Kömür Nedir? - Kömürün Tarihçesi-Kömür Nasıl Oluşurmuştur?-Kömürün Sınıflandırılması

Kömür Nedir? - Kömürün Tarihçesi - Kömür Nasıl Oluşurmuştur? - Kömürün Sınıflandırılması
Kömür Nedir? - Kömürün Tarihçesi-Kömür Nasıl Oluşurmuştur?-Kömürün Sınıflandırılması
Kömür

Kömür, katmanlı tortul çökellerin arasında bulunan katı, koyu renkli ve karbon bakımında zengin kayaç Kömür torkugillerden gelmiştir

Dünya nın çoğu bölgesinde bulunan kömüre, Yer’in yüzeye yakın bölümlerinde ya da çeşitli derinliklerde rastlanır Kömür çok miktarda organik kökenli maddenin kısmi ayrışması ve kimyasal dönüşüme uğraması sonucunda oluşan bir çok madde içerir

Bu oluşum sürecine kömürleşme denir

Tarihçe

İlk olarak MÖ Çinliler tarafından kullanıldığı bilinmektedir Kömür işletmeciliğine ait dökümanlar 12 yüzyıla aittir Kömürün yoğun olarak kullanımı ise 18 yüzyılın ikinci yarısına rastlar Özellikle gelişen sanayi ve endüstri kömür kullanımını arttırmış kömürü önemli bir mineral haline getirmiştir Kömür demir-çelik sanaiinin hammaddesi olarak kullanılmış ve buharlı motorlarda yakıt olarak kullanılmıştır Bugün çıkarılan kömürün büyük bölümü ise elektrik üretimi ve çeşitli alanlarda kullanılmaktadır

Kömürün Oluşumu

Kömür bataklıklarda uygun nem ve sıcaklığın oluşması ortamın asit miktarının artması gerekli organik maddelerin ortamda bulunmasıyla bozunmuş çürüyen bitkilerin su altına inmesi bataklığın zamanla üstünün örtülmesi gibi olaylar sonucu oluşur

Deltalar (en kalın kömür damarlarının oluştuğu ortamlardır)

Göller (Göl kıyıları, kalın kömür damarlarının meydana geldiği uygun bataklık ortamlardır)

Lagünler (Deniz etkisinin olduğu ince kömür damarcıklarını meydana getirirler)
Akarsu taşma ovaları (İnce kömür damarcıklarını oluştururlar)

Jeolojik tarihte iki büyük kömür oluşum çağı vardır Bunlardan daha eski olanı Karbonifer (345-280 milyon yıl önce) ve Permiyen (280-225) dönemlerini kapsar Kuzey Amerika'nın doğusu ile Avrupadaki taşkömürü yataklarının çoğu Karbonifer döneminde; Sibirya, Asya’nın doğusu ve Avustralya'daki kömür yatakları Permiyen döneminde oluşmuştur İkinci büyük kömürleşme çağı ise Kretase (tebeşir) Döneminde başladı ve Tersiyer dönemi sırasında sona erdi Dünyadaki linyitlerin ve yağsız kömürlerin çoğu bu dönemde oluşmuştur Kömürlerin türediği bitkilerden geriye çok az iz kalmıştır Kömür katmanlarının altında ve üstünde yer alan kayaçlarda eğreltiotları, kibritotları,atkuyrukları ve birçok bitki fosiline rastlanabilir Kömürler yoğunluk, gözeneklilik, sertlilik ve parlaklık bakımından farklılık gösterebilir Genellikle kömür türleri bazı inorganik maddeler, genelliklede killer, sülfürler ve klorürler içerir Bunlarda az miktarda civa, titan ve manganez gibi bazı elementlerede rastlanır

Milyonlarca yıl önce bataklıkların dibinde kalan bitkiler, üzerindeki katmanların etkisiyle ısınıp sıkışarak kömürleşmişrtir

Sınıflandırma

Kömürler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir Üç tip kömür vardır: antrasit, taş kömürü ve linyit

Antrasit en değerli kömür türüdür %95 i karbondan oluşur En sert kömür türü olup yandığında diğerlerinden daha fazla ısı verir Taş kömürünün %70’i, Linyitin %50` sinden daha az bir kısmı karbondur Kömürler organik olgunluklarına göre linyit, alt bitümlü kömür, bitümlü kömür ve antrasit tiplerine ayrılırlar Linyit ve kısmen alt bitümlü kömürler genellikle yumuşak, kolayca ufalanabilen ve mat görünüştedirler Bu tip kömürlerin ana özelliği göreceli olarak çok yüksek nem içerirler ve karbon içerikleri düşüktür Antrasit ve bitümlü kömürler ise genellikle daha sert, dayanıklı, siyah renkli ve camsı parlak görünüştedirler Göreceli olarak nem içerikleri daha düşük olup, karbon oranları daha yüksektir Jeolojik olarak kömürlerin yaşları 400 milyon yıl ile 15 milyon yıl arasında değişir Genellikle yaşlı kömürler daha kalitelidir Kömürler mikroskobik homojen bileşenlerine göre çeşitli kayaç tiplerine de ayrılır Bu sınıflandırma kömürün türediği malzemeyi ve kömürleşme süreçlerini ele aldığından, aslında genetik bir sınıflandırmadır Bu sistemde kömür dört temel tipe ayrılır: vitren, klaren, düren ve füzen

Bir başka sınıflandırma sistemi de kömürün ticari değerine yer verir madde içeriğine ve içerdiği katışıklar dikkate alınır

Kömür çok eskilerden beri enerji üretiminde, sentetik boyaların çözücülerin, ilaçların hazırlanmasında ara madde olarak kullanılan çeşitli hoş kokulu maddelerin elde edilmesinde kullanılmaktaydı Ayrıca kömürün yakılmasıyla elde edilen gazlardan yakıt olarak yararlanılır

Kömürün gazlaştırılması

Kömürün gazlaştırılması işlemi 18 yüzyılda ortaya çıkmış bir düşüncedir Kömürü gazlaştırıp özellikle doğal gaz ve petrolün yerini alması düşüncesi vardı ve bu çalışmalar 20 yüzyılın ikinci yarısında hız verilip özellikle 1972-75 yılları arasında yaşanan petrol krizinde hız verilmiş yeni projeler üretilmeye başlanmıştır Değişik enerji kaynakları bulma çabaları çerçevesinde kömürün ham petrole benzeyen bir sıvı yakıta dönüştürülmesi çabalarına başlanmıştırBu amaçla uygulanmaya çalışılan bir yöntemde Proliz ve hidrojenlemedir Bu yöntem yüksek basınç altında bir katalizör yardımıyla hidrojen ile kömürün tepkimeye sokulmasıyla gerçekleşir IIDünya Savaşı sırasında Almanya'da kömürün hidrojenlenmesi yaygın olarak kullanılan bir teknikti,ama bu üretim yöntemi petrolden benzin elde etmekten çok daha pahalıya mal olduğundan giderek ticari önemini yitirdi

Odunkömürü

Öte yandan ağacın havasız ortamda yavaş yavaş kısmen yakılmasıyla elde edilen ve siyah barut üretiminde ve metallerin sert yüzeylerinin kaplanmasında kullanılan odunkömürü denir Hammaddesi daha çok çam odunundan sağlanır

Kok kömürü

Taşkömürünün havasız ortamda,bütün uçucu bileşenlerinin giderildiği yüksek sıcaklıklara kadar ısıtılmasıyla elde edilen özellikle bazı önemli ya da önemsiz işlemlerinde kullanılan malzemeye ise kok kömürü denir

Havagazı

Hava gazı ilk kez 18 yüzyılın sonlarında ayrımsal damıtma yoluyla ingilterede üretildi Hava gazı elektriğin dünyada yaygınlaşmasından önce sokakların aydınlatımasında,merkezi ısıtmada ve konutların ısıtılmasında yaygın olarak kullanıldıYerini zamanla doğal gaz almış olmasına rağmen doğal gazın giderek pahalıaşması üzerine kömürden gaz elde etmek için değişik yöntemler aranmaya başlandıÜzerinde çalışılan yöntemlerden biride 1870 te geliştirilmiş olan kömürün toz halinde üretildikten sonra yüksek sıcaklıklarda hava ve buharla karıştırımasıdır