Prof. Dr. Sinsi
|
Karacaoğlan Şiirlerinin Açıklaması
Karacaoğlan şiirlerinin açıklaması
KARACAOĞLAN/KOŞMA
Koşma
Evvel sen de yücelerden uçardın
Şimdi enginlere indin mi gönül?
Derya deniz dağ taş demez geçerdin
Karadan menzilin aldın mı gönül?
Yiğitliğim elden gitti yel gibi
Damağımda tadı kaldı bal gibi
Hoyrat eli değmiş gonca gül gibi
Bozulmuş bağlara döndün mü gönül?
Hasta oldun yastığını istersin
Kadir Mevlâm sağlığını göstersin
Cennet-i âlâdan bir köşk dilersin
Boynunun farzını kıldın mı gönül?
Karac’oğlan der ki söyle sözünü
Hakk’a teslim eyle kendi özünü
Nâs işine karalama yüzünü
Yolun doğrusunu buldun mu gönül?
Şiirin kafiye düzeni aşağıdaki gibidir:
1Dörtlük: Birinci ve üçüncü mısraların sonlarındaki, “-ardın ve -erdin” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “ç” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır İkinci ve dördüncü mısraların sonlarındaki “gönül” kelimeleri, bu kelimelerden önce gelen “mı, mi” soru ekleri ve bu eklerden önce gelen “-dın, -din” ekleri redif oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “abab” şeklindedir
2Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki, “gibi” kelimeleri redif oluşturmuşlardır Bu kelimelerden önce gelen “l” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardırDörtlüğün kafiye şeması “cccb” şeklindedir
3Dörtlük: Birinci ve üçüncü mısraların sonlarındaki, “-r” ve “-sin” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “e” harfleri tam kafiye oluşturmuşlardırDörtlüğün kafiye şeması “dddb” şeklindedir
4Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki “-ünü” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “z” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardırDörtlüğün kafiye şeması “eeeb” şeklindedir
NOT: 2, 3, ve 4 dörtlüklerin son mısralarının sonlarındaki, “gönül” kelimeleri ve “-dün mü” “-dın mı” “-dun mu” ekleri redif oluşturmuşlardır Son iki dörtlüğün son mısralarında, bu eklerden önce gelen “l” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır
KONU: Şiirin konusu, hayatın son dönemlerindeki duygulardır
TEMA: Ömür gelip geçicidir
ŞİİRE GENEL BAKIŞ: Karacaoğlan bu şiirinde, aşk şiirlerindeki çapkın ve uçarı söyleyişten uzaklaşmış, hikmetli sözler söyleyen bilge bir kişiliğe bürünmüştür
Karacaoğlan, yaşlılık döneminde yazdığı şiirlerinde, kendisiyle hesaplaşır, hayatının bir öz eleştirisini yaparŞâir burada gönlü ile dertleşmekte, gençliğinin gittiğini, artık özünü Allah’a vermesi gerektiğini söylemektedirBu sözler, şâirin içinde bulunduğu toplumun inanç sistemi ile de alakalıdır
Şâir, gönlüne seslenmek sureti ile gençlik dönemlerini anlatırO dönemlerde dağ,taş,deniz demeden geçtiğini, ilk dörtlükten anlıyoruzAncak yavaş yavaş gençlik elden gider ve şâir, ölüme yaklaştığını mısralarda âdeta hissettirirYaşlılık belirtilerinden olan hastalıktan bahsederSon dörtlükte, özünü Allah’ teslim etmesi gerektiğini, doğru olanın bu olduğunu belirtir Zaten bu düşünce, şiirin özünü oluşturur
Şiir, 11’li hece vezni ile yazılmıştır
KARACAOĞLAN/SEMÂİ
Elif
İncecikten bir kar yağar,
Tozar Elif, Elif deyi…
**** gönül abdal olmuş,
Gezer Elif, Elif deyi…
Elif’in uğru nakışlı,
Yavrı balaban bakışlı,
Yayla çiçeği kokuşlu,
Kokar Elif, Elif deyi…
Elif kaşlarını çatar,
Gamzesi sîneme batar,
Ak elleri kalem tutar,
Yazar Elif, Elif deyi…
Evlerinin önü çardak,
Elif’in elinde bardak,
Sanki yeşil başlı ördek,
Yüzer Elif, Elif deyi…
Karac’oğlan eğmelerin,
Gönül sevmez değmelerin,
İliklemiş düğmelerin,
Çözer Elif, Elif deyi…
Şiirin kafiye düzeni aşağıdaki gibidir:
1Dörtlük: 2 ve 4 mısraların sonlarındaki, “Elif, Elif deyi” tekrarları ve bu tekrarlardan önce gelen “-ar” ve “-er” ekleri redif oluşturmuşlardırBu eklerden önce gelen “z” harfleri, yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “abcb” şeklindedir
2Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki, “-lı” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “ş” harfleri, yarım kafiye oluşturmuşlardırDörtlüğün kafiye şeması “dddb” şeklindedir
NOT: 2,3,4 ve 5 dörtlüklerin son mısraları beraber ele alınacaktır
3Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki, “-ar” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “t” harfleri, yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “aaab” şeklindedir
4Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki, “k” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “eeeb” şeklindedir
5Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki, “-ler” ve “-in” ekleri ile, “-me” ler redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen “ğ” harfleri, yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “fffb” şeklindedir
Son 4 Dörtlüğün Son Mısraları: Mısraların sonlarındaki, “Elif, Elif deyi” tekrarları ve bu tekrarlardan önce gelen
“-ar” ve “-er” ekleri redif oluşturmuşlardırAyrıca son üç dörtlüğün son mısralarında, eklerden önce gelen “z” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır
KONU: Şiirin konusu, aşk duygusudur
TEMA: Âşık, nereye baksa sevdiğini görür
ŞİİRE GENEL BAKIŞ: Şâirin bu şiiri, gençlik döneminde yazdığı muhtemeldirÇünkü Karacaoğlan yaşlılık döneminde, yazdığı şiirlerinde kendisi ile hesaplaşır, hayatının muhakemesini yapar
Bu şiirinde, yaşlılık dönemindeki şiirlerinde görülmeyen, çapkın ve uçarı bir söyleyiş vardır
Şâir sevgiliye çok güçlü bir aşk duygusu ile bağlıdırKendisini ondan ayrı göremez ve düşünemezSevgili yanında olmadığında âşık onu, karın yağışında, ördeğin yüzüşünde ve yayla çiçeğinin kokusunda bulur Burada görünen aşk, neredeyse beşerî duyguları aşmış, ilâhî aşka yaklaşmıştırÂşık her yerde onu görür, onu duyar ve hâyâl eder
Şiir, nazım birimi ve ölçü bakımından âşık edebiyatı geleneğine uygun olarak yazılmıştırŞiirin nazım birimi dörtlük, ölçüsü ise 8’li hece ölçüsüdür
KARACAOĞLAN/VARSAĞI
Varsağı
Bre ağalar bre beğler
**meden bir dem sürelim
Gözümüze kara toprak
Dolmadan bir dem sürelim
Aman hey Allah’ım aman
Ne aman bilir ne zaman
Üstümüzde çayır çemen
Bitmeden bir dem sürelim
Buna felek derler felek
Ne aman bilir ne dilek
Âhir ömrümüzü helâk
Etmeden bir dem sürelim
Karacaoğlan der cânân
Güzelim sözüme inan
Bu ayrılık bize heman
Ermeden bir dem sürelim
Şiirin kafiye düzeni aşağıdaki gibidir:
1Dörtlük: 2 ve 4 mısralarda, “bir dem sürelim” tekrarları ve bu tekrarlardan önce gelen “-madan, -meden” ekleri redif oluşturmuşlardır Bu eklerden önce gelen, “l” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardırDörtlüğün kafiye şeması “abcb” şeklindedir
2Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki “n” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “dddb” şeklindedir
3Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki “k” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “eeeb” şeklindedir
4Dörtlük: İlk üç mısra sonlarındaki “-an” lar tam kafiye oluşturmuşlardır Dörtlüğün kafiye şeması “dddb” şeklindedir
Son 3 Dörtlüğün Son Mısraları: Mısra sonlarındaki “bir dem sürelim” tekrarları ve bu tekrarlardan önce gelen “-meden” ekleri redif oluşturmuşlardır 2 ve 3 dörtlüğün son mısralarında, eklerden önce gelen “t” harfleri yarım kafiye oluşturmuşlardır
KONU: Şiirin konusu, dünya hayatının fânîliğidir
TEMA: Dünya hayatı gelip geçici olduğundan, ölüm gelmeden insan ahiretine zarar vermeden hayatının yaşamalıdır
ŞİİRE GENEL BAKIŞ: Varsağı, Güney Anadolu bölgesinde yaşayan Varsak Türklerinin, özel bir ezgiyle söyledikleri türkülerden gelişmiş bir biçimdirVarsağılar, yiğitçe, mertçe bir üslûpla söylenir Bu da varsağı içinde, “”behey, bre, hey, hey gidi” gibi ünlemlerle sağlanırİçinde bu ünlemler bulunmayan varsağılar, ezgilerinden anlaşılır
Halk edebiyatında en çok varsağı söylemiş şâir, Karacaoğlan’dır
Şâir burada, dünya hayatı sona ermeden iyi bir hayat yaşamak gerektiğine işaret ederİlk iki dörtlükte, sözü edilen yaşamak, dünya haline bağlı kalmak onun nimetlerinden faydalanmaktırÜçüncü dörtlükte bu görüş tekrarlanırAma önemli bir unsur da eklenirBu unsur, dünya hayatında sürülen zamanların, ahiret hayatına zarar vermemesi gerektiğidirŞâir, son dörtlükte sevgilisine seslenir Ona “Dünya hayatı gelip geçicidirAramıza ayrılık girmeden, iyi zaman geçirelim” derŞâir burada, sürekli iyi zaman geçirmekten, dem sürmekten bahsederAncak dünya hayatının sona ereceğinin de farkındadırBu yüzden, yaşayacağı hayatın ahiretine zarar vermesini istememektedir
Şiir, nazım birimi ve ölçü bakımından âşık edebiyatı geleneğine uygun olarak yazılmıştırŞiirin nazım birimi dörtlük, ölçüsü ise 8’li hece ölçüsüdür
|