Kaba Çocuk Ve Ailenin Tutumu

18-36 ay arasındaki çocuklar ile ergenlik dönemindeki gençler anne-babalarıyla sık sık tartışabilirler Yaklaşık 3 yaşından başlayarak 6-7 yaş civarına kadar geçen süre içinde pek çok çocuk, özellikle hemcins ebeveyniyle (kızlar anneleriyle, erkekler de babalarıyla) rekabete girebilir ve sık sık tartışmalara yol açabilirler Anaokulu ve ilkokul çağlarındaki pek çocuk arkadaşlarıyla kavga edebilir Genel olarak çoğu çocuk, isteklerinin yerine getirilmesi için hem yaşıtları, hem de büyükleriyle çatışmaya girebilir Sorunlarını kendi başlarına ve duruma uygun bir şekilde çözümlemeyi öğrenene kadar geçen süre içerisinde çocukların tartışmaya neden olabilecek bazı davranışları, hem yetişkinler hem de yaşıtları tarafından bazen kaba, küstah veya saygısızca davranışlar olarak algılanabilir Buna rağmen sürekli olarak kaba, küstah veya saygısız davranışların sergilenmesi çocuklar için gelişimsel olarak normal ve doğal bir süreç olarak değerlendirilemez

Bu olumsuz davranışlar belli bir yaşta ortaya çıkıp, sonradan ortadan kalkmazlar Aksine, bu tip davranışlar sergileyen çocuklara uygun iletişim yöntemleri öğretilmezse, “küstahça”, “saygısızca”, veya “kaba” davranışlar çocukların temel iletişim yöntemi haline gelerek kalıcılık gösterir Bu davranış özellikleri her çocukta gözlenmez Kaba, saygısız veya küstah olarak tanımlanabilecek davranışlar her yaştaki insanda görülebilecek, iletişim problemlerine yol açan davranışlardandır Bazen ana-babalar bu tip davranışlar sergileyen çocuklarının, “bağımsızlık” ya da “”büyüme” belirtileri gösterdiğine inanabilirler Bu yanlış bir inançtır Küstahça davranışlar ne bir büyüme ne de bir bağımsızlaşma göstergesidir Bağımsızlaşmak, kişinin çevresindeki insanlarla ilişkisini kopartması anlamına gelmez; halbuki kaba ve küstah davranışlar kişinin çevresindeki insanlarla ilişkisinin kopmasına yol açabilir Çocukların bu tip davranışları alışkanlık haline getirmesi halinde çocuklar yeterince yakın ve içten ilişkiler kuramazlar, uzun vadede yalnız kalırlar ve mutsuz olurlar Bu yüzden de, kaba ve küstahça davranışları alışkanlık haline getirmiş çocuklara, sağlıklı iletişim kurma şekillerinin öğretilmesi ve bu olumsuz tutum ve davranışlarını değiştirmeleri için yardım edilmesi gerekir

Yukarıda da değindiğim gibi, her çocuk bu şekilde davranacaktır diye bir kural yoktur Buna rağmen bazı çocuklar bu şekilde davranmayı seçebilirler Çocuklara doğru davranmayı öğretebilmek için önce davranışlarının sebeplerine bakmak, sonrasında da davranışları değiştirebilmek için uygun yöntemleri kullanmak gerekir Önce çocukların bu şekilde kaba veya küstah tavırlar sergilemelerine yol açabilecek nedenlerden bazılarına bakalım:

Öğrenme: Bir çocuğun etrafındaki bireyler genel olarak insanlara saygısızca davranıyorsa, çocuk da bu davranış şeklini öğrenebilir Çevresindeki arkadaşları veya büyükleri tarafından “küstah” veya “saygısız” olarak nitelendirilen çocukların bir kısmının aile ortamları incelendiğinde, aile bireylerinin birbirleri arasında da sıklıkla bu tip davranışları kullandıkları gözlenebilir Özellikle çocuğun kendisine örnek aldığı aile bireyleri veya yetişkinler bu tip davranışları etrafındakilere karşı kullanıyorsa, çocuk bu iletişim şeklinin en uygun yol olduğu fikrine kolaylıkla kapılabilir Böylece çocuk insanları aşağılamanın, onlara hakaret etmenin, saygısızca davranmanın “normal” olduğunu düşünmeye başlar Örneğin, anne babasının kendi arasında birbirlerine saygısızca davrandığını, hakaret ettiğini sürekli gören bir çocuk, bir süre sonra kendisi de bu şekilde davranmaya başlayabilir Büyükleri tarafından sürekli eleştirilen, kendisine sürekli hakaret edilen bir çocuk da bu davranışları etrafındakilere göstermeye başlayabilir Dolayısıyla, çocuklarının olumsuz davranışlarını değiştirmek isteyen ana-babalar öncelikle bu davranışları kendilerinin ne kadar sergiliyor olduklarına bakmalıdırlar Anne babalar, çocuklarında gözledikleri davranışların, aile üyelerinin birbirlerine karşı alışkanlık haline getirdiği davranışlardan olduğunu fark ederlerse, çocuklarından önce aile içindeki iletişimi değiştirmek için uğraşmalıdırlar

Güvensizlik: Çocuklar kendilerine yeteri kadar güvenmiyorlarsa, etrafındakilerden sürekli hakaret ya da aşağılama duyacaklarına inanırlarsa, başkaları yapmadan önce bu davranışları kendileri göstermeye başlayabilirler Dolayısıyla etrafındaki insanlara saygıyla davranmayı öğreteceğimiz çocuklara önce onların da saygı duyulabilir, değerli bireyler olduklarını öğretmek, kendilerine güven duymalarını sağlayabilmek gerekebilir

Sınırsızlık: Çocuklar büyükleri tarafından yol gösterilmeye, gerektiğinde hatalı davranışlarına “dur” denmesine ihtiyaç duyarlar Buna rağmen, bazı yetişkinler çocuklarına “dur” demenin çocuklarını yaralayacağını, üzeceğini düşünerek çocuklarına sınır koymakta zorlanırlar Böyle ebeveynlerin çocukları aile içinde her dediklerinin yapılmasına, her isteklerinin gerçekleştirilmesine alışırlar Bu durum çocuk açısından en azıdan iki olumsuz sonuca yol açar Kendisine sözünü dinletemeyen bir ebeveyne sahip olan çocuk genellikle o ebeveynine saygı duymaz Diğer yandan ise dışarıdaki hayatta da insanlardan istediği her şeyin gerçekleştirilmesini, her kuralı kendisinin koymaya hakkı olduğuna inanmaya başlayabilir Bu isteklerini karşılamayan herkese de saygısızca davranmaya hakkı olduğunu düşünmeye başlayabilir Dolayısıyla, bazı durumlarda etrafındaki insanlara saygısızca veya küstahça davranan çocukların önce sınırlarını bilmeleri, nerede nasıl davranabileceklerini öğrenmeleri gerekir Bu çocuklara kendi haklarını korurken, başkalarının haklarına da saygı duyabilmeyi öğretmek gerekir

İntikam almak: Çocuklar, kendilerine gönderilen mesajları yetişkinlerden çok daha doğru ve dolaysız algılarlar Kendilerine karşı saygısızca hareket edildiğini, bireyselliklerinin önemsenmediğini, kendisine değer verilmediğini hisseden çocuk, kendisine davranıldığı şekliyle karşısındakine yanıt verir Yani, çocuk da kendisine davranıldığını hissettiği şekliyle saygısızca ve küstahça davranmaya kalkar Bir şekilde aslında karşısındaki kişiden öcünü almak ister Çocuğun herhangi bir davranışı kişide kızgınlık ve intikam duygusu yarattığında, özellikle yetişkinlerin çocuk üzerinde bu duyguları yaratıp yaratmadıklarına bakmaları gerekir Örneğin, bir çocuk “sana ne, sen bana karışamazsın” dediğinde bu sözleri söyleyerek bizi aşağılamaya çalışmasına yol açacak şekilde onu aşağılayıp aşağılamadığımıza bakmamız yerinde bir yaklaşım olabilir Onun doğal bir hakkına saygısızlık göstermiş ya da onda önemsenmediği, umursanmadığı duygusunu yaratmış olabiliriz

Yanlış değerlendirme: Bazen yetişkinler çocuklar için çok normal olabilecek ve yaşıtı her çocukta gözlenebilecek davranışları saygısız ya da küstah olarak niteleyebilirler Bununla birlikte, sinirleri bozuk ya da başka bir olaya/duruma öfkelenmiş olan yetişkinler, çocukların bazı davranışlarına gereğinden fazla tepki gösterebilirler Bu durumda da davranışıyla saygısızlık göstermeyi amaçlamadığı halde “saygısız” ya da “küstah” olarak eleştirilen çocuk haksızlığa uğradığını düşünerek gerçekten küstahça ya da saygısızca davranmaya kalkabilir Böyle durumlarda yetişkinlerin önce çocuklara gösterdikleri davranışın yerinde olup olmadığını kontrol etmelerinde fayda olacaktır Böylece, gereğinden fazla uzayabilecek tartışmaların önü alınmış olabilir

Kaba, küstah ve saygısız davranışlar içinde aşağılama, hakaret, kızgınlık, misilleme/intikam, değersizleştirme, önemsizleştirme gibi olumsuz özellikleri barındırırlar Yaşı kaç olursa olsun ve bununla hangi ortamda karşılaşmış olursa olsun, kendisine kaba ve küstah davranıldığını hisseden kişi aşağılanma, güvensizlik, değersizlik, kızgınlık, kışkırtılma, vs gibi olumsuz duyguları yaşar Bu olumsuz duygular neticesinde de, kendisine bu duyguları hissettiren kişide kendi hissettiği olumsuz duyguları yaratabilmek için harekete geçer Yaşadığı kızgınlığın neticesinde de genellikle kızgınlığını gösterecek ve yaptığıyla karşısındakini kızdıracak şeyler yapar Bir başka değişle intikam alır aslında En iyi şartlarla, kendisinde bu olumsuz duyguları yaratan kişinin yanından uzaklaşır Bu olumsuz tutumların ve duyguların yer aldığı iletişim şekillerinin sonu çoğunlukla ağız dalaşları, sözlü hatta fiziksel kavgalarla sonlanır Hem olumsuz davranış ve tutumları takınanlar, hem de bunlara maruz kalanlar üzülür ve mutsuz olurlar

Ebeveynlerin en önemli görevlerinden biri çocuklarını önlenebilir mutsuzluklardan korumak ve doğru iletişim yollarını öğretebilmektir Bu doğrultuda çocuklarının bireyselleşebilmelerine olanak saylayacak, kendilerine güvenebilmelerine yardımcı olacak iletişim yollarını çocuklarıyla birlikte öğrenmeleri, kaba ve saygısız davranışları engellemeye çalışırken çocuklarına karşı kaba ya da saygısızca davranmamaya çalışmaları önemlidir Saygısızca davranan çocuğuna aynı şekilde saygısızca karşılık veren ebeveyn, yine saygısızca bir karşılık alacaktır Çocuklarının davranışları bazen ana-babalarda kızgınlık, aşağılanma, değersizlik, vs gibi olumsuz duygular yaratabilir Buna rağmen çocuklarının kendilerinde yarattığı duygulara kapılarak onlara karşılık vermeleri, istemedikleri davranışın pekiştirilmesine yol açabilir Yani, burada bir yandan uygun olmayan davranışı uygun olanla değiştirmek, diğer yandan da aynı şekilde uygunsuz bir karşılık vermemek gerekir

Bireyselleşmek ve bağımsızlaşmak başkalarının haklarını hiçe saymak, önemsememek, kendisinden başka kimsenin ne hissedeceğine aldırmamak, sadece kendi istediklerini yapmak anlamına gelmez Bunu çocuklarımıza öğretirken hem onların bireysel haklarına önem vermek, hem de saygısız veya küstahça davranışlarına engel olarak yalnız kalmalarını önlemek gerekir

Seçil Çelik Özbeklik
Uzm Psikolojik Danışman
AGAPE Danışmanlık Merkezi