Türk Mitolojisi'nde Kurban

İnsan ve toplum hayatını etkileyen unsurlar arasında inançlar önemli bir yer tutar Kişiliğin oluşmasında, aile bireyleri arasındaki bağların sağlam bir yapıya oturmasında, toplum üyeleri ile olan ilişkilerin düzenlenmesinde, gelişmesinde ve yürütülmesinde inançların rolü büyüktür1


Biz bu makalemizde, evrensel bir ibadet olan kurbanın Türk mitolojisindeki yerini tespit ederek bu ibadetin, günümüze nasıl yansıdığını ortaya koymaya çalışacağız

Kurban konusuna ğeçmeden önce mitoloji nedir sorusuna cevap aramamız gerekir Mit, ilkel toplumlarda olay, fable, fiction karşılığı olarak kullanılmaktadır Mit'in asıl manası "gerçek hikâye" ve bunun da ötesinde sahip olunan kutsal, çok değerli ve manalı şeylerdir Bugün bu kelime: fiction, hayal, tasavvur, illüzyon, gerçeğin bozulması anlamlarına gelmektedir Etnolog, sosyolog, tarihçi ve din adamlarına göre ise, "kutsal gelenekler, ilkel inanışlar, örnek modeller" anlamını taşır Mitoloji ise Mit bilimi demektir2


Zengin bir mitolojiye sahip olan milletlerin destanları da zengindir Bugün Türk
dünyasında sözlü gelenekte hala yaşayan Oğuz Kağan, Dede Korkut, Manas, Köroğlu Destanları incelenince Türkler'in ne kadar zengin bir mitoloji kaynağına sahip oldukları kolaylıkla görülür Mitler destanların içinde yaşamalarına devam ettikleri gibi zamanla bazı vasıflarını kaybederek masala ve efsaneye de dönüşürler3 ProfDr Bilge Seyidoğlu, Mit'lerin özelliklerini şöyle sıralamaktadır:"Mit kutsal bir hikayeyi ihtiva eder İlkel zamanlarda meydana gelmiş bir olayı anlatır Mitde her zaman bir yaratma söz konusudur Bazı şeylerin nasıl meydana geldiğini ve oluştuğunu ele alır Gerçekte olan şeyleri anlatır Mitlerdeki karakterler olağanüstü varlıklardır Onların ne yaptıkları çok eski zamanlarda 'Başlanğıç' zamanında biliniyordu Mitler bu kahramanların yaratıcılıklarını gösterir

Onların kutsal ve olağanüstü oluşlarını açıklar Kısaca mitler, çeşitli kutsal, olağanüstü değerleri açıklarlar Bunlar bütün dünyayı kuran ve bugüne kadar getiren gerçek değerlerdir4"
Kurban, çeşitli sözlüklerde şöyle tarif edilmiştir Türk Dili'nin en eski ve değerli sözlüklerinden Divânü Lûgati't-Türk'te (Besim Atalay Ter CIII, s10) kurban karşılığı olarak Divânü Lûgati't-Türk'te (Besim Atalay Ter CIII, s10) kurban karşılığı olarak "yağış" kelimesi geçmektedir "Yağış, İslam'dan evvel Türkler'in adak için, yahut Tanrılara yakınlık elde etmek için putlara kestikleri kurban"olarak anlamlandırılmıştır Yine aynı eserde (Besim Atalay Ter CI s65) ıdhuk/ıduk kelimesi geçmektedir "Idhuk: Kutlu ve mübarek olan her nesne Bırakılan her hayvana bu ad verilir Bu hayvana yük vurulmaz, sütü sağılmaz, yünü kırkılmaz; sahibinin yaptığı bir adak için saklanır"şeklinde tanımlanmıştır

Ahmet Bican Ercilasun'un başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanan; (Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü I, s516-517)de kurban sözcüğü ufak ses değişiklikleriyle; gurban, korban, kurban(dık), kurmandık, kurbanlik şeklinde geçmektedir

Kamus-ı Türki'de şöyle bir tarif yeralmaktadır:"Fî-sebili'llah kesilen ve Cenab-ı Hakk'a vesile-i takarrüb addolunan koyun vesair eti yenir hayvan"
Ferit Devellioğlu, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat'te:"Allah'ın rızasını kazanmaya vesile olan şey 2eti fıkaraya parasız olarak dağıtılmak niyetiyle kesilen (koyun, keçi, sığır, devegibi) hayvan 3bir gaye uğruna feda olma"şeklinde tarif etmiştir


Türk Dil Kurumu'nun hazırladığı Türkçe Sözlük'te: "1Dinin bir buyruğunu veya bir adağı yerine getirmek için kesilen hayvan 2 Müslümanlarda kurban bayramı 3mec Bir ülkü uğrunda feda edilen veya kendini feda eden kimse4mecBir kazada veya felakette ölen kimse5 ünlhlk Bazı bölgelerde seslenme sözü olarak kullanılır
Yukarıdaki tanımlardan anlaşılacağı üzere kurban, insanın Allah'a yakınlık elde etmek için adadığı candır İleride görüleceği üzere ilkel dinlerde kurbanla birlikte Tanrılara sunulan hediyeler de kurban kapsamına girmektedir