Zaman Ölçülebilir mi?

Zaman Ölçülebilir mi?




Yazan: Nurettin Değirmenci
Elk Yük Müh

Zaman ile ilgili kalıcı çalışmaların Eski Mısır ve Yunan’da başladığını yazılı kaynaklardan biliyoruz Günün 24 eşit parçaya bölünmesi Eski Mısırlıların insanlığa hediyesidir Eski Yunan ve Mısır’da yapılan zaman ile ilgili çalışmalar oldukça bulanıktır

A-Konunun kendisi bulanıktır; zamanla ilgili çalışma yapan dahiler karmakarışık düşünceler ileri sürerler

B-Belleklerinde doğa ile doğaüstü zaman kavramları iç içedir
Eski düşünürlerin bulanık görüşleri değişik yorumlara neden olur Yorum, bütüne tamamlamadır

Yorumlarla:

I-Süredurum Yasası gereği, güncel kavramlar geçmişe taşınır, geçmiş tahrip edilir ve yanlış bütünlere ulaşılır

II-Toplanan bilgilerle orantılı olarak, ölçülü yorumlar sayesinde geçmiş aydınlanır

Zamanla ilgili diğer bir esaslı kaynak Eski Ahittir Eski Ahitte, Yaratılıştan itibaren peygamberlerin yaşam süresi sırayla yazılıdır Değişik dahiler bu süreleri toplayarak Yaratılış tarihine ulaşırlar Burada ufak bir sorun ortaya çıkar: Yaratılıştan önce zaman var mıydı? Zaman ile ilgili çalışmaları iki bölüme ayırmak gerekir:

1-Felsefi olarak zaman kavramı üzerindeki düşünceler

2-Süre (Aralık) ölçüm çalışmaları

Zaman kavramı ile ilgili ilk çalışma Platon’a aittir Kuşkusuz, Platon’dan önce bazı dâhilerin çalışmaları olsa gerek; ama, biz bilmiyoruz

Platon, “Zaman, an olarak gökten gelir” Der

Platon, neye dayanarak bunu söylüyordu acaba?

1-İnsanların ve hayvanların nefes alış-verişleri düzenli değildir Bu nedenle, Platon, nefes alışlarını temel alarak savını ileri süremez

2-İnsanların göz kapaklarının hareketi oldukça değişkendir Dolayısıyla, göz kapaklarının açılıp kapanması temel olamaz

3-Kalp atışları düzenlidir Büyük bir olasılıkla; Platon, kalp atışlarını esas alarak düzenli an tanımını yapar Kuşkusuz tanımını insanla sınırlı tutmaz Yani: gelen an bütün varlıklar içindir

Zamanı tanımlama ve süre ölçme çalışmaları Hıristiyanlığın ilk yıllarında engellerle karşılaşır Çünkü: Bazı ilkel Hıristiyan liderler zamanı tanımlama ve süre ölçme çabalarını günah kapsamına alırlar

Batı Roma İmparatorluğunun yıkılması, Batı Avrupa’da büyük kargaşalara ve yönetim boşluklarına neden olur Göçebe toplumlar, Güney Avrupa’ya, ardı arkası kesilmeyen akınlar yapar Sonunda, Hıristiyan dahiler kaleler ve şatolar inşa ederek varlıklarını sürdürmeye, tarım alanlarını işletmeye çalışırlar

A-Hıristiyan liderler sağlam kaleler içinde tapınaklarını yapar ve çevredeki toprakları ekip biçerler Düşman saldırılarında kalelere sığınarak kendilerini korurlar

B-Yerleşik toplumlarda, özellikle dinsel topluluklarda ibadete başlama ve süre miktarı önemlidir Hıristiyan kilise ve manastırlarında ibadet miktarını ve ibadete başlama anını belirleme ihtiyacı ortaya çıkar Bu nedenle zaman üzerinde felsefi ve teknik çalışmalar başlar

Düzenli takvim yapıp süre ölçümü için sıkıntı şudur:

1-Ay, Dünya çevresini 29,5 günde tamamlar

2-Dünya, Güneş çevresini 365 gün 6 saatte tamamlar

I- 12 X 29,5=354 gün eder 12 defa hilalin gözükmesi bir yıl eder Bu ise Dünyanın Güneş çevresindeki turuna denk düşmez

II-Ay parçalara ayrılamaz; günahtır

Günah nedeniyle uzun süre zaman üzerinde yapılan felsefi ve teknik çalışmalar verimli olmaz

Manastır ve kiliselerde:

1-Çalışanların ve ibadet edenlerin;

2-Dini gün ve gecelerin sayısı arttıkça, süre ölçümüne olan ihtiyaç artar

İnsanlar toprağa yerleştikten sonra bazı göçebe geleneklerini terk eder; bunların yerine, yerleşik adetler edinirler Hıristiyanlar da toprağa yerleştikçe, ihtiyaç gereği, göçebelikten gelme bazı gelenekleri terk edip, bazılarını değişikliğe uğratırlar Örneğin, dini gün ve gecelerde yapılan ibadetler, insanlara daha fazla sevap kazandırır Göçebelerde böylesi adetler yoktur

Göçebelere göre, tanrıların her günü birbirine benzer Özellikle kıtlık ve salgınların olduğu dönemlerde, öte dünya beklentisi daha bir belirgin olur Bu dünya zaten kaybedilmiş; kuzucuklar, öte dünyayı kazanmaya çalışır Bu durumda, örneğin, İsa’nın Gerçek Haç ile göğe yükselmesi günü nasıl hesaplanır?

İşte, İsa’nın tahta parçalarıyla göğe yükselmesinin insan belleklerine milyonlarca zararı yanında tek yararı, süre ölçümüne katkısıdır

Süre ölçümü için takvim yapmak zorunludur

Takvim yapmak için:

1-Kilise babaları arasında felsefi zaman tartışmaları başlar Teori olmadan pratik olmaz

2-Ölçü için araç gereç yapımı hızlanır

Bu arada pek çok dahi zamanla ilgili görüşler ileri sürerler Bunların büyük kısmı yanlıştır; ama, doğrularının ortaya çıkması için değişik görüşlerin ortaya atılması zorunludur

Avrupa’da zamanla ilgili görüşler Rönesans, Reform ve Aydınlanma ile hızlanır

Ortadoğu toplumlarında, Bağdat kurulup, Beytül-Hikme’de eğitim çalışmaları hızlandıktan sonra süre ölçümü ile ilgili bazı çalışmalar ortaya çıkar Ancak, ortaya çıkan çalışmalar kısa sürede son bulur

Niçin?

Müslüman âlimler üretime yönelmezler Üretemeyen veya üretmeyi bilmeyen insanlar ayrıcalık peşinde koşar Kuş yavruları gibi liderin vereceği sadakayı beklerler Müslüman âlimler halifelerden aldıkları ayrıcalık ile fani dünyada nefes alıp verirler Halifeler ayrıcalığı kesince bütün çalışmalar durur
Üretim, özgürlüğe; ayrıcalık, kulluğa, köleliğe açılan kapılardır
Göçebe toplumlarda:

12 defa hilalin gözükmesi bir yıl eder
Bir yıl kaç gün eder?
Müslüman toplumlarda, neden her yıl dini günler düzenli olarak kayar acaba?
Bir yıl kaç hafta ve gündür?
Bir ayda kaç gün vardır?
Bir günde kaç saat olur?
Sorularına ilkeller ihtiyaç duymaz
Batıda kilise ve manastırlarda süre ölçümüne ihtiyaç olur Niçin?

A-Her kilise ve manastır arazilerinde binlerce kişi çalışır Bunların çalışma, yeme ve ibadet saatlerini düzenlemek zorunludur

B-Her kilise ve manastırda binlerce dindar değişik görevler yapar; elişleri, tamirat, yapı işleri… Dindarların ibadet saatleri ile çalışma saatlerini karıştırmak günahtır Günah, doğrudan dinsel liderlerin hanesine yazılır Dinsel liderin günah işlememesi için süre ölçümünü bilmesi ve düzenlemesi gerekir

İlkel insanların belleklerindeki kavramlar karmakarışıktır Belleklerdeki kavramlar karmakarışık olunca, ibadetler de karmaşık yapı kazanır O kadar çok dua okuma çeşidi, ayin olur ki; ancak, tanrısal kişiler bu ayinleri düzenleyebilir
Tanrısal kişiler, kuzucuklarına göre bilgili olduklarından:
1-Kurnaz olurlar; yaygara ile süre tayın ederler
2-Ender sayıda dahi, kum veya mekanik olarak çalışan sayıcılarla düzenleme yaparlar

Batıda MS700 ile 1600 yılları arasında zaman tanımı ve süre ölçümü ile ilgili değişik çalışmalar olur
1-Süre ölçümü için takvim ve değişik araç gereç üzerinde çalışmalar yapılır

2-Felsefi olarak zamanla ilgili çalışmalar pek olmaz
Belki, anlaşılmayan pek çok belge ilahi zaman tanımları ile doludur Yazanlar, öte dünyada karanlıkta kalmasınlar!
Bize Kartezyen Sistemini hediye eden Descartes, süre ile ilgili şunları yazar:

Biri uçan, diğeri uyuyan iki güvercin aynı süre yaşarlar Descartes, zaman ile ilgili ayrıntılı bilgi vermez
Bu görüş değişik dahiler tarafından işlenir

Newton’a göre, zaman, Yaratılıştan itibaren akan ve Evreni dolduran bir nehirdir Her yaratık bu nehirden kendi payını kullanır Kullanılan paya, süre denir Ölçülü zaman, süre olur Buna göre, zaman nehrinden aynı anda yararlanmaya başlayanlar yaşıttır

Zaman nehrinin maddesi nedir?
Yasası var mıdır?
Soruları Newton’da yanıtsızdır

Zaman nehri oldukça bulanıktır:

A-Yaratılış olmuş mudur?
Görecelilik Yasası gereği:
1-Evrende bir başlangıç noktası yoktur
2-Evren, merkezi her nokta, sınırları belirsiz küredir

B-Yaratılış olmamışsa zaman nehri nereden başlar?
Ayrıca:
I-Zaman nehrinden akan ilahi bir nesne midir?
II-Nesne olmadan hareket olmaz Nehrin maddesi doğaya ait midir?

Bu sorular yatısızdır

Descartes ve Newton’a göre, zaman nehri, Kartezyen Sisteminin dışında akar; ama, süre Kartezyen Sisteminin içinde kalır

Batıda zaman ve süre konusunda görüş belirten çok sayıda düşünür vardır Ancak pek çok dâhide zaman ve süre karmakarışıktır Hatta bazı dahiler zaman ölçümüne kalkışırlar
Zaman ölçümü konusunda, Maxwell, hareket yasalarını dayanak alır; ama, ölçümün hayali olduğunu vurgular
“Değişebilir Zaman” Düşünce Başlangıcı
Ether (Esir) kavramının doğada nesnel karşılığının olmadığının kanıtlanması, ışık üzerindeki çalışmaları yoğunlaştırır Işık nedir ve nasıl yayılır? Sorusu, güçlü belleklerde öne çıkar
1880’li yıllarda Lorentz isminde bir dahi duran ve hareket eden hareketli nesnelerin hızları konusunda matematiksel tanımlar yapar

Örneğin, saniyede 1000 birim dönen A ve B pervaneleri olsun A, yerde sabit; B, bir uçağa monte edilsin
1-Yerdeki gözlemciye göre, A pervanesi 1000 birim hızla döner
2-Uçaktaki gözlemciye göre, B pervanesi 1000 birim hızla döner
3-Yerdeki gözlemciye göre, uçağa monte edilen B pervanesi ne kadar hızla döner acaba?
Yerdeki gözlemciye göre, B pervanesinin hızı uçağın hızı ile değişir Uçak hızlandıkça:
A-Uçak yerdeki gözlemciye yaklaşıyorsa; B pervanesinin hızı, yerdeki gözlemciye göre hızlanır Yerdeki gözlemcinin elindeki sayaç, Lorentz dönüşümleri ile orantılı olarak, B pervanesinin hızını, 1000 birimden fazla ölçer
B-Uçak yerdeki gözlemciden uzaklaşıyorsa; B pervanesinin hızı, yerdeki gözlemciye göre yavaşlar
Lorentz, verilen örnekteki, uçak hızı ile pervane hızı arasındaki ilişkiyi matematiksel olarak tanımlar
Lorentz dönüşümleri, Hareket yasaları ve Görecelilik Yasasına uygundur