İsmet Paşa'nın Dokuz Aylık Mücadelesi;Telgraflarda ki Lozan

İsmet Paşa ve sağında DrRıza yabancı bir delegeyle görüşüyor

Lozan Anlaşması sürecinde yaşanan sorunlardan biri de haberleşme idi İsmet Paşa'nın açmazları,Rauf Bey'in istekleri, Gazi'nin arabuluculuk çabaları,suikast ihbarları, geciken veya ulaşmayan bilgiler, hep telgraflarda kendini gösterdiİsmet Paşa, "Murahhas efendiler, buyurunuz, imza ediniz" sözlerini duyar duymaz oturduğu yerden doğruldu, 'Jacket ataille'ının sol iç cebinden Gazi'nin kendisine bugün için verdiği altın kalemi çıkardı Karşısında oturan yedi ülkenin delegasyon başkanlarına baktı; derin bir nefes aldı ve İmzaladıSaat 1509, günlerden 24 Temmuz'du Dokuz aylık diplomatik savaşa son noktayı koyan İsmet Paşa, üniversite binası olarak kullanılan Rimnini Sarayından çıkarken basına ilk demecini verdi: "İmtihanı verdik, çıkıyoruz"
Bu sözler, ilk tur görüşmelerinin sonunda 4 Şubat'ta Lord Curzon'a, "Memleketimi esir edecek bir vesikaya imza koyamam" diyen kişinin, yani Dışişleri Bakanı İsmet İnönü'nün sözleriydi

TAM 77 YIL ÖNCE
İsmet Paşa DrRıza Nur ve Hasan Saka 24 Temmuz 1923 günü anlaşmayı imzalamaya giderken

Paşa, anlaşmayı bundan tam 7 yıl önce imzaladı Aynı yılın 24 Ağustos'unda İkinci MeclisLozan'ı onayladı Ancak tartışması o günden beri hiç bitmediLozan, 'zafer' mi, "hezimet" mi? Bir taraf bunun kayıtsız şartsız 'hezimet' olduğunda birleşirken diğer kesim mutlak bir 'zafer' olduğunda ısrar ettiAslında Lozan, ne zafer ne de hezimettiO, Birinci Dünya Savaşından yenik çıkmış bir imparatorluğun gövdesini oluşturan ulusun yürüttüğü bağımsızlık mücadelesinin son evresiydi 12 yıl süren savaşlarda çoğunlukla yenilgilerle perişan olmuş bir halk, kısıtlı silah, uluslar arası arenada -Sovyetler'i saymazsak-mutlak yalnızlık Lozan'da eldekiler bunlardıBu koşullarda yaklaşık dokuz ay süren dönem oldukça kaotik ve bir o kadar da sancılıydı Siyasi, ekonomik ve coğrafi meselelerin dışında en az, onlar kadar yıpratıcı bir başka sorun daha vardı: Haberleşmeİsmet Paşa'nın açmazları,Rauf Bey'in istekleri, Gazi'nin arabuluculuk çabalan, suikast ihbarları, geciken veya ulaşmayan bilgiler, hep telgraflarda kendini gösterdi Lozan Anlaşması'nın ilginç bir cephesi de telgraflardan takibidir
İZMİR ÖNERİSİ
Ankara Hükümeti barış konferansının İzmir'de yapılmasını önerdi İletişim güçlüğünü bilen hükümetin bu isteği kabul görmedi ve görüşmeler için Lozan tercih edildiLozan'la Ankara arasında iletişim sağlanması için yalnızca iki seçenek vardı: Biri İngilizler'in elinde olan 'Eastern hattı', diğeri Fransızlar'ın kontrol ettiği 'Köstence hattı' Akdeniz üzerinden Asya'ya giden Eastern hattı daha yeniydi Romanya'nınKöstence kentinden geçen diğer hat ise karadan gitmesine karşın daha eski ve köhneydi Türk tarafı kısa bir dönem Köstence'yi kullansa da çoğunlukla haberleşmeyi Eastern hattından sağladıAncak şifrelerin İngilizler tarafından ele geçirilmesinden ve gönderilen telgrafların çözülmesinden hep endişe duyuldu
İLETİŞİM SORUNU
17 Aralık 1922'de Lozan'daki 'Heyeti Murahhasa Riyaseti'ne' gönderilen 'çok gizli" ibareli Tel No: 124', Gazi Mustafa Kemal'in İmzasını taşıyor ve şu satırları içeriyordu:
"Şifrelerimizden birinin İngilizlerce elde edildiği veya hallolunduğu hakkında bir haber alındığı Dersaadet'te Refet Paşa tarafından bildirilmiştir Yeni şifre ekte gönderilmiştir"Lozan'dan ise İsmet Paşa'nın 6 Ocak 1923'te 'Heyeti Vekile Riyaseti'ne gönderdiği 'Tel No:190' iletişim zorluğunu dile getiriyordu: "Köstence yoluyla yollanan telgraflar hem geç geliyor, hem çözülemiyor Telgrafların yine Eastern kablosuyla gönderilmesini rica ederim"Yine Heyet'i Vekile Riyaseti'ne İsmet Paşa'nın 29 Mayıs 1923 tarihinde gönderdiği telgrafta şu satırlar yer alıyordu:"Fransız gazeteleri Karaağaç'a karşılık Yunan tazminatından feragat edebileceğimiz hakkında hükümetle yaptığımız görüşmelerden bahsettiler Bunun nasıl olduğunu tahmin edemiyoruzŞifrelerimizi çözmeyi başarmaları mümkündür 61 numaralı şifreyle arz ettiğim gibi her hafta değiştirilmek üzere bir şifre parola listesinin düzenlenip gönderilmesini rica ederim"
YENİ ŞİFRELER YOLDA
Yeni şifre yollanır; ancak sorunlar hiçbir zaman giderilemez:20 Haziran 1923'te Başbakan Rauf Bey'in İsmet Paşa Hazretleri'ne telgrafı şöyledir:
"Tedkik ettim Burada hata yoktur Telgrafları yolda karıştırıyorlarDikkat ediyoruz Açılmadığı Bildirilen Telğrafname tekrar edildi Parolası 87878'dirHüseyin Rauf"Eksik telgraflar, ulaşmayanlar,gecikenler, yanlış veya noksan basılan sözcükler Bazen birkaç saat bazen bütün bir gece boyunca telgraf başında, Lozan'dan veya Ankara'dan gelecek haberlerin beklenmesi, hem Başvekil'i hem de Dışişleri Bakanı'nı gerginleştirdi Rauf Bey, İsmet Paşa'yı kendi başına buyruk davranmakla; Paşa da Başvekil'i,yanıtları geciktirmekle suçladıAncak sorumlu, çoğunlukla telgraf hatlarıydı Taraflar, tam 50 kez telgrafların bir kez daha tellenmesini rica ettiler
MADDELERİN ONAYI
Lozan Dönüşü

Lozan görüşmelerinin sonunda yolları tamamiyle ayrılacak iki eski asker, o günlerde Birinci Meclis'teki muhalefete karşı birlikte hareket ediyorlardıAncak yine de İsmet Paşa, Başbakan Rauf Bey'den görüş almadan hiçbir maddeye onay vermediHeyet, Lozan'a giderken yanında 14 maddelik kısa bir talimat da götürdü Bakanlar Kurulu talimatta, iki konuda asla taviz vermeyin, gerekirse görüşmeleri kesin diyordu: 'Kapitülasyonlar' ve 'Ermeni Sorunu'nda Türk görüşünün kabul edilmemesi halinde Ankara, savaşı göze almıştı Nitekim tartışmalar bu iki konuda yaşandıErmeni sorunu gibi kapitülasyonlarda birinci tur görüşmelerinde en sert tartışmalara sahne oldu Anlaşmayı yokuşa süren Lord Curzon olarak gözükse de özellikle Fransızlar, kazanılmış haklarını kaybetmek istemiyorlardıAma bu durum Ankara'nın sabrını taşırdı:
28 Ocak 1923'te Lozan'daki İsmet Paşa'ya Başbakan Rauf Bey'den şu telgraf geldi: "Türk milletini soymayı amaçlayan yabancı şirketler barışı engellemeye çalışıyor Müttefiklerin bize karşı ortak cephesini kırmak gerekirGörevinizin sona erdiğini açıklayarak Ankara'ya dönmeniz uygun olur Hüseyin Rauf"
LORD CURZON SALDIRIYOR
31 Ocak'ta yapılan son görüşmede Curzon, "Anlaşmayı imza ediniz" tehditini savurur İsmet Paşa 4 gün süre ister Müddet dolmuştur Son akşam, otelin bütün ışıkları söner, bir tek onun odasından ışık sızmaktadırSabaha kadar çalışan Paşa, Curzon'la yaptığı görüşmeden çıkarken gazeteciler etrafını sarar, 'Ne oldu paşam?' cevap her zamanki gibi kısadır: "Hiç esaret altına girmeyi kabul etmedik''
Önce Curzon sonra Barrere ve Carroni Lozan'dan ayrıldılarKenti son terk eden İsmet Paşa, ikinci tur görüşmeler için Lozan'a ilk gelen isim oldu Pazarlıklar5 ay sürdü ve Temmuz ortalarında anlaşma imza aşamasına geldi 24 Temmuz'da Lozan'da imzalanan metin bir bakıma Türkiye Cumhuriyeti'nin kuruluş senediydiAnlaşma, bugünden bakıldığında kolay elde edilmiş görünse de, hem dış hem de iç dengeler açısından çalkantılı ve karışık bir dönemde, 'masanın karşı tarafındakilerin kontrol ettiği telgraf hatlarından gelen izinle' imzalanacak kadar zor bir dönemde yapılmıştı
Ordu Her An Hazır
23 Aralık 1922'de İsmet Paşa'nın Heyet-i Vekile Riyasetine gönderdiği Tel No:130'da, şu satırlara rastlarız:"Azınlıklar tali komisyonunda fevkalede zorluk çıkardılar Cemiyet-i Akvam tarafından bîr elçi atanması meselesini bir başka şekil altına sokmak istediler Ermeni kadın ve çocuklarının iadesi meselesini tekrar mevzu bahis ettilerGayrimüslimlerin askerlikten istisnaları için türlü türlü şekiller düşündüler Hepsini reddettik"Aynı gün Başbakan Rauf Bey'in İsmet Paşa'ya cevaben gönderdiği çok özel telgraf mesajındaki açıklama, netti:
"Vaziyet hakkındaki 23 tarihli telgrafınız üzerine durum,İzmir'de Fevzi, Rumeli çevresinde Refet Paşa'larla İstanbul'da Adnan Bey'e bildirildi Kahraman ordumuz her İhtimale karşı hazırdır"
İsmet Paşa'nın Lozan Anlaşmasını İmzaladığı Kalem


İsmet Paşa'nın Dokuz Aylık Mücadelesi;Telgraflarda ki Lozan - Turksiyer