Menopoz

enopoz nedir?

Menopoz

Kadın hayatının ortalama olarak üçte biri menopoz döneminde geçer Menopoza girme yaşı tüm dünyada ve antik çağlardan beri fazla değişme göstermemiştir ve ortalama 45-55 cıvarındadır 40 yaştan önce menopoza girmek "erken menopoz " olarak tanımlanmaktadır Menopoz genellikle hayatın doğal bir aşaması olarak kabul edilmektedir


Gerçekten de menopoz, kadın hayatının yumurtlama fonksiyonlarının sonlandıktan sonraki doğal bir aşamasıdır Ancak menopozda oluşan bazı değişiklikler kadının hayatını derinden ve öylesine olumsuz etkiler ki bu durum pek çok hastalıkların ortaya çıkmasına ve kadının yaşam kalitesinin azalmasına neden olurBu gün menopoz olumsuz etkileri önlenmeye ve tedavi edilmeye çalışılan bir hastalık gibi kabul edilmektedir


Menopozun kadın hayatının doğal bir parçası olması nedeniyle hiç bir şey yapmadan izlenmesi artık eskilerde kalmıştırÖzellikle kadın yumurtalık hormonlarının laboratuar koşullarında üretilip kullanılmaya başlanmasıyla bu kavram daha da ön plana çıkmıştır Menopozda azalan yumurtalık hormonlaının yerine konmasıyla menopoza ait tüm olumsuz değişiklikler ve hastalıklar kolaylıkla önlenebilmekte veya en aza indirgenebilmektedir


Menopozdaki temel değişiklik kadınlık hormonu olan östrojenin yumurtlamanın durması sonucu azalmasıdırBöylece kadında

-Ateş basma,terleme,çarpıntı

-Uykusuzluk,sinirlilik,(ruhsal çöküntü) depresyon,unutkanlık,halsizlik,çabuk sinirlenme

-Bazan cinsel istekte (libido) azalma

-Kemik erimesi(osteoporoz)

-Damar sertliği (ateroskleroz) gelişme eğilimi

-Cinsel organlarda çekilme(atrofi) ,kuruluk,ağrılı ilişki

-İdrar kaçırmaya kadar varan idrar yollarında atrofi ortaya çıkmaktadır


Kadınlar bir sabah uyandıklarında kendilerini menopoza girmiş olarak bulmazlarMenopoz 20 yıl süren değişikliklerin tam ortasındaki dönemdir40 yaşından sonra kadınlarda önce yumurtlamanın azalmasına bağlı olarak düzensiz adet kanamaları,aralıklı ateş basma ve terlemeler,psikolojik değişiklikler ortaya çıkmaya başlarDaha sonra yakınmalar giderek artar ve adet tamamen kesilir Bu dönemde 1 yıl adet kanamalarının olmaması menopoz tanısı için yeterlidir 6 aydan daha fazla adet gecikmeleri araştırılıp kandaki estrojen ve yumurtlamayı uyaran hormon (FSH) seviyeleri ölçülerek kesin tanı konulur Ancak adet düzensizlikleri veya düzensiz kanamalar "menopoza giriyorum" düşüncesiyle normal karşılanmamalı; hasta doktoruna başvurarak bu değişikliklerin gebelik ve kadın cinsel organlarının kanserlerinde de görülebileceği göz önünde tutularak bu hastalıklar dikkatle araştırılmalıdır


MENOPOZDA KALP VE DAMAR HASTALIKLARI


Menopozda estrojen hormonunun azalması sonucu, bu hormonun koruyucu etkisi ortadan kalktığından kalp-damar sistemi hastalıklarında %60’a varan artışlar görülmektedir Önceleri kalp-damar hastalıklarından korunmak ve ateroskleroz oluşumunu önlemek veya geciktirmek için menapozda estrojen tedavileri önerilirken, son zamanlarda tamamlanan büyük bazı araştırmaların ( WHI , One-million Women Study) sonucu bu tedavinin faydalı olmadığı hatta kalp-damar sistemini daha da olumsuz etkileyebileceğini göstermektedirler Daha önce kalp-damar hastalığı olanlarda, bunun düzelmesi için hormon kullanımının faydasız hatta var olan hastalığın seyrini daha da kötüleştirebileceğini bildiren araştırma sonuçları vardır


Kısaca menopozda kalp-damar hastalıklarından korunmak için kardioloji kliniklerinin önerdiği diyet, egzersiz, kolesterolu düşüren ilaçlar (statinler) kullanılmalı,menapozda hormon replasman tedavisi (estrojen ) bu amaçla kullanılmamalıdır



MENOPOZDA KEMİK ERİMESİ (OSTEOPOROZ)


Amerika Birleşik Devletleri'nde yaklaşık 25 milyon kadının sorunu olan menopoz sonrası osteoporoz kabaca kemik dokusunun temel minerali olan kalsiyum'un yaşlanma ve menopozdaki östrojen eksikliği sonucu kalıcı olarak kaybedilmesidirİlk 5-8 yılda kemik kaybı ortalama yılda %4-8 iken daha sonra kısmen azalarak kadın her yıl kemik dokusunun yaklaşık %1'ini kaybeder ve 75 yaşına geldiğinde ortalama olarak 35 yaşındaki kemik dokusunun %30'unu kaybetmiş olurBunun bağlı olarak menopozla beraber hızla artan kemik erimesi sonucu sessiz omurga kırıklarlarıyla bel ağrıları,boyda kısalma ve kamburluk ortaya çıkarMenapozdan sonra bir kadında boy 65 yaşına kadar ortalama 4 cm ,75 yaşına kadar 9 cm kısalırOmurga kemiklerindeki çökme kırıklarına bağlı olarak ortaya çıkan kamburluk ve göğüs kafesinin kemik yapısının bozulması sonucu hastada solunum sıkıntısı gelişebilirKadınlar menopozda çarpma düşme sonucu kalça,el bileği ve diğer kemik kırıklarına da daha kolay maruz kalabilirlerBu kırıklardan en ciddi olanı kalça kırığıdır ve kalça kırığından sonra hastalardan %12-20'si 2 yıl içinde kaybedilmektedirKalça kırığı geçirmiş hastaların geriye kalanlarının bir kısmı sürekli bakıma ihtiyaç duymaktadırlarBu nedenle ABD'de yapılan yıllık tedavi ve rehabilitasyon harcamalarının tutarı 20 milyar doları bulmakta ve bu rakam her yıl giderek artmaktadırKorunma bu açıdan en ekonomik,en insancıl ve en kolay yöntem olarak karşımıza çıkmaktadırKemik erimesine zemin hazırlayan risk faktörleri,


-Çok çocuk doğurma

-Sigara,***** kullanımı

-Beslenme bozuklukları (kalsiyumdan fakir diyet)

-Güneş banyosu alışkanlığının olmaması

-Spor yapma alışkanlığının olmaması

-Uzun süre yatağa bağlı kalmaya neden olan hastalıklar

-Bazı endokrin (hormonal ) bozukluklar (hiperparatiroidi,hipertiroidi(guatr),böbrek üstü bezinin aşırı çalışması veya steroid hormonlarının ilaç olarak uzun süreli alımı vb)

-Bağ dokusu hastalıkları(Romatoid artrit,sarkoidoz) ,siroz,böbrek hastalıkları,erken menapoz

-Genetik faktörler(ailede osteoporoz varlığı)


MENOPOZDA İDRAR YOLLARI DEĞİŞİKLİKLERİ


Östrojen hormonunun eksikliği kadınlık organlarına komşuluğu ve fizyolojik beraberliği nedeniyle idrar yolları ve mesane fonksiyonlarını da etkilerVajen ve idrar deliği (üretra) destek dokuları zayıflar, mesane fonksiyonları bozularak idrar kaçırma varsa artabilir veya ortaya çıkabilirBu dönemde mesane fıtıklaşması,atrofiye bağlı rahim(uterus) ve ****** sakmaları da idrar kaçırmanın bir nedeni olabilirAncak menapozda görülen idrar kaçırmanın en sık nedeni mesanenin zamansız kasılmasına bağlı olan aşırı aktivitedir(detrusor instability)Bu hastalar genellikle sıkıştıklarında yetişemeyip tuvalet kapısında idrarlarını kaçırırlar Menapoz öncesi dönemde kadınların %10'unda görülen bu durum menapozdan sonra %20-30'unda rastlanır******l veya ağızdan uygulanan östrojen hormonu yakınmaları azaltır veya düzeltir


MENOPOZ TANI VE TEDAVİSİ


Menopozun olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesinin en önemli ön koşulu tanısının en erken aşamada konulup erken tedaviye başlanmasıdırÇünkü menopozdaki kayıplar ilk yıllarda en fazladırMenopoz temel olarak yumurtlamanın durması (doğal) veya yumurtalıkların alınması(cerrahi) veya çalışamayacak kadar hasar görmesine bağlı olarak ortaya çıkar40 yaşından sonra 1 yıl süreyle adet görmeyen ve yakınmaları da olan bir kadın başka araştırma yapılmaksızın menopozda kabul edilebilirMenopoza geçiş döneminde ,gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan kötü huylu hastalıklar ayırt edilmelidirBunun için seyrek adet gören ,ateş basma,çarpıntı,terleme ve psikolojik değişiklikleri olan bir kadının adetin 3 günü alınan kanında, yumurtalıkları uyaran hormon(FSH,LH) düzeyleri artmışsa tanı daha kesin ve erken konmuş olur ve tedavi de hemen başlanabilirDüzensiz (genellikle seyrek) adet gören bir kadında FSH 40 pg/ml üzerinde ise menopoz tanısı kesinlikle konurFSH değerinin 25-40 pg/ml arasında olması halinde menapoza giriş sürecinin başladığı ancak seyrek de olsa yumurtlama ve gebelik de olabileceği düşünülürAncak her durumda gebelik ve düzensiz kanamaya neden olan diğer hastalıklar gebelik testi,ultrasonografi ve endometrial biopsi (kürtaj) vb ile araştırılmalıdır


HORMONLA TEDAVİ


Başlıca bozukluk veya eksiklik östrojen hormonun azalması olduğundan ,temel tedavi de östrojen hormonu vermektirTanı konur konmaz eğer hasta için sakıncaları yoksa;

-Ağızdan

-Cilte yapıştırılan bantlar veya sürülen jellerle

-******l yolla

östrojeni yerine koyme tedavisine başlamak esastır

Hormon Kullanımına Engel Oluşturan Durumlar:

-Yeni kalp krizi(miyokard enfarktüsü) geçirmiş olanlar

-Geçici iskemik atak

-Geçirilmiş inme (serebrovasküler olay),beyin damar tıkanıklıkları

-Karaciğer fonksiyonlarının bozuk olması

-Östrojen ile ilerleyen tümör varlığı(Meme ,rahim)

-Tromboemboli (damariçi pıhtılaşma ile damar tıkanıklığı)

Dikkatli ve Kontrollü Kullanılacak Durumlar:

-Kalpte iskemik hastalık(damar sertliğine bağlı beslenme bozukluğu)

-Hipertansiyon(yüksek tansiyon)

-Safra kesesi hastalıkları ve taş

-Diabetes Mellitus (Şeker Hastalığı)

-Hiperlipemi (kanda yağ,kolesterol, oranının yüksek olması)

-Migren tipi başağrıları

-Miyom(rahimde tümör)

Hormon tedavisine başlanmadan önce,bu ilaçların olası yan etkileri ve uzun yıllar kullanılmasına bağlı ortaya çıkabilecek durumlar hasta tarafından bilinerek ,ön hazırlıklar yapılmalıdırÖn araştırmalar:

-Genel vücut ve jinekolojik muyene,tansiyon ,kilo,ağırlık ölçümü

-Karaciğer fonksiyonları (kandaki karaciğer enzimleri,yağlar,kolesterol ölçülür)

-Kan ve idrar tetkiki( genel kontrol)

-Servikal smear(Rahim ağzı kanserini araştırmak için alınan sürüntü)

-Mammografi (Meme kanseri taraması)

-Endometrial biopsi ve/veya ******l ultrason ile endometrial kalınlık ölçümü(rahim kanserini tarama)

-Açlık Kan Şekeri (Şeker hastalığı araştırılması)

-Elektrokardiografi (Kalpte kriz veya beslenme bozukluğu araştırılması)

-Gerekirse kemik yoğunluğu ölçümleri(kırıkları önlemek ve diğer ilaçların gerekliliğinin araştırılması için)

Bu tetkikler hastanın durumuna göre en az 1 yıl aralıklarla tekrarlanır


HORMONSUZ TEDAVİ


Genellikle direkt olarak menopoza karşı değil ,oluşturduğu hastalıklara (osteoporoz vb ) karşı kullanılan ilaç ve yöntemleri içerir

-Kalsiyum desteği

-Bifosfonatlar

-D Vitamini


DİYET


-Kalsiyumdan zengin diyet esastırSüt ,yoğurt,peynir vb diyetle kemik kaybı önlenmeye çalışılır

Bazı yiyeceklerin kalsiyum içeriği aşağıda gösterilmiştir




Besinler Miktar Kalsiyum (mgr)

Süt 100 ml 120

Yoğurt 100 ml 115

Yumurta (beyaz) 100 gr 11

Yumurta (sarısı) 100 gr 152

Peynir (yağlı) 100 gr 162

Peynir (yağsız) 100 gr 96

Çökelek (kuru) 100 gr 505

Gravyer (%8 tuzlu) 100 gr 1011

Kaşar Peyniri 100 gr 700

Koyun Eti 100 gr 10

Sığır Eti 100 gr 11

Tavuk Eti 100 gr 12

Kuru Fasulye 100 gr 144

Kuru Nohut 100 gr 150

Kuru Barbunya 100 gr 135

Ceviz 100 gr 99

Fındık 100 gr 208

Kara Lahana 100 gr 116

Kuru İncir 100 gr 126

Pestil 100 gr 86

Kivi 100 gr 100

Asma Yaprağı 100 gr 392

Bamya 100 gr 92

Ispanak 100 gr 93



EGZERSİZ


Her gün 30 dakikalık yürüme ve basit ağırlık kaldırma, kas güçlendiren hareketler ilaçlar kadar önemlidir Yaz aylarında güneş ışığından (ultra viole) faydalanmak için düzenli güneşlenme yararlıdır


OLUŞAN HASTALIKLARIN TEDAVİSİ


Amaç hastalıkların önlenmesi olmakla beraber önlenemediği zaman uygun tedaviler yapılır


KEMİK ERİMESİ


Kırık oluşmuşsa uygun tedavi yapılır ve fizik tedavi ile rehabilitasyon sağlanır Kırıklara bağlı ortaya çıkan kamburluk nedeniyle oluşan ağrı ve solunum sıkıntısı için fizik tedavi ve uygun aletlerle hastaya yardımcı olunmaya çalışılır Kırıkların oluşumunun önlenmesi için ev hastaya göre yeniden düzenlenmelidir Merdiven kenarlarına, banyo ve tuvalete tutunacak kollar yapılır Elektrik kesintisi anında oluşabilecek çarpma ve düşmeleri önlemek için özel pilli veya jenaratörlü lambalar merdivenlere yerleştirilebilir Yerdeki kaygan örtü malzemeleri (halı, kilim vb) sabit hale getirilebilir


İDRAR KAÇIRMA


Mesane boyunun sarkmasına veya mesane aktivitesinin artmış olmasına (detrusor instabilitesi) göre değişir Mesane boyu hareketliliğinin arttığı durumlarda cerrahi; mesane kasının zamansız kasılmasına bağlı idrar kaçırmalarına ilaç, fizik tedavi ve/veya mesanenin elektrik stimulasyonuna dayalı tedaviler uygundur Hangi tedavinin yapılacağına konunun uzmanı bir hekim tarafından yapılan muayene, laboratuar ve ürodinamik (mesanenin dolum, işeme ve kaçırma basınçlarının bilgisayarla kaydı) çalışmalarla karar verilmelidir İyi seçilmemiş hastalarda tedavi idrar kaçırmayı düzeltmeyeceği gibi artışına neden olabilir


PSİKOLOJİK SORUNLAR


Özellikle ilk yıllarda kadınlarda adetten kesilme, ateş basma, terleme, çocuk doğurma yeteneğini kaybetme gibi bozukluklar eksik kadınlık, izolasyon, depresyon, içe kapanma, uykusuzluk, aşırı sinirlilik, saldırganlığa neden olabilir Bu durumda bir psikiyatrisin öneri ve tedavisine gerek vardır Alışmaya çalışmak sorunu derinleştirebilir