İşçi Sayısına Bağlı Işveren Yükümlülükleri Nelerdir?

İşçi sayısına bağlı işveren yükümlülükleri nelerdir?

İŞÇİ SAYISINA BAĞLI YÜKÜMLÜLÜKLERDE DİKKATE ALINACAK İŞÇİLER


4857 sayılı İş Kanunu'nun 77 maddesinde, "İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler
İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar" düzenlemesine yer verilmiştir Düzenlemede, İşyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması yönünde her hangi bir sınırlamaya tabi tutulmaksızın işverenler sorumlu tutulmuş, bu sorumluluk; 4857 sayılı Kanun'un 2 maddesinin 6 fıkrasındaki, "Asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak bu kanundan, toplu iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumludur" düzenlenmesi ile daha da açık hale getirilmiştir
Aynı mahalde kurulu işletmeyi oluşturan işyerleri ile alt işveren işyerlerinin, asıl işyeri ile iktisadi anlamda bir bütünlük oluşturması nedeniyle 4857 sayılı Kanun'un 78 maddesine göre Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü'nden alınan (işverenden alınan taahhütname ile düzenlenerek verilen, bilahare 3 aylık sürede Bakanlık iş müfettişleri tarafından yapılan incelemede uygun görülmesi halinde kesinleşen) işletme belgesi tüm işyerlerini (alt işveren ve işletmeye bağlı işyerleri) kapsayacak şekilde alınmakta, alt işveren işyerleri için ayrı bir işletme belgesi alınmamaktadır Diğer kurum ve makamlardan açma ruhsatı da aynı şekilde esas işyeri için alınmakta, alt birimler için ayrı çalışma izni alınmamaktadır
Tüm bu tanım ve uygulamalar ile İş Kanunu'nun işçileri koruyucu genel amacı ve insan hayatının kutsallığı dikkate alındığında; İşçi sayısına bağlı yükümlülüklerin belirlenmesinde, işçilerin yararına olan, çalışma ortamlarını iyileştirici, koruyucu nitelik taşıyan yükümlülüklerde; aynı fiziki mekanda kurulu İşletmeyi oluşturan işyerlerinde çalıştırılan işçiler ile alt işverenler tarafından çalıştırılan işçilerinde dikkate alınması gerekmektedir Yargıtay 9 Hukuk Dairesi'nin Kararı'nda(3), "Bir işyerinin Bölge Çalışma Müdürlüğü'nde ayrı işyeri olarak kaydettirilmesi ayrı bir işyeri olarak nitelendirmeye yeterli değildir Bu kayıt işyerinin bağımsızlığını göstermez Ancak, ilgili özel kanunun uygulama, denetleme ve takibi için yararlı olabilir,"(4) hükmüne yer vererek Bir işyerinin ayrı bir tescil kaydının olmasının işyerine iktisadi yönden bağımsız bir işyeri niteliği kazandırmayacağını belirtmiştir 2821 sayılı Sendikalar Kanunu'nun 60 maddesinde, "Bir işyerinde yürütülen asıl işe yardımcı işlerde, asıl işin dahil olduğu işkolunda sayılır" denmektedir Yukarıda da açıklandığı üzere, alt işveren işyerleri ile işletmeyi oluşturan işyerlerinde dışa dönük mal ve hizmet üretimi yapılmamakta, esas işe yardımcı veya tamamlayıcı işlerin yapılması nedeniyle, Bu işyerleri iktisaden bağımsız işyeri niteliği taşımamakta, bu işyerleri bütünün parçalarını oluşturmaktadır Bu nedenle, bütünün içerisinde değerlendirilerek, İş Kanunu'ndan doğan İş Sağlığı ve güvenliği yükümlülerinin belirlenmesinde, alt işveren ve işletmeye bağlı işyerlerindeki tüm işçi sayılarının toplam işçi sayısına dahil edilerek işveren yükümlüğü belirlenmelidir
İŞÇİ SAYISINA BAĞLI İŞ KANUNU'NDAN DOĞAN YÜKÜMLÜLÜKLER


A- 50 VE ÜZERİNDE İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVERENLERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ:

1- Özürlü ve Eski Hükümlü İşçi İstihdam Yükümlülüğü
4857 sayılı İş Kanunu'nun (15052008 tarih ve 5763 sayılı Kanunla değişik) 30 maddesi gereğince, 50 ve üzeri işçi çalıştırılan işyerlerinde, işyeri özel sektör işyeri ise: %3 oranında engelli (özürlü) işçinin, Kamu sektörü işyerinde ise, % 2 eski hükümlü işçi ile % 4 özürlü işçi çalıştırılması gerekmektedir İşçi sayısının tespitinde aynı işverenliğin aynı il sınırları içerisindeki işyerlerinde çalıştırılan işçi sayısı esas alınmaktadır
2- İşyeri Hekimi ve İş Güvenliği Uzmanı Çalıştırma Yükümlülüğü
4857 sayılı Kanun'un 81 maddesinde, devamlı olarak en az 50 işçi çalıştırılan işyerlerinde, işverenlerin,
1- Bir veya daha fazla işyeri hekimi ile gereğinde diğer sağlık personeli görevlendirmekle,
2- Sanayiden sayılan işlerde iş güvenliği uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elamanı görevlendirmekle, yükümlü olduğu belirtilmiştir
3- İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Oluşturma Yükümlülüğü
4857 sayılı Kanun'un 80 maddesine göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az 50 işçi çalıştıran ve 6 aydan fazla sürekli işlerin yapıldığı işyerlerinde, işverenlerin İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu kurmakla yükümlüdür
4- İşletme Belgesi Alma Yükümlüğü
4857 sayılı Kanun'un 78 maddesine dayanılarak çıkarılmış olan İşletme Belgesi Hakkında Yönetmeliğin 2 maddesine göre, Sanayi, Ticaret, Tarım ve Orman İşlerinden Sayılan İşlere İlişkin Yönetmelik(5) ekinde yer alan sanayiden sayılan işlerin yapıldığı, elli veya daha fazla işçi istihdam edilen işyerleri için ilgili bölge müdürlüğünden işletme belgesi alma yükümlüğü bulunmaktadır

B- 30 VE ÜZERİ İŞÇİ ÇALIŞAN İŞYERİ İŞVEREN YÜKÜMLÜĞÜ

1- İş Güvencesi Hükümlerinden Yararlanma
İşyerinde çalıştırılan işçi sayısı 30 ve üzerinde ve bu işyerlerinde çalışan işçilerin kıdemleri 6 aydan fazla ise, 4857 sayılı Kanun'un 18-21 maddelerinde yer alan iş güvencesi hükümlerinden yararlanmaları mümkündür İş güvencesinden yararlanmak için gerekli olan 30 işçinin hesabında aynı işverenin sahibi olduğu aynı işkolundaki tüm işyerlerindeki işçi sayılarının dikkate alınması, işçilerinin 6 aylık kıdeminin hesabında da aynı işverenin tüm işyerlerinde geçen sürelerinin dikkate alınması gerekmektedir
İş güvencesi hükümlerinden yararlanan işçilerin, iş sözleşmesini işveren geçerli bir neden olmaksızın fesih edememektedir Geçerli nedenlere dayanmaksızın işçilerin iş sözleşmelerinin işveren tarafından fesih edilmesi halinde, işçilerin bir ay içinde iş mahkemesinde işe iade davası açma hakları bulunmaktadır Açılan dava sonucunda, işçinin iş sözleşmesinin geçerli bir nedene dayanmaksızın fesih edildiğine karar verildiği taktirde, İş mahkemesi, 4 aya kadar boşta geçen sürelerin ücretinin ödenmesine ve ayrıca işçinin 10 gün içerisinde işbaşı yapma talebine rağmen, tekrar işyerine alınmaması halinde 4-8 aylık işe almama tazminatının ödenmesini karara bağlamaktadır

C- 10 VE ÜZERİNDE İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN YÜKÜMLÜĞÜ

4857 sayılı Kanun'un 5764 sayılı Kanunla değişik 32 maddesiyle, 01012009 tarihinden itibaren ücret, prim, ikramiye ve bu nitelikteki her türlü istihkakın banka kanalıyla ödenme yükümlüğü getirilmiştir Anılan maddeye dayanılarak çıkarılmış olan Ücret, Prim, İkramiye ve Bu Nitelikteki Her türlü İstihkakın Bankalar Aracılıyla Ödenmesine Dair Yönetmelik'in 10 maddesine göre, 10 ve üzerinde işçi çalıştırılan işyerlerinde çalışan işçilerin ücret ve ücret niteliğindeki her türlü istihkaklarının banka kanalıyla ödenmesi yükümlüğü getirilmiştir

D- 20 VE ÜZERİNDE İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN YÜKÜMLÜĞÜ

1- Toplu İşçi Çıkışını Bir Ay Önceden Bildirme Yükümlüğü
4857 sayılı Kanun'un 29 maddesine göre, işyerinde çalıştırılan işçi sayısı 20 ile 100 işçi arasında ise, 10 işçinin, İşçi sayısı 101-300 arasında ise, en az %10 oranında işçinin, İşçi sayısı 301den fazla ise en az 30 işçinin iş sözleşmesi 4857 sayılı Kanun'un 17 maddesine göre bir aylık sürede, topluca veya farklı tarihlerde işverence fesih edilmesi halinde, fesih tarihinden 30 gün öncesinden yazı ile İş Kur Müdürlüğü'ne ve İlgili Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Bölge Müdürlüğü'ne bildirilme yükümlüğü bulunmaktadır

E- 100 VE ÜZERİNDE İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN YÜKÜMLÜĞÜ
1- İzin Kurulu Oluşturma Yükümlüğü

4857 sayılı Kanun'un 53maddesine dayanılarak çıkarılmış olan Yıllık Ücretli İzin Yönetmeliği'nin(3), 15 maddesine göre; İşçi sayısı yüzden fazla olan işyerlerinde işveren veya işveren vekilini temsilen bir, işçileri temsilen iki kişi olmak üzere toplam üç kişiden oluşan izin kurulu kurulunun oluşturulması ve İzin kurulunun her yıl izin çizelgesi düzenleyerek, onaya müteakiben işçilerin yıllık ücretli izinlerinin kullandırılması gerekmektedir

F- 150 VE ÜZERİNDE İŞÇİ ÇALIŞTIRAN İŞVEREN YÜKÜMLÜĞÜ
1- Kantin Açılması

4857 sayılı Kanun'un 115 maddesinde; "İşyerlerinde 150 ve daha fazla işçi çalıştırılması halinde, işçilerin ve ailelerinin gerekli ihtiyaçlarının karışlanması amacıyla işçiler tarafından kurulacak tüketim kooperatiflerine işverenlerce yer tahsisi yapılabilir" düzenlemesi yer almışsa da, bu düzenleme cezai bir müeyyideye bağlanmadığından yükümlülük taşımamaktadır

2- Emzirme Odası ve Yurt Açma Yükümlülüğü

4857 sayılı Kanun'un 88 maddesine göre çıkarılmış olan Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmeliği'nin 2 maddesine göre, yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 100-150 kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, bir yaşından küçük çocukların bırakılması ve bakılması ve emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine en çok 250 metre uzaklıkta bir emzirme odasının kurulması zorunludur
Yaşları ve medeni halleri ne olursa olsun, 150'den çok kadın işçi çalıştırılan işyerlerinde, 0-6 yaşındaki çocukların bırakılması ve bakılması, emziren işçilerin çocuklarını emzirmeleri için işveren tarafından, çalışma yerlerinden ayrı ve işyerine yakın bir yurdun kurulması zorunludur Yurt açma yükümlülüğünde olan işverenler yurt içinde anaokulu da açmak zorundadırlar Yurt, işyerine 250 metreden daha uzaksa işveren taşıt sağlamakla yükümlüdür
V- SONUÇ
4857 Sayılı İş Kanunu'ndan doğan İşçi sayısına bağlı iş işveren yükümlülüklerinin belirlenmesinde, asıl işyerinin veya işletmenin bir bölümünü teşkil eden, dışarıya nihaimal ve hizmet üretimi yapılmayan, tek bir işletme belgesi ve açma ruhsatı ile faaliyetini sürdüren, bu nedenle iktisaden bağımsız bir işyeri niteliği taşımayan alt işveren ile işletme işyerlerindeki tüm işçi sayılarının dikkate alınması durumunda, işyeri tanımına uygun bir uygulama yapılmış olacağından, insan sağlığının kutsallığı önemsenerek işyerinin bir bütün olarak iş güvenliği ve sağlığı yönünden daha kapsamlı ve koordineli denetimi ve risk değerlendirmesi yapılarak, uygun ve gerekli sağlık, güvenlik tedbirlerinin tam ve zamanında alınması mümkün olacaktır Aksi halde, asıl işverenin yönetim yetkisinde olmayan asıl işyerini parçalara bölerek iş güvenliği yükümlülüklerinden haksız bir şekilde kaçınmasına imkan sağlanmış olunacaktır