen netice değişmedi Son olarak tahta oturan ve bütün hayatı mücadelelerle geçen Celalettin Harzemşah, Moğol istilasının batıya doğru yayılmasını geciktirdi Celaleddin Harzemşah'ın ölümü üzerine bu devlet tarihe karıştı
ANADOLU SELÇUKLULARI (1077-1308)
Oğuz Türklerinin Üçok kolunun Kınık boyuna mensub Selçuklu hükümdar ailesinden, Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından Anadolu’da kurulan bir devlettir Bizans'la hakimiyet kavgası yapılarak bölgenin Türkleşmesi sağlandı İç harpler ve isyanlar sebebiyle perişan halde kalmış olan yerli halk, Süleyman Şah'ın idaresinde huzur ve sükuna kavuştu İslamiyet Anadolu'ya hızla yayıldı Haçlılarla yapılan mücadelelerle Haçlıların İslam alemine taarruzları büyük ölçüde kırıldı Anadolu Selçukluları üç defa Haçlı saldırısını göğüslediler İlk birinci Haçlı ordusunun 150000 kişilik öncü kuvvetini 1Kılıçarslan (1096-1099) İznik yakınlarında karşıladı
İkinci Haçlı saldırısı ise ISultan Mes'ud zamanında oldu (1147-1149) Eskişehir'e kadar gelen 75000 kişilik Haçlı ordusu burada yapılan meydan muharebesinde yenildi
Üçüncü Haçlı seferi ise IIKılıçaslan zamanında (1189-1192) Eyyübi hükümdarı Selahaddin Eyyübi'nin Kudüs'ü işgalden kurtarıp geri alması üzerine yapıldı Bu sefere daha öncekilerde olduğu gibi Papa'nın teşvikiyle Almanya imparatoru Friedrich Barbarossa, İngiltere kralı Arslan Yürekli Richard, Fransız kralı Philippe-Auguste katıldılar Daha önceki Haçlı ordularından çok daha güçlü olan bu orduyu Selahaddin Eyyübi Hıttin mevkiinde yapılan savaşta hezimete uğrattı
Anadolu Selçukluları İslam’ın kalkanlığını yaptılar Büyük bir tehlike olarak ortaya çıkan Şii Babailer isyanı bastırıldı
Moğollarla yapılan Kösedağ Muharebesi'yle (1243) Anadolu, Moğol hakimiyetine girdi Anadolu Türk birliği parçalanarak birçok beylikler ortaya çıktı Bu beyliklerden biri de Osmanlı beyliği idi

TULUNOĞLU DEVLETİ (880-905)
Ahmed Tulunoğlu tarafından Mısır ve Suriye'de kurulan ilk Türk-İslam devletidir
Mısır'da ve Suriye'de kurulan ve Abbasi hilafetine ismen bağlı ilk Müslüman-Türk devletidir Devletin kurucusu Ahmed, bir Türk askeri idi Babası Tulun (Tulun: Türkçe'deki dolun, yani dolun aydan gelir) yaklaşık 815-816'da Buhara valisi tarafından Bağdad'a gönderilmişti
Ahmed, 15 Eylül 868'de Fuslat'a ulaşmasıyla Tulunilerin kuruluşu başlıyordu Ondan önce de Mısır'da Türk valileri görev yapmış, bunlardan Muzahim b Hakan'ın devrinde buraya Türk askerleri gelmeye başlamış ve Mısır, Samarra'dan sonra Türklerin ikinci üssü olmuştu
Ancak Tulunoğulları halkı Arap, yöneticileri Türk olduğundan kısa sürede yıkıldılar
İHŞİTLER (935-969)
Mısır ve Suriye'de kurulan ikinci Türk devleti Muhammed İbn-i Tuğrul tarafından kuruldu Şii Fatımi Devleti ile mücadele ettiler İhşitler, Şam ile Hicaz arasında yol keserek hacıların can ve mallarına saldıran bedevileri ve diğer eşkiyayı temizleyerek, yol emniyetini sağladılar Fakat, bilahere iç karışıklıklar ve ülke idaresinin zayıflığı sebebiyle Şii Fatımilere yenik düşerek toprakları Fatımilerin eline geçti
EYYUBİLER (1174-1250)
Selahaddin Eyubi tarafından Mısır ve Suriye civarında kuruldu Selahaddin Eyubi zamanında, Mısır'daki Şii Fatımi idaresi tamamıyla ortadan kaldırıldı Fatımilerin Mısır ve Suriye'de yaydığı Şiiliğin yerine, Sünniliğin yayılması için gayret gösterildi Selahaddin Eyubi'nin, İslamiyet için büyük tehlike haline gelen Haçlılara karşı tesirli bir şekilde başlattığı cihat siyaseti, bütün İslami gayret ve heyecanı onun etrafında birleştirdi Türk ve Arap ordularının aynı gaye etrafında toplanmasını sağladı Hıttin'de parlak bir zaferle Haçlılara ağır mağlubiyet verdirilerek direnişleri kırıldı Kudüs şehri dahil bütün kaleler ele geçirildi Avrupa bu hezimet karşısında birbirine girdi
MEMLÜKLER (1250-1517)
Mısır ve Suriye dolaylarında Eyyubilerin yıkılışıyla kurulan Türk devletidir Bağdat'ı ve birçok İslam ülkesini yakıp yıkan Moğol ordularına karşı direnen Memlükler, Moğolları Ayn-Calut denilen yerde büyük bir hezimete uğrattılar Hülagu'nun katliamından kaçarak Mısır'a sığınan Abbasi hanedanından El Muntasır'a biat edilerek, halifeliği Mısır'a taşıdılar Haçlıları ve Ermenileri mağlup ederek, Antakya ve civarını Haçlılardan temizlediler
Son Memlük sultanları zamanında Osmanlılara karşı düşmanca siyaset takip edilmesi ve Şiilerle işbirliği yapılması sebebiyle, Memlüklerin, Osmanlılarla arası açıldı Yavuz Sultan Selim Han'ın Mısır seferiyle bunlar ortadan kaldırıldı Son Abbasi Halifesi IIIMütevekkil'in, hilafeti kendi rızasıyla Yavuz Sultan Selim Han'a devretmesiyle, hilafet Osmanlılara geçti
İLHANLILAR (1260-1353)
Cengiz Han'ın torunu Hülagu tarafından İran'da kuruldu Batıya doğru yönelen Hülagu, başta İsmailiye Devleti olmak üzere Abbasi Devleti ve birçok şehirleri yakıp yıktı Büyük bir İslam düşmanı olan Hülagu, Abbasu halifeliğinin merkezi olan Bağdat'ı işgal ederek büyük bir katliam gerçekleştirdi Başta halife Mutasım olmak üzere 400000'den fazla Müslümanı katletti Geçtiği ülkelerdeki 800000 Müslümanı da, çoluk çocuk demeden kılıçtan geçirtti Mısır Memlukleriyle ve diğer İslam ülkeleriyle mücadele ettiler Anadolu Selçuklu Devleti'ni yıkarak, Anadolu'yu egemenlikleri altına aldılar İlhanlı hükümdarlarından Ahmed Han ve Gazan Han'ın Müslüman olmasıyla İslamiyet’i seçerek Müslüman devlet haline geldiler
ALTINORDU DEVLETİ (1223-1506)
Cengiz'in diğer bir torunu olan Batu Han tarafından, Batı Sibirya'da kuruldu Altınordu hükümdarı olan Berke Han'ın Müslüman olmasıyla, Müslüman Türk-Moğol Devleti haline geldi Moğol prensleri içinde ilk Müslüman olan Berke Han'la İslamiyet, bütün ülkede yayıldı Hakimiyetlerini Seyhun ve Ceyhun nehirlerinden Macaristan'ın tamamına kadar genişlettiler Hülagu'nun Bağdat'da yaptığı zulme sinirlenen Berke Han, H661 senesinde üzerine yürüyerek Hülagu'yu bozguna uğrattı Altınordu İmparatorluğu en erken Türkleşen bir Cengiz Hanlığı’dır Sünni Hanefi mezhebini ve Türk dilini kabul eden bu hanlık İlhanlılara karşı Mısır, Suriye Türk Müslüman ülkeleri ile müttefik idi Türkleşmesinde en büyük sebep kuzey Karadeniz'deki Kıpçak Türkleridir Rusları uzun süre egemenliği altına alan Altınordu Devleti, Rusların medenileşmesinde ve devlet sisteminde önemli bir yere sahiptir Ruslara karşı tam bir hoşgörüyl davranmışlar; onları dil ve dinlerinde serbest bırakmışlardır Bu devletin yıkılması Türk tarihi için büyük bir felaket olmuş, Rus Devleti’nin ortaya çıkmasına yol açmıştır


TİMURLULAR DEVLETİ (TİMUR İMPARATORLUĞU)(1370-1526)
Timuroğulları, Osmanlılar ve Selçuklulardan sonra gelen en büyük Türk hanedandır Timur Han (Timurlenk) tarafından kurulan bu büyük İslam devletine Timurlular Devleti denilmektedir
Timur Han, İslamiyet’i yıkmak, Müslümanları doğru yoldan saptırmak isteyenlere karşı şiddetle muamele etti
Timurlenk oğlu Miran Şah'a verdiği emir üzerine, bütün Ehli Sünnet dışındaki hurufi tekkeleri ortadan kaldırıldı Hurufi sapıklıklarının merkezi haline gelen Esterabad şehrini tamamen dağıttı Timur Han'ın 1393 senesinde gerçekleştirdiği bu hayırlı hareket, Ehli Sünnet Müslümanları arasında memnuniyetle karşılandı
Timur Han, İslam ülkeleri arasında birliği temin edip, ehli küfrü yerle bir etmek niyetiyle Müslüman memleketlerin hükümdarlarına mektuplar yazıp, kendisine itaat etmelerini istedi Hatta bir kısmına para ve hediyeler de gönderdi Timur Han, Osmanlı hükümdarı Yıldırım Bayezid Han'a bir kaç defa mektup yazarak, dost olmayı arzu etmişti Fakat Yıldırım'ın ortadan kaldırdığı beyliklerin beyleri, Osmanlı Sultanını Timur Han'a şikayet ederek hakkında olmadık şeyler söylediler Timur Han'ın önünden kaçan bazı beyler de gelip Yıldırım Bayezid Han'a Timur'u kötülediler Böylece ne hazindir ki dost olmayı arzu eden bu iki Müslüman hükümdarın arasını açmaya muvaffak oldular
BABÜRLÜLER(1526-1880)
Babür Şah tarafından Hindistan'da kurulan Türk-İslam devletidir Babürlülerin İslam düşmanı olan sultanı Ekber Şah, devletin Sünni olan inancı ile bağdaşmayan derleme bir din oluşturmağa çalıştı Mecusi, Hıristiyan ve Brahmanlara istedikleri hürriyeti tanırken, Müslümanlara zulüm ve işkence etti
Babürlülerin yıkılması için büyük gayret sarfeden İngilizler, Hinduların yardımlarıyla Delhi'ye girdiler İnsanlık tarihinin görülmedik katliamını yaptılar
ANADOLU'DA KURULAN İLK TÜRK BEYLİKLERİ

SALTUKLULAR
Malazgirt Meydan Muharebesi’nden sonra Erzurum ve civarında kurulan beylik
Malazgirt Zaferinden sonra Anadolu’da ilk kurulan Türk beyliği budur Başşehri Erzurum olan beyliğin kurucusu, Malazgirt Zaferinin kazanılmasında önemli rol oynayan Emir Saltuk’tur Sultan Alparslan, Malazgirt Zaferinden sonra, Bizans İmparatoru Romanos Diogenes’in ölümü ile anlaşma şartlarının yerine getirilmemesi üzerine, emrindeki kumandanlara Anadolu’da fetihlere devam edilmesini emretmişti Buna dayanarak Emir Saltuk, Erzurum ve civarını fethederek, Saltuklular Beyliği’ni kurdu
Türkiye Selçukluları Sultanı Rükneddin İkinci Süleyman Şah, 1202 senesinde Gürcistan Seferine çıktı ve bağlı hükümdar ve beylere haber gönderip, kendisine katılmalarını istedi Süleyman Şah, 25 Mayıs 1202’de Erzurum önlerine geldi Kendisini karşılamaya gelen Saltuklu beyi Melikşah’ı yakalatıp hapsettirdi Böylece Saltuklu Devleti sona ermiş oldu
DANİŞMENLİLER (1092-1178)
Anadolu'da fetihlere memur edilen Gazi Ahmed Bey, Türkmenlere hocalık, öğretmenlik yaptığı için "Danişmend" lakabı ile anılıyordu Danişmend Gazi Ahmed Bey, Kızılırmak ve Yeşilırmak dolaylarını ele geçirmişti I Kılıçarslan'ın Haçlılarla yaptığı savaşlara katılarak başarı gösterdi Antakya Prensi Bohemond'u esir aldı ve Malatya'yı ele geçirdi Bu prensin serbest bırakılmasını isteyen Kılıçarslan'la arası açıldı ve aralarında savaş çıktı Bu savaşta Gazi Ahmed Bey yenildi ve 1106'da öldü
I Kılıç Arslan 1178'de Malatya'ya giderek, Danişmendlilere son verdi ve böylece Anadolu'nun birliğini sağlamış oldu
MENGÜCÜKLER(1118-1250)
Mengücük Gazi'nin, Malazgirt Savaşı’na iştirak ettiği ve bu savaştan sonra Sultan Alp Arslan'ın Anadolu'yu zabtetmek için görevlendirdiği beyler arasında bulunduğu bilinmektedir Türkmen beylerinden Mengücük, Anadolu'nun fethi sırasında Erzincan, Kemah, Divriği ve Karahisar'ı zaptetmişti Kendisi bu çarpışmalarda şehit düştü Oğlu İshak, 1118'de bu bölgede, babasının adını taşıyan beyliği kurdu
İshak Bey, beyliğini korumak için Selçuklularla, Artuklu ve Danişmendli beylikleriyle mücadele etti Fakat Artuklu Belek tarafından mağlup edildi (1120) İshak Bey 1142'de ölünce beylik ikiye ayrıldı Oğullarından Davud, Kemah ve Erzincan'da, Süleyman ise Divriği'de kendi beyliklerini ilan ettiler
Bu ailenin son beyi Salih zamanında, Sultan I Keykubat beyliğin topraklarını sınırlarına kattı ve Mengücük Beyliği sona ermiş oldu
ARTUKLU BEYLİĞİ (1101-1409)
Oğuzların Döver boyundan ünlü bir Türkmen Beyi olan Artuk Bey, Anadolu'nun fethi sırasında büyük hizmetler görmüştü Fakat, Tutuş'la Süleymanşah'ın arasındaki savaşta Tutuş'tan yana olarak savaşı ona kazandırmış ve Süleymanşah'ın intiharına sebep olmuştu Tutuş, Artuk Bey'in yardımına karşılık olarak onu Kudüs valisi yapmıştı Ölüm yılı olan 1091'e kadar bu görevde kaldı
Artuk Bey ölünce Kudüs Fatımî'lerin eline geçti Fakat Artuk Bey'in oğulları Sökmen ve İl-Gazi, Selçuklu hükümdarı tarafından kendilerine verilen bölgelerde beylikler kurdular Artuk Bey'in oğulları tarafından kurulan bu beylikler üç kol halinde gelişti
1 Hısn Keyfa ve Amid,
2 Mardin ve Meyyafarıkin,
3 Harput'da, üç kol halinde hüküm sürmüş bir Türkmen sülalesidir
Eyyubi hükümdarı Melik Kamil önce Amid'i sonra da Hısn Keyfa'yı zapt ederek Artukluların Hısn Keyfa kolunu ortadan kaldırmıştı (1231)
Sultan I Alaeddin Keykubad 1234 yılında Harput'u zabtederek, Artukluların bu koluna son vermişti
Melik el-Salih Mardin'i müdafaa edemeyeceğini anlayınca bu şehri Karakoyunluların reisi Kara Yusuf'a teslim etti (1409) Bu suretle Artuklular Devleti sona erdi
ÇUBUKOĞULLARI (1085-1113)
1087 yılında Çubuk Bey, 300 atlı süvari ile Filera-los'un elinde bulunan Harput'u aldı Selçuklu geleneklerine göre bir bey, bir yeri fethettiğinde, merkeze bağlı olmak koşulu ile kendi beyliğini kurabilirdi Çubuk Bey, bu gelenek gereği Harput ve civarında, Çubukoğuları adıyla anılan kendi beyliğini kurdu Çubuk Bey'in Harput'taki egemenliğinin ne kadar sürdüğü tam olarak bilinmezse de; oğlu Mehmet Bey'in, 1106-1113 yılında Harput hükümdarı olduğu bilinmektedir 26 yıl süren Çubukoğulları döneminden günümüze ulaşan yapısal kalıntının olmaması, bu dönemde yeni yapılaşma olmadığını, mevcut iç kale ve içindeki yapıların kullanıldığını gösterir
Artuklu Belek Gazi, Harput’u ele geçirerek beyliğe son vermiştir
İNALOĞULLARI BEYLİĞİ (1098-1183)
Büyük Selçuklu tahtının varisleri Tutuş ile Berkyaruk arasındaki mücadele sırasında Diyarbekir bölgesi muhtelif emirler arasında paylaşılmıştı Bu sırada Sadr adında bir Türk emiri de Amid (Diyarberik)'e hakim oldu Bu hakimiyet Sadr'ın yerine gelen kardeşi ve bu sülalenin kurucusu olarak kabul edilen Türkmen emirlerinden İnal ile (1098) devam etti Emir İnal çok yaşamamış ve yerini oğlu İbrahim almıştı
Hısn Keyfa Artuklularından Nureddin Muhammed, Salahaddin Eyyubi'ye bağlanmış ve ona karşı bütün vazifelerini yerine getirmişti Ancak Nureddin'in bir isteği vardı, bu da Amid şehrine sahip olmaktı Salahaddin, adı geçen şehri alıp, ona vermeğe vaad etti Salahaddin verdiği sözü yerine getirmek için beraberinde Nureddin Muhammed olduğu halde Amid üzerine yürüdü ve şehri kuşattı Neticede 9 Mayıs 1183'de Amid'e girerek şehri Nureddin Muhammed'e verdi Böylece İnaloğulları Beyliği sona ermiş oldu
DİLMAÇOĞULLARI BEYLİĞİ(1085-1394)
Doğu Anadolu'da kurulmuş olan Türk beyliklerinden birisi de Bitlis ve Erzen'de hüküm sürmüş olan Dilmaçoğullarıdır Bu beyliğin kurucusu Dilmaçoğlu Mehmed (Muhammed) Bey, Sultan Alp Arslan devrinde Bekçioğlu Afşın, Ahmed-şah gibi Türkmen emirleri ile Bizans idaresindeki Anadolu'ya akınlarda bulunuyordu
Dilmaçoğulları Beyliği Erzen ve havalisinde XIV yüzyılına sonların kadar hüküm sürmüş, muhtemelen Akkoyunlular devrinde tarihe karışmıştır

AHLATŞAHLAR BEYLİĞİ (1100-1207)
Bu beyliğe, Ermenşahlar Beyliği, Sökmenliler Beyliği de denir Sultan Melikşah'ın amcasının oğlu olan Kutbeddin İsmail, 1080 yılında Azerbaycan genel valiliğine tayin edilmişti Kutbeddin İsmail'in kumandanlarından olan Sökmen, Büyük Selçuklu sultanı Melikşah'ın amcası Yakuti'nin oğlu olan Kutbeddin İsmail'in gulamı (yardımcı-hizmetli) idi Kısa zamanda kendini göstermiş ve süratle yükselerek kumandan olmuştur Adaleti ve iyiliği ile şöhret kazanan Sökmen, Mervanilerden Ahlat'ta hakim olan emirin halka kötü davranması sonucu bu şehre davet edildi Sökmen askerleri ile Ahlat'a gelerek, şehri teslim aldı Burada bir hükümet yani beylik kurdu Aileye de bundan sonra Ahlat Şahları (Ahlatşahlar) ve Ermenşahlar denildi
Eyyubiler Ahlatşahlara son verdiler

İZMİR BEYLİĞİ (1081-1097)
Anadolu'nun fethi sırasında, Malatya dolaylarında faaliyet gösteren Oğuz'un Çavuldur boyundan olduğu sanılan Çaka Bey, İstanbul'da uzunca bir müddet kaldıktan sonra 1081'e doğru İzmir'e gelerek bir beylik kurmuştur
Bizans İmparatorluğunun zayıf noktalarını iyi bilen Çaka Bey, Foça'yı ve civarını aldıktan sonra 40 parça gemiden kurulu kuvvetli bir donanma yaptırarak Ege Denizi'nde Sakız, Midilli, Sisam, Rodos adalarını zapt etti ve Çanakkale'ye doğru ilerledi Üzerine gönderilen Bizans donanmalarını birkaç kere mağlup etti İstanbul'u ele geçirip imparator olmak istiyordu
Kara kuvveti kafi gelmediği için, Balkanlar üzerinden Trakya'ya doğru ilerleyen Peçenek Türkleri ile işbirliği yaptı Onlar karadan İstanbul'u baskı altına alırken Çaka Bey de denizden hücuma geçecek ve Bizans başkenti düşürülecekti Fakat plan başarıya ulaşamadı Çünkü, İmparator Aleksios Komnenos, Tuna boyundaki Kuman Türklerini Peçenekler üzerine saldırtmış ve aralarında cereyan eden, Meriç kıyısındaki Lebonium Savaşı (Nisan 1091)'nda Peçenekler ağır mağlubiyete uğramışlardı
İzmir Beyi Çaka, Selçuklu Sultanı Kılıç Arslan I tarafından ortadan kaldırıldı (1097)
TANRIVERMİŞOĞULLARI
Çaka Bey’in İzmir’de hakimiyetini kurduğu yıllarda Tanrıvermiş adlı bir Türk komutanı da ele geçirdiği Efes’te beyliğini kurmuştu Bizans’ın sahil bölgelerine yolladığı donanma Efes’i ele geçirince bu beylik de ortadan kalkmıştır (1097)
İNANÇOĞULLARI BEYLİĞİ
İnançoğulları, Germiyanoğulları hanedanındandır Fakat İnanç Bey'le babasının hangi Germiyan beyinin oğlu veya kardeşi olduğunu şimdilik bilmiyoruz Bunlar o zaman "Ladik" denen Denizli başkent olmak üzere Denizli bölgesinde hüküm sürmüşlerdir Topraklan 8000 km2'yi geçmemiştir 1276'dan 1368'e kadar 92 yıl devam etmişlerdir
Ladik (Denizli) beyliği, Denizli şehrinin Germiyanoğullarının eline geçmesi ile son bulmuştur (1368)
ÇIKARIMLAR
1 Tarihte bilinen ilk Türk devleti Hunlardır
2 Türk adı ile kurulan ilk Türk devleti Göktürklerdir
3 Türk toplulukları içinde ilk yerleşik hayata geçen Uygurlardır
4 Türk toplulukları içinde Müslümanlığı ilk benimseyen Karluklardır
5 Türk toplulukları içinde Museviliği ilk benimseyen Hazarlardır
6 Türk tarihinde ilk devlet ve ordu örgütünü kuran Mete Han’dır
7 Türklere ait bilinen ilk destan İskitlere (Sakalar) aittir
8 Anadolu'ya ilk gelen Türk kavimi Hunlardır
9 İstanbul’u kuşatan ilk Türk topluluğu Avlarlardır
10 Türklerde ilk matbaa Uygurlarda görülür
11 Türk toplulukları içinde en aktif ve belirleyici boy, Oğuz boyudur
12 Türk tarihinin en önemli yazılı kaynakları Orhun Yazıtları'dır
13 Çin'e karşı ayaklanarak bağımsızlıklarını yeniden kazanan topluluk Göktürklerdir