İslam Öncesi Çorum

İSLAM ÖNCESİ ÇORUM

Çorum bölgesi, tarihi ve kültürel açıdan günümüzden 7000 bin yıl öncesine kadar uzanan bir geçmişe sahiptir Bölgede sırasıyla Kalkolitik (Taş), Eski Tunç Çağı, Asur Ticaret kolonileri, Hitit, Frig, Helenistik, Galat, Roma, Bizans, Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait eserlere rastlanmaktadır

Paleolitik ( Yontma Taş ) ve Neolitik ( Cilalı Taş ) Devirler

Dağınık bir şekilde ve az sayıda olan bazı taş aletler, bu bölgede belki Yontma Taş Çağı (Paleolitik) insanın da yaşamış olduğunu gösterir Yine bu çevrede bulunan münferit buluntular, Çorum İli'nde Cilalı Taş Devri'nde (Neolitik) de bir iskanın varlığını gösterir Yeni yapılacak ve yapılmakta olan arkeolojik kazı ve araştırmalar, bu çağlara ait aydınlatıcı bilgi ve eserleri meydana çıkaracaktır

Kalkolitik Devir ( Taş Çağı ) MÖ 5000-3000

Bu bölgede şimdiye kadar rastlanan en eski yerleşme yerleri, Maden_Taş Çağı (Kalkolitik) diye bilinen zamana aittir Bu devir eserlerine Alacahöyük, Büyük Güllücek, Kalınkaya, Pazarlı, Kuşsaray ve Boğazköy civarında rastlanmış; bina kalıntıları, seramik, taş ve kemik aletler gibi pek çok eserler bulunmuştur Bunlar Çorum, Alacahöyük, Boğazköy ve Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzelerinde teşhir edilmektedir

Eski Tunç Devri ( MÖ 3000-2000 )

MÖ 3 binde başlayan Eski Tunç Devri iskanlarının Çorum İli'nde yaygın bir şekilde olduğu görülür Bu devirde çeşitli madenler bol miktarda kullanılmaya başlanmış, küçük şehir beylikleri kurulmuş ve bu şehirlerin etrafı surlarla çevrilmiştir Alacahöyük bunların en önemlisidir Alacahöyük'ün Eski Tunç Çağı'ndaki zenginliği, yalnızca hayvan yetiştirilmesi ve yüksek ziraatle izah olunamaz Alaca, Karadeniz'i

Akdeniz'e ve Ege havzasını Kuzey Doğu Anadolu ile İran yaylasına bağlayan yollar üzerindedir Samsun'dan Çorum ve Sinop'tan iskilip hattı ile gelen yol Delice ve Kanak boylarını aştıktan sonra, Kayseri'ye ve ordanda Kilikya geçidini geçerek Mersin'e ulaşır Ege'den Ankara'ya uğrayarak geln yol da Kalecik, Sungurlu ve Höyüğe uğradıktan sonra Boğazlıyan yolu ile, Kayseri'ye yahut Sivas - Kangal yolu ile Malatya'ya, Sivas - Erzincan - Erzurum yolu ile İran yaylasına ulaşır

Bu Çağda Alacahöyük'te, Çorum ve çevresinde yaşayan kavmin adı, daha sonraki çağın yazılı belgelerine göre, Hatti olarak bilinmektedir İlimizde pek çok örneklerini bulduğumuz Eski Tunç Çağı İskanlarına Alacahöyük'ten başka, Boğazköy, Eskiyapar, Kalınkaya, Pazarlı, Kuşsaray, Güzelcedere, Elvançelebi vs gibi merkezlerde de rastlanmıştır

Assur Ticaret Kolonileri Çağı ( MÖ 1950-1850 )

MÖ II binin başlarında Mezopotamyalılar, Assur Devleti'nin öncülüğünde zengin Anadolu ile büyük ticari ilişkilere giriştiler Bu ilişki; Anadolu'nun tarih çağına girmesine, yazının tanınmasına ve kullanılmasına yol açtı Assurlu tüccarlar Anadolu'da Karum denilen ticaret merkezleri kurdular Karum'ların çorum ili'nki en büyük temsilcisi Boğazköy'dür Yazılı belgelerden öğrendiğimize göre, M:Ö: 19 ve özellikle 18 yüzyılda Hitit öncesi yani Hatti halkının yanı sıra burada Assurlu tüccarların konakladığı ve şehrin adının Hattuş olduğu anlaşılmaktadır Bu çağda sanatın yerli gelenek ve görenekleri yaşamakta ise de, yerli yani Hatti sanatı Mezopotamya'dan gelen etkilerle gelişmiş, aşılanmış ve bundan arkeolojide Hitit sanatı denilen büyük ve yeni sanatın temelleri atılmıştır

Hitit Çağı ( MÖ 1650-1200)

Assurlu tüccarlar MÖ 1850'lerde Anadolu'dan çıkmak zorunda kaldıktan sonra, Hititler politik egemenliği ellerine almış ve şehir devletlerini birleştirerek veya oratadan kaldırarak merkezi bir devlet kurmuşlardır Koloni çağını takiben bu ilk devreye, Eski Hitit devleti zamanı denilir Devletin kurucusu Labarna'dır ( takrien MÖ 1700 ) İlk Hitit kralları olan Pithana ve Anitta Assur ticaret kolonileri çağının geç safhasında yaşamışlardır Labarna'dan sonra I Hattuşili ve I Murşili

devletin sınırlarını çok genişletmişler ve hatta Murşil'i Babil'i zaptederek kudretli eski Babil Devletini yıkmıştır ( MÖ 1550 ) I Murşili'den Telipinu zamanına kadar aşağı yukarı yüzyıl süren kısmen karanlık bir devre görülür Bu devirden sonra iktidara geçen krallardan I Suppiluliuma ( takriben MÖ 1371 - 1335 ), Anadolu ve Suriye'de bir çok seferler yaparak devletin sınırlarını genişletmiştir Muvatalli (takriben MÖ 1305 - 1282), Mısırlılarla Kadeş savaşı'nı yapmış, kendisinden sonra tahta geçen III Hattuşili

( takriben MÖ 1275 - 1250 ) zamanında, Mısır'la eşit şartlarla Kadeş Antlaşması yapılmıştır ( MÖ 1220 ) daha çok kültür faaliyetlerine önem vermiş, Boğazköy'ün 2 km kuzeydoğusundaki Yazılıkaya açık hava tapınağına son şeklini vermiştir

Bu çağın en önemli şehri Çorum sınırları içindeki Hitit devleti'nin başkenti olan Boğazköy (Hatuşa) ve yakınındaki Alacahöyük'tür Bunların yanında

Eskiyapar, Pazarlı, Kuşsaray 'da Hitit yerleşmeleri mevcuttur

Frig Çağı

MÖ 1200 Yıllarında Ege göçleri ile Anadolu'ya gelen kavimler, zaten zayıflamış olan Hitit Devleti'nin yıkılmasına sebep oldular Bu tarihten itibaren Anadolu'da karanlık bir devrin başladığı görülür MÖ 8 yüzyılda bu göçlerle geldikleri sanılan Frigler, Yıkılan Hitit şehirleri üzerinde yeni bir devlet kurmuşlardır Çorum havalisinde Boğazköy, Alacahöyük, Pazarlı ve Eskiyapar Frigler'in de önemli

şehirleri olmuşlardır Frig Devleti MÖ 6 yüzyılın ilik yarısında Kimmerler tarafından yıkılmış, fakat kültürleri daha bir süre devam etmiştir

Frig Sonrası

Kimmer istilasından sonra Çorum ve havalisi İran'da bir devlet kuran Medler'in, daha sonra da MÖ 333 de Anadolu'yu istilasına kadar Persler'in hakimiyetinde kalmıştır MÖ 276 da, Trakya üzerinden geldikleri sanılan Galatlar, Anadolu içlerine kadar yayılarak, bu bölgeyi de idareleri altına almışlardır Çorum ve çevresinde Hitit ve Frigler'den sonra en çok iz bırakan Galatlardır Konfederasyonla yönetilen Galatların Çorum İli dahilindeki merkezleri Tavium, İskilip, Avkat ve Nefesköy'dür

İmparator Julius Cesar zamanında, bu havali Romalıların eline geçmiş, MS 395 te Roma İmparatorluğu'nun ikiye ayrılmasını müteakip, Çorum ve civarı Doğu Roma ( Bizans ) İmparatorluğu'nun hissesine düşmüştür Bu devirde Çorum'un adını, Yankoniya veya Nikonya olarak görmekteyiz