Türk Milletinin Kullandığı Alfabeler - Türklerin Kullandığı Alfabeler

Türk Milletinin Kullandığı Alfabeler

Türkler, çeşitli yerlerde ve yerleştikleri sahalarda başka başka alfabeler kullandılar Sesin ifadesi olan harf denen işaretler itibaridir, iğretidir, takmadır Aynı ses ayrı alfabelerde, değişik harfler/şekiller ile yazılır Alfabeye, İslam dininin kabulüyle Osmanlı terbiyesinde yetişen yaşlıların hala kullandıkları şekliyle, Elifba, Ebced de denilmiştir Kültür tarihimize bakıldığında daha ilk yazılı abidelerimizde Türkçe yazma endişesi kendisini göstermektedir Buna paralel olarak, edebiyatımızın menşeine doğru gidersek, saraylarda ve halk arasında Türkçe söylemek; kamlarda, bahşılarda ve ozanlarda milletin dertlerine deva olmak gerçeği vardır Bütün bunlar, bir millete dili ile seslenmek, anlatmak, millet fertlerini en iyi şekilde yetiştirmek ve birleştirmek içindir Şu halde her millette olduğu gibi bizde de dil ön sırada yer almıştır Şair ve müellifler tarafından işlenen dile türlü emekler sarf edilmiştir Alimlerimiz onunla bildiklerini açıklamışlardır Fakat Türkçe'nin tarih içinde zaman zaman talihsizliğe uğradığı da bir gerçektir Böyle olmasına rağmen kesintisiz devam eden Türk tarihi içinde ona arka çıkan hakanlar olmuş, Türkçe yazan şair ve müellifler mükafatlandırılmıştır
Türk tarihi, düğümler ve bu düğümlerin açıldığı dağınıklıklarla doludur GöktürklerUygurlar devri bu birliğin az çok bozulduğu, Türklüğün bilhassa dini açıdan dağılmaya yüz tuttuğu bir devir olarak karşımıza çıkmaktadır Uygurlardan sonra Türklük, İslam medeniyetine dahil olmuştur İslamiyet, Uygurlar zamanında görülen dağınıklığı gidermiş, Türklüğü kurtarmış ve milleti yeniden bir bütün haline getirmiştir Karahanlılar'la başlayan ve Selçuklular'la yeniden tesis edilmeye çalışılan birliğin ve bütünlüğün gerçekleşmesi de İslam dini sayesinde olmuştur Ancak, bu iki devleti birbirinden ayıran en mühim şey, birincisinin Türkçe'ye verdiği değerdir Selçukluların bunun yanında belirtilmesi gereken hizmetlerinden biri alfabede birliği sağlamış olmalarıdır Zaten bu büyük devlet, tarihe mal olurken İslami - Türk yazısını Türk birliğinin kurulabilmesi için en mühim unsurlardan biri olarak miras bırakmıştır devrinde millet, tek bir hakanın etrafındadır Dili, dini ve alfabesi tektir ve her bakımdan bir birlik mevcuttur
Selçuklulardan sonra her beylik, Türkçe sayesinde tutunmaya ve hükmetmeye çalıştı Böylece anlatım ve ifadede birlik ile Türkçe'ye verilen değer önde geldi Dil düşüncesinin yanında alfabede de birlik sağlandı ve her beylik İslami-Türk yazısını kullandı O devirde bütün Türk illerinde durum aynı idi Beylerin sınırları olsa bile yazı birliği bütün Türklüğü birleştiriyordu Bu, doğu ve batı Türklüğü için de söz konusu idi
Bugün Türk dünyası dil ve din birliğine sahiptir Fakat alfabede birliği kaybetmiştir Bu birlik, Rusya’daki Türkler arasında bile mevcut değildir Ancak onlar da görülen çözülme üzerine yazıda birlik tarafına yönelmişlerdir

Türklerin tarih boyunca kullandığı alfabeler
Göktürk (Orhun) alfabesi: Metinleri Orta Asya’daki Orhun Nehri kıyısında bulunduğu için Göktürk veya Orhun ismi ile anılır Orhun’da yerleşen Türkler tarafından kullanıldığı için de Türük, Türk Alfabesi denir Türklere mahsustur ve Esik Kurgan yazısına benzer Hunlar, Göktürkler ve sathi olarak da Asya ve Avrupa’ya yayılan Türk kavimleri, kullanmıştır Bu alfabede resmin göze hitap ettiği ve ses haline geldiği açıkça görülür Göktürk alfabesi otuz sekiz harften meydana gelir Dördü sesli olup, sekiz sesi karşılar, gerisi sessizdir Ayrıca ok, ko, uk, ku, ük, kü, nç, nd, gibi heceler ayrı harflerle gösterilmiştir Sesli harfleri, sessizler okutur Sağdan sola doğru yazılır Tonyukuk, Kültigin ve Bilge Kağan hatırasına yazılıp, dikilen Orhun Abideleri bu alfabenin şaheser numunesidir Bunlar ayrıca Türkçe'nin bilinen ilk yazılı metinleridir
Uygur alfabesi: Göktürklerden sonra Türkistan’da devlet kuran Uygurlardan adını alır Uygurlar ve Türkistan’daki Türkler kullandı On sekiz işaretten meydana gelir Dördü sesli, gerisi sessizdir Harfler umumiyetle birbirine bitişiktir, çok defa başta, ortada ve sonda olmak üzere üç şekli vardır Sağdan, sola doğru yazılır Sekizinci asırdan, on ikinci asra kadar yaygın, on beşinci asra kadar mevzii bir şekilde görülür Bu yazının kâtiplerine, bakşı, bakşıgeri veya serbahşı adları da verilmiştir
Arap-İslam alfabesi: Türklerin topluca İslamiyet'i kabulünden, yani 10 asırdan sonra geniş bir sahada bütün Türk-İslam devletleri tarafından kullanıldı Arap Alfabesi yirmi sekiz harf olmasına rağmen Türklerin kullandığı İslam harfleri otuz bir ile otuz altı harften meydana gelir Sağdan sola doğru yazılan bu alfabe, bütün Türklüğü kucaklamış ve Türkçe'nin çeşitli lehçelerinde, pekçok kitap, kitabe yazılmıştır Muazzam ve kesintisiz abidevi eserler bu alfabe ile verildi Türkiye, İslam alemi ve dünyanın her yerindeki kütüphane ve kitapseverlerin kitaplıklarında İslam harfleriyle yazılmış milyonlarca Türkçe eser mevcuttur Dünyanın en büyük ve muazzam arşivi, Türk - İslam alfabesiyle yazılan Türkçe evraklarla doludur
Kiril alfabesi: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği hudutları içinde yaşayan Türkler tarafından kullanılmaktadır Kiril Alfabesi, ihtiyari olmayıp, Rus ve komünist emperyalizmin zoraki tatbikidir Komünist idare, Türklere tek bir alfabe kullandırmayıp, milli birliği bozmak için on sekiz Türk boyuna değişik işaretli alfabe kullandırmıştır Sunî bir Slav alfabesidir Otuz sekiz harftir On biri sesli, gerisi sessizdir Soldan sağa doğru yazılır Kullanma alanı, Rusya’daki Türkler içindir
Latin alfabesi: Bu alfabe, 1925 yılında ilk defa Azeri Türklüğü tarafından kullanılmıştır Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra; 1928’de Türkiye’de kullanılmaya başlandı Günümüzde, Türkiye ve Avrupa Türkleri kullanır Latin asıllı yirmi dokuz harften meydana gelir Sekizi sesli, gerisi sessizdir
Türkler; Orhun-Türk, Uygur-Sogd, Arap-İslam, Kiril-Slav ve Latin alfabelerinden başka Sogd, Mani, Brahmi, Süryani, Rum, Slav vs gibi alfabeleri de kısmen kullanmışlardır

Türk Yazı Dilinin Tarihî Gelişmesi
Eski Türkçe: Eski Türkçe devresi, Türk dilinin bilinen ilk devresidir, ana Türkçe devresidir Türkçe'nin bütün yapısı bu devre ile izah edilir Öncesi, Türkçe'nin karanlık devresi olup, Çuvaşça ve Yakutça ile, daha ileride Moğolca ile birleşir
Mîlâdî 8, 12 ve 13 asırlar arasında kullanılmıştır Türk yazı dilinin ilk yazılı örnekleri olan Orhun Kitâbeleri, her ne kadar 8 asra ait olsa da bu kitâbelerdeki yazı dilinin, çok işlenmiş bir yazı dili olduğunu görmekteyiz Bu sebeple Türk yazı dilinin başlangıcını çok daha öncelere, belki de miladî ilk asırlara götürmek mümkündür

Eski Türkçe devresi, Türklüğün müşterek bir yazı dili devresidir Bu müşterek yazı dili devresinde kullanılan Türkçe, Kaşgar Türkçesi (Hakaniye Türkçesi) olup, Uygur yazısı ile yazıldığında Uygurca ismini de almaktadır

On ikinci ve on üçüncü asırlarda, Türkler, büyük kitleler hâlinde kuzeye ve batıya yayılmış; yeni kültür merkezleri meydana gelmiş; İslâm kültür ve medeniyeti, Türkler arasında yeni kavramlarıyla, yeni bir yazının kabulüyle yerleşmiştir Ayrılan Türklük kolları, yeni kültür merkezleri etrafında kendi şîvelerine dayanan yeni yazı dillerini kullanır olmuşlardır Böylece bu asırlarda Kuzey Doğu Türkçesi ve Batı Türkçesi meydana gelmiştir

Kuzey Türkçesi, Doğu Türkçesi: On üçüncü ve on dördüncü asırlarda da kullanılan Kuzey Doğu Türkçesi, 15 asırda Kuzey Türkçesi ve Doğu Türkçesi adıyla iki yazı diline ayrılır Kuzey Türkçesi, Kıpçak Türkçesi'dir Doğu Türkçesi (Çağatayca) de 15 ve 16 asırlarda en parlak devrini yaşayarak bugün modern Özbekçe olarak yazı dilini sürdürmektedir

Batı Türkçesi: On üçüncü asırda teşekkül etmeye başlamıştır Selçuklular'dan itibaren, metinlerini bugüne kadar takip edebildiğimiz bir yazı dilidir Hazar Denizinden Balkanlara kadar uzanan sahada yer alır Esasını Oğuz şîvesi teşkil ettiği için, Oğuz Türkçesi (Oğuzca) de denir

Oğuzca, 17 asırda doğu ve batı Oğuzca dairelerine ayrılır Doğu Oğuzcası, Azerî ve Doğu Anadolu sahasında, Batı Oğuzcası Osmanlı sahasında yer alır; ancak aralarında iki yazı dili olacak kadar bir fark mevcut değildir Her ikisi de aynı şîveyi (konuşmayı) kullanır, bir yazı dilinin kardeş iki dairesidir Ayrılık sebeplerini, Doğu Oğuzcasına bilhassa Kıpçak unsurlarının tesirinde ve bazı Moğol izlerinde aramalıdır Kelime başında b- m, k-h, t-d, ilk hecede e-i değişmeleri, bazı fiil çekimleri gibi

Batı Türkçesi'nin gelişmesi: Batı Türkçesi, altı-yedi asırlık uzun hayatı içinde safhalar geçirir İç yapısında kök ve eklerde bazı ses ve şekil değişmelerine uğrar Bu, tabiî değişmesi ile ilgilidir

Gelişme 13 asırdan günümüze kadar gelen zaman boyunca, şu üç devreye ayrılabilir:

1 Eski Anadolu Türkçesi,

2 Osmanlı Türkçesi,

3 Türkiye Türkçesi

Eski Anadolu Türkçesi: Eski Anadolu Türkçesi, 13 ve 15 asırlar arasında kullanılan Türkçe'dir Bu devre, sonraki iki devreden oldukça farklıdır “Orta Asya kültür ve medeniyeti” tesirindeki “Eski Türkçe” ile, “ortak İslâm kültür ve medeniyeti”nin tesirindeki “Batı Türkçesi” arasında yer alan ortak bağların hissedildiği bir devredir Yani, Batı Türkçesi'ni, Eski Anadolu Türkçesi ve Osmanlıca-Türkiye Türkçesi diye ikiye ayırmak da mümkündür

Bu devrede Batı Türkçesi'ne geçen Arapça ve Farsça kelime ve terkipler fazla değildir, ancak devrenin sonlarında yavaş yavaş artmıştır Böylece 15 asrın sonlarında Osmanlı Türkçesi'nin doğuşu hazırlanmış olur Bu devrin Türkçesi, daha açık ve anlaşılır olarak karşımıza çıkar Mevlid, Yûnus Dîvânı bunun en güzel örnekleridir

Eski Anadolu Türkçesi'nde cümle yapısı, Türkçe'nin başlangıcından günümüze kadar hiç değişmeyen normal cümle yapısını muhafaza eder Cümle unsurları yerli yerindedir Ancak Farsça'nın tesiri ile nesirde “ki”li cümleler oldukça fazla görülür Ayrıca bu devir Türkçesi, Eski Türkiye Türkçesi diye de adlandırılır Daha çok, bu isim, Türklüğün Rumeli’ye geçişinden sonraki devre için kullanılmıştır

Osmanlı Türkçesi (Osmanlıca): Osmanlıca, Batı Türkçesi'nin ikinci devresidir 16-20 asırlar arasında kullanılmış bir yazı dilidir Dil bilgisi (gramer) bakımından Osmanlıca ile Türkiye Türkçesi arasında belirli ayrılıklar vardır Aslında Türkçe'de, Osmanlıca'nın da içinde yer aldığı 16 asırdan günümüze kadar, belirli bir gelişme görülmez

Osmanlıca'yı Türkiye Türkçesi'nden ayıran tek şey, onun dış yapısındaki gelişmelerdir Osmanlıca, dış yapısı ile hem Eski Anadolu Türkçesi'nden, hem Türkiye Türkçesi'nden ayrılır

Aydın kesim sanatkârlarının, hem yeni kültürü kendi kavramlarıyla tanıtmak, hem de sanat yapmak istemesi, bu devir Türkçe'sini, yabancı unsurlara bir hayli açılmıştır

Osmanlıca'da nazım dili, nesir diline göre daha sadedir Nazım dili ile nesir dili arasında görülen fark, cümle yapısı bakımındandır Klasik Türk şiirinde (Divan şiirinde) manâ bir beyitte biter Beytin dışına, diğer beyte taşılmadığından, divan nazmındaki cümle, en çok bir beyit uzunluğundadır Bu sebeple, Osmanlıca şiirde cümleler daima kısa, unsurları yerli yerinde ve sâde Türk cümlesi (özne-tümleç-yüklem sıralanışında) olarak, yapısını muhafaza etmiştir Nesirde ise belirli bir ölçüye sığmak mecburiyeti olmadığı için, Osmanlıca nesir unsurları, istenildiği kadar geniş, uzun tutulabilmiştir Ayrıca Arapça ve Farsça'dan alınan pekçok kelime, metinleri anlaşılamaz hâle getirmiştir Bu durum, daha ziyade, Arapça ve Farsça'nın yabancı dil sayılmamasından kaynaklanmıştır Hattâ her üç dilin unsurları birbirine karışarak, hiç birinde görülmeyen mümtezic (uyuşan, kaynaşmış) kelimeler ortaya çıktığı gibi, bir hayli galat (yanlış) kelimeler de türemiştir

Osmanlıca'nın son devresinde uzun, bozuk Türkçe nesir yapısı, tekrar sâde ve kısa cümleli biçimini kazanmıştır Nazımda ise, yeni edebiyatla birlikte manânın bir beyitte tamamlanması mecburiyeti ortadan kalkınca, uzun cümleler ortaya çıkmıştır Bu durum, bilhassa Servet-i Fünûn edebiyatında görülmüştür Osmanlıca, nesir ve nazım cümleleri bakımından Türk cümlesini, sağlam bir yapı ile Türkiye Türkçesi'ne devretmiştir

Türkiye Türkçesi: Türkiye Türkçesi, Batı Türkçesi'nin son ve bugün de devam eden devresidir 1908 Meşrutiyetinden sonra başlar Cumhuriyete kadar süren ilk devrede, Osmanlıca, henüz sahneden çekilmemiştir Osmanlıca ile yeni dilin cümleleri, beraber kullanılır Daha Tanzimat'la girmeye başlayan Batılı kültür unsurları, Osmanlıca'ya hakim olan İslâmî kültür unsurlarıyla yer değiştirme mücadelesine başlamıştır

Bir dil, bir başka dile sadece dil hususiyetleriyle doğrudan tesir etmez Yeni kültür, dili kendi kelimeleriyle, kavramlarıyla canlı tutmaya çalışır; dilin cümle yapısına hemen karışmaz, belki hiç karışmaz Bazen, Osmanlıca'da olduğu gibi kültür, dilin cümle yapısına da tesir eder

İşte Türkiye Türkçesi de, İslâmî kültür unsurlarının Türkçe üzerinde hakimiyetinin zayıfladığı devrede, Batılı kültür unsurlarının girmesiyle ortaya çıkmıştır Türkçe, artık, Batı dillerinden girecek olan kelimelere, yeni kavramlara kapısını açmış olur

Bu devrede Türk cümlesi kısalmış, cümle unsurları yerli yerine oturmuştur Osmanlıca'dan Türkiye Türkçesi'ne geçiş, yazı dilinin, konuşma diline yaklaştırılmasıyla başlamıştır Türkiye Türkçesi'nde bugün kullandığımız Türk yazı dili, temel olarak İstanbul ağzına dayanmaktadır

Osmanlıca'nın son devresinde, Arapça ve Farsça'dan giren unsurlarla meydana gelen uzun ve ağdalı cümleler nasıl bir ifratsa, Türkiye Türkçesi'nin son devresinde, uydurma kelimelerle varılan, dildeki aşırılık da bir tefrittir