Kars Sarıkamış Harekatı

Kars Sarıkamış Harekatı

Kars Sarıkamış Harekatı

SARIKAMIŞ HAREKATI

Harp tarihine felaketli bir meydan mu*harebesi diye geçen Sarıkamış Harekatı kış şartlarında cereyan etmiş muharebe olarak ayrıca sonuçları itibarıyla alınması gereken önemli ve çarpıcı dersleri de ihtiva etmesi nedeniyle Türk tarihinde önemli bir örnek teşkil eder Yavuz ve Midilli olayı ile fülen 1'nci Dünya Harbi'ne katılışımızla 1 Kasım 1914 tarihinden itibaren Rus-Kafkas ordusu Türk hududuna taarruzza başladı Türk ve Rus orduları arasında 22 Kasım 1914'e kadar süren devre içerisinde Köprüköy ve Azap muharebeleri cereyan etmiş olup ileri geri hareketler halinde geçen bu muharebeler iki taraf için de kesin sonuçlu olmamıştır Sarıkamış harekatının izahına geçmeden önce; bu harekatın cereyan ettiği harekat bölgesindeki arazinin yapısını her iki tarafın lojistik durumu ve tertibatını incelemekte fayda vardır Arazinin genel yapısı şu şekildedir: Bölgedeki en önemli mihver; Kuzeyde Allahuekber Dağları ve Çakırbaba Dağı ile Güneyde Aras Karasu silsilesi ile sınırlanmış olan Erzurum-Sarıkamış-Kars mihveridir Kış şartları da dikkate alındığında Rus kuvvetlerinin kuzey yanlarını dayadığı bu bölgeden herhangi bir Türk taarruzu beklenmemesine neden olan arazi kesimi ise Allahuekber Dağları ve Batıya uzantısı olan Çakırbaba dağıdır Kış şartları da dikkate alındığında bu sarp arazi kesimi Ruslara Kuzey yanlarının emniyetli olduğu düşüncesini vermiştir Kuzeyde çevirme harekatı ile baskın sağlanabilecek yaklaşma istikameti Erzurum-Tortum-Kale Boğazı-Oltu-Penek-Kosor Boğazı-Sarıkamış mihveridir Bu mihverin en büyük mahzuru Allahuekber dağlarının aşılması

Diğer istikamet ise Kosa-Partonos-Çakırbaba Dağı üzerinden geçerek bardız Sarıkamış'a uzanan yaya piyade yük taşıyan hayvan ve dağ topçusunun geçişine elverişli olan yoldur Bu istikametler kış şartlarında özel eğitime ve teçhizata sahip olmayan hiçbir birliğin bir çevirme manevrasına dayanama*yacağı istikametlerdir

Bu şartlarda Türk ordusunun lojistik destek ve teçhizat durumuna bakılacak olursa; Türk ordusunun Balkan harbindeki kayıpları bile henüz tamamlanamamıştı Teçhizat ve donatım kış şartlarına uygun değildi Birliklerin çoğunun üzerinde yazlık elbise vardı Üstelik denetlemelerde başka birliklerden teçhizat alınıyor birlikler komutanlara eksiksiz olarak gösterilmeye çalışılıyordu Lojistik desteğe gelince ordu için 88000 ton hububat gerekli iken elde 1250 ton hububat vardı Dolayısıyla askerler başlangıçtan itibaren hamur yemeye mah*kum edilecekti Bunun dışında Erzurum'da bile cepheye erzak nakleden kollar ancak 6-8 günde varabiliyordu Rus ordusu ise silah ve teçhizat bakımından daha üstün olup lojistik destek durumu iyiydi

Tarafların kuvveti ise şu şekildedir: Her iki tarafın muharebeden önceki tertibatı şu şekildeydi: Enver Paşa ve Gnkur II nci Bşk Albay Hafız Hakkı Bey her ne pahasına olursa olsun Ruslara sürat*le bir darbe indirmek ve yeni bir tanenberg yaratmak düşüncesindeydi Rus Kafkas ordusunun zayıf ve özellikle çevirme manevralarına karşı çok hassas olduğu hakkında edinilen kanaatle kuzeyden kuşatıcı bir manevra yapılmasına karar vermişlerdir Plana göre 11 nci Kor ve 2 nci nizamiye süvari tümeni düşmanı cepheden tespit edecek 9ncu Kor Çatak-Pitkir hattın dan kötek istikametinde l0ncu Kor oltu üzerinden Korklığına getirilen Albay Hafız Hakkı Beyin 9ncu Kornun Bardız istikametine yürümesi müteakiben 9ncu ve l0ncu Korların Sarıkamış Selim-Sarıkamış hattına ilerlemesini ve geniş bir çevirme ile Kars yolunu kesmeyi içeren teklifi ve muharebenin cereyanı esnasındaki icraatı ile ordu en az 15 km daha doğuya ve uzağa kaydırılmış ve ordu karlı Allahuekber dağlarında harekatı icraya zorlanmıştır

3ncü Kor K Hasan İzzet Paşa ve Kor Kları;

1 Hareket kabiliyetinden mahrumiyet

2 Teçhizat ve ikmal maddelerinin noksanlığı

3 Dağ yollarının karla kaplı olması

Nedenleriyle yapılacak harekatın neticesinin karanlık olduğu başarısızlık halinde durumun çok kötü olacağı kış taarruzunun yapılamayacağı düşüncesini taşıdıkları için harekat öncesinde Enver Paşa tarafından görevlerinden alınmışlardır Enver Paşa'nın bizzat emir komuta ettiği harekat şu şekilde cereyan etmiştir

Birinci gün (22 Aralık 1914) : llnci Kor cephaneden taarruz ederken 9ncu Kor Lafsor'a kadar uzanan ilk hedeflerini ele geçirdi l0ncu Kor zorlukla oltu batısı-narman hattına ulaşabildi

İkinci gün (23 Aralık 1914) : Düşmanın 4 PA ile yapmış olduğu karşı taarruza karşı l lnci KorK tüm kuvvetini mu harebeye soktu Bu esnada 9ncu Kor Çatak Pitkir hattına vardı 9ncu Kor birliklerine ikmalini mahallinden yapmaları ve cephaneyi idareli kullanmaları emredildi Diğer taraftan sahra toplarından bazıları da aşırı soğuk ve kış şartları nedeniyle ileri götürülemiyordu Böylece harekatın ikinci günü ikmal ve ulaştırma güçlükleri başlamış bulunuyordu l0ncu KorK çok soğuk ve karlı hava şartları altında yolsuz arazide gece ve gündüz yürüyerekinsanüstü bir gayretle Oltu'yu ele geçirmeyi başardı

Üçüncü gün (24 Aralık 1914): llnci Kor cephesinde düşman karşı taarruzları devam etti 9ncu Kor Bardiz'e vardı l0ncu Kor30 ve 31nci tümenleri ile kosor istikametinde stomin tugayının peşine takılması bir tümeni ile Bardiz'a ilerlemesi emredildi Bu Kornun büyük kısmı ile kosor istikametinde geniş bir kuşatmaya girişmesi kesin sonuç yerinde üstün muharebe gücü toplanmamasına ve geç kalınmasına ve netice olarak Sarıkamış felaketine neden olmuştur

Dördüncü gün (25 Aralık 1914) : Düşman llnci Kor cephesinde Sarıkamış'a doğru kuvvet çekmeye başladı Çünkü 11nci Kor bu kuvveti tespit edememekteydi 9ncu Kor ikmal ve ulaştırma zorlukları nedeniyle döküntü haline gelmekteydi Sahra toplarını dahi yollarda bırakmıştır Enver Paşanın l0ncu Kornun kosor istikametinde ilerlediğinden haberi olmadığı gibi aynı günün akşamı Kornun Beyköy hattında olacağını beklemekteydi (Daha önceki raporlara göre) oysa l0ncu Kor

Kosor'dan Beyköy'e inebilmek için 3000m yüksekliğindeki yolsuz bir kar çölü olan Allahüekber dağlarını aşmakla meşguldü 9ncu Kornun tek başına Sarıkamış'a müteaddit taarruzları başarısızlıkla sonuçlandı Büyük kayıplar verilmiş ve 9ncu Kornun mevcudu azalmıştı Sonunda Enver Paşa taarruzun 9ncu ve l0ncu Korlarca müştereken yapılmasını ve bunun içinde 9ncu Kornun l0ncu Koryu beklemesine karar verdi l0ncu Kor Allahüekber dağlarında erimiş durumdaydı Taburların mevcudu 150-200 kişiye inmişti Enver Paşa'nın l0ncu Kornun felaketli halinden haberi yoktu 29 Aralık'ta 9ncu ve l0ncu Korlarla yapılan taarruzlar 3 Ocak 1915'e kadar devam etti 9ncu Kornun 450 l0ncu Kornun 1500-2000 kişilik bir kuvveti kalmıştı Rus karşı taarruzunun başlamasıyla ordu ilk çıkış üslerine geri alınmıştır

SARIKAMIŞ HAREKATINDAN ALINAN DERSLER

1 Rus kuvvetlerinin imhası için düşü*nülen plan genel olarak uygun idi ancak kuşatma kavisleri çok geniş tutulmuştur

2 Geniş kuşatma kavisleri zaman kay*bına sebep olmuş bu ise düşmanın çekil*mesine ve karşı tedbirler almasına neden olmuştur

3 Arazi ve iklim pek dikkate alınmadı*ğından birlikler düşmandan ziyade tabiat*la savaşmışlardır

4 Ordunun kış ve dağ teçhizatı ve eği*tim yetersizliği felakete sebep olmuştur

5 Lojistik destek harekatı desteklemekten çok uzaktır

6 Harekattan hemen önce komutanla*rın değiştirilmesi hatalıdır

RUSLAR AÇISINDAN İSE;

1 800 Kmlik bir cepheye kuvvetlerini dağıtmışlar ve Sarıkamış gruplarının kuzey yanını daha açık bırakmışlardır Böylece Türk kuvvetlerine kuşatma imkan ve fırsatını vermişlerdir

2 Rusların başlangıçta Türk llnci Korsuna taarruzu harekat sonunda icra ettikleri karşı taarruzu müteakip takip ha*rekatı yapmamaları hatadır

SONUÇ

3ncü ordu çok engebeli bir arazide çok güç şartlar altında sıfırın altında 30 dereceye yaklaşan soğukta 15 gün süreyle çok büyük fedakarlıklar göstermiş ve mevcudunun %90'ını kaybettiği halde savaşa devam etmemiştir Telefonları donduran ve Rusların harekatını etkileyen soğuk Türk hücumlarını durduramıyordu

TARAFLARIN ZAYİAT DURUMU

TÜRK TARAFI:

* Yabancı kaynaklara göre: 90000 şehit

* Harp tarihi kaynaklarına göre: 50000 şehit ve yaralı

* Mareşal Fevzi Çakmak'a göre 60000 şehit ve yaralı

RUS TARAFI:sp; RUS TARAFI:

* Muharebede 20000'den fazla ölü ve yaralı

* Donan 9000