Şengül Şirin
|
Günümüzde Arap Müziği'nde Kullanılan Çalgılar
Günümüzde Arap Müziği'nde Kullanılan Çalgılar GÜNÜMÜZDE ARAP MÜZİĞİ'NDE KULLANILAN ÇALGILAR
1 Vurmalı Çalgılar
a)Derili Vurmalılar (Membranaphones)
Darbuka: En önemli ritim sazıdır Gövdesi daha çok kilden olmakla birlikte, günümüzde bakırdan yapılmaktadır Üst tarafı 20 ile 40 cm çapında olan keçi veya balık derisiyle kaplı olup altı açıktır Şekil olarak kupa veya vazoya benzer; 30 cm ile 60 cm arasında bir uzunluğa sahiptir Gövdesine çeşitli şekiller ve resimler yapılarak süslenir Kilden yapılmış darbukanın derisi, renkli bir ipliğin düzenli aralıklarla zarın kenarına geçirilmesiyle sıkıca bağlanır Zarın ateşle ısıtılmasıyla, deri gerginliği daha da arıtılabilir Metal darbukada ise; deri halka ve vidalarla gövdeye bağlanır Genelde oturularak çalınan bu saz, Libya'da Debdaha, Mısır'da ise; Tabla adı ile bilinmektedir
Nakkâre:
Sadece dînî törenlerde çalınan vurmalı bir çalgıdır Bez ve sarı bakırdan oluşan, şekil itibariyle bastırılmış çana benzeyen bir gövdeye sahiptir Kaba geniş bir deri kayışla vurularak, güçlü ve dinamik şarkılara eşlik etmek için çalınan bir sazdır Şekil açısından küçük davullara benzemektedir Aşağı yukarı bir yarım küre şeklinde olan bu sazın çapı 30cmdır Bazı bölgelerde Çift Nakkâre kullanılmaktadır Farklı boyutlarda yapılabilir
b) Kendinden Ses Veren Vurmalılar (Idiophones)
Kalal:
Tunus ve Cezayir sınırları içinde, sadece kadınlar tarafından çalınan vurmalı bir çalgıdır Cezayir'de bulunan Ghadames ile akrabalığı bulunmaktadır Şekil açısından darbukaya benzer Kilden yapılan gövdesi, üst tarafından aşağı yukarı 30 cm ile alt tarafından 10 cmlik çapa sahiptir Çalgının açık, darlaşan alt kısmı, sol elle tutulur ve sağ elle vurulur Sol el dizin üstünde kalır
Tar:
Keçi derisinden yapılan vurmalı bir çalgıdır Tarın çerçevesi içerisine yerleştirilmiş, dört ile altı yerde, bir veya iki çift zımbalanmış veya çevrilmiş, 5 cm ile 6 cm çapında, serbestçe hareket edebilen sarı bakırdan ziller bulunur Bu ziller için çerçeveye bir ya da iki yarık açılmıştır Sol el yüzeyine yaslanır ve çerçeveyi içeriye doğru kavrayan baş parmağıyla iter Bazı bölgelerde, özellikle Tunus'ta göğüs hizasında tutularak çalınır İşaret parmağı ile orta parmak bu duruş sırasında kenarda küçük, ince sesli vuruşlar yapmaktadır Sol elin görevi ise, zara vurmadan zilleri çınlatmaktadır Darbuka gibi zar kenarına, ikisinin arasındaki bölgeye farklı şekillerde vurularak çalınır
Dendur (Gengu):
Genellikle Cezayir ve Sudan'da kullanılan, silindir şeklinde bir sazdır Mısır'da silindir şeklindeki davula; Mizmar Baladi veya Tablı Baladi, Tunus'ta ise, Davul ya da Tibel ismini denilir Dendur, genellikle düz bir çubuk ile deri gerilmiş kısma vurularak çalınır Davulda olduğu gibi, sağ elle vurulduğunda bas ses elde edilir
Kargabu:
Güçlü metalik bir sese sahip olan, Sudan kökenli bir sazdır 30 cmlik formların iki parçasını bir çubukla birleştirilen, ortası göbekli, iki diskin karşı karşıya geldiği bir çalgıdır Köprünün ortasına açılan iki delikten deri bir kayışla her elle çift vurularak çalınır Kargabu, elin en dıştaki üç parmağı ön parçanın kayışının altına geçirilirek tutulur Bu sırada işaret parmağı serbest kalır
Ganga:
Palmiye dalından yapılmış, çift derili bir silindir davuldur Kasnağın içi oyularak her iki taraftan da keçi derisiyle kaplanmıştır Her zarın üzerinden bir eğe akordu geçmektedir Bir elle tutulup diğer eldeki kavisli bir tokmakla deriye vurulmak suretiyle çalınır Ganda genellikle kadınlar tarafından çalınan bir sazdır
Tindi:
Yüksekliği, düzensiz imalâtından dolayı 38 cm ile 40 cm arasında değişir Davulun daire alanının çapı 33 ile 35,6 cm, kenarları kıvrılmış ayak tabanı ise; 24,7 cm ile 25 cm arasındadır Ayak yüksekliği 7 cm'dir Arp davulu ile akrabalığı bilinmektedir Gövdesi bir yarım kürenin şekline sahip ve 80 cmye varan bir çapa sahiptir Kılları alınmış bir deri ile kıllar dışarıya bakarak şekilde oyukluğu üstüne konup deri kayışlarla tutulmaktadır
2 Üflemeli Çalgılar (Aerophones)
Zukra:
Libya'da kullanılan üflemeli bir sazdır Farklı bölgelerde farklı isimlerle anılmaktadır Mısır'da Mizmar, Cezayir'de Gaita, Fas'ta Zamr olarak adı geçer Silindir şeklindeki kamışı hûni şeklinde sivri, kiraz ağacından yapılmış bir obua türüdür Sekiz deliği vardır Bunlardan yedi tanesi önde, sekizincisi en üst iki deliğin arasına gelecek şekilde ortada sazın arka tarafında yer alır Bunun dışında hûninin ön kısmına üç, arkasına iki delik daha açılmıştır Güçlü ve parlak bir sesi vardır Vurmalı çalgılara eşlik için kullanılmıştır
Mizmar:
Türkiye'de Zurna, Tunas'ta Zokra, Cezayir, Fas, İspanya ve Libya'da Ghaita (Gayda), Doğu Arap dünyasında Mizmar adıyla bilinen üflemeli bir sazdır Silindir şeklindeki borusu konik bir hûni şeklinde sonlanan, tahtadan yapılmış basit bir obua şeklindedir Üç farklı boyutu bulunur: 30 cm uzunluğunda Sibs, 60 cm uzunluğunda Tilt veya Zamr Baladi, 38 cm - 40 cm uzunluğu olanına ise, Salabiya denmektedir Hünnap ağacından yapılmaktadır Bir buçuk oktavlık bir ses alanına sahiptir Üst boru deliğine, yukarıda silindirik bir tepe şeklinde ve aşağıda eşit olmayan, düzensiz kesintileri bulunan 103 mm'lik bir tahta ağız yerleştirilir Mizmar, üfleme tekniğinde güç gerektiren zor bir çalgıdır
Magruna:
Eşit uzunlukta, bazen beşer bazen altışar delikli düdükten oluşan üflemeli bir çalgıdır Düdükler, balmumu veya katranla birbirine yapıştırılmış ya da deri kayışı ve bir ip yardımı ile birbirine bağlamıştır İki düdüğün üst deliklerinde birer dili olan ağızlıklar bulunur Üst tarafı kapalı, duvarı bir dili oluşturacak şekilde Hint kamışından imâl edilmektedir Düdüklerin alt ucuna, ses hûnisi olarak, iki hayvan boynuzu yerleştirilir Kuzey Afrika'da Sirenaika, Fas'ta Zamr, Mısır'da Zummara adını ile bilinir Magruna, ara verilmeden uzun süre çalınabilir
Gasba
Dînî törenlerde kullanılan üflemeli bir sazdır Uzunluğu 37 cm ile 68 cm civârıdır Yumuşak bir sesi vardır Gasba, belli yöntemlere bakılmaksızın üzerine delikler açılmış bir kamıştan yapılır Kendi ezgilerine (Arap) uygun sesi buluncaya kadar delikler delinir veya tıkanır Bazı bölgelerde madenî bir boru şeklinde olur Bu saz, hem solo çalınır hem de tegannîye refākat etmek için kullanılır Libya'da çalınan Zukra'ya benzer
Gaita:
Genelde vurmalı sazlara eşlik görevi gören, güçlü sesli bir çift kamış yapraktan yapılan üflemeli bir çalgıdır Önde 7 deliğe sahiptir Ses açıklığı hûni şeklinde devam eder ve bazı bölgelerde metal, bazılarında gümüş levha ile kaplıdır Ses hûnisinin içine küçük delikler açılmıştır Uzun bir kamış yaprağı kullanılmışsa çalınırken deliklerin küçük tahta tıkaçlarla kapatılması gerekir Sağ el alttak, sol el ise üç deliği kapama görevini üstlenir Güçlü nefes gerektiren bir çalgıdır
Argul:
Bir uzun bir de kısa kamıştan oluşan, üflemeli bir çalgıdır Farklı uzunluklarda çiftli klarnet türünün değişik çeşitleri için bir çok ismi bulunmaktadır (El-Argul, El-Kabir, El-Argulsugari, Tiltay, Musavir, Musavirargul gibi) Değişik boylara sahip te olsa, genelde uzunluğu 75 cm'yi kadardır Küçük boyları 30 cm ile 40 cm'dir Bir Argul dokuz parçadan oluşur Üfleme parçasına Baluş, melodi düdüğüne Baddal, dudakların değdiği boru parçasına Lugma, göğüs bölümünün sonuna ise; Hazna adı verilir Sesi keskin ve değişik bir tondadır
3 Telli Çalgılar (Chordophones)
Genbri:
Kuzey Afrika'da el ile mızrapsız şekilde çalınan 3 telli bir sazdır Bu saz, güneyden Sudan'dan gelmektedir Üzerine deve derisi geçirilen ve ön tarafına boyun olarak bir sopanın sokulduğu dikdörtgen ya da oval şekilde, tahta bir rezonans kutusundan oluşur Boyundan deri kayışla ya da sadece iplerle bağlanmıştır Düğümlerin kaydırılmasıyla telin gerginliği değiştirilirek, tiz veya pes ses elde edilir Ortadaki tel kısadır Sazın akordu hep aynıdır, değişmez
Rebab:
Bağırsak iki teli beşliye yani sol ve re'ye akort edilmiş telli bir çalgıdır Orta Asya kökenli bir sazdır İçi oyulmuş Ceviz veya Hindistan ağacından yapılır Göğsü iki bölümden oluşmaktadır Üst bölümü işlemeli olup Tunus ve Cezayir'de sarı bakırdan, diğer bölgelerde ise ağaçtan yapılmaktadır Rebabın genellikle büyüklüğü 48 cm ile 60 cm arasıdır Rebabın değişik bölgelerde türleri bulunmaktadır Mısır'da ise iki türlü olup Kamanga denilen ön Asya asıllı Hindistan ağacından oluşan gövdesi vardır ve yayla çalınmaktadır Diğeri Rebab el-Sair olarak bilinen ve Arap Yarımadası'nda dört tarafı tahta çerçeveli olan bir türdür Her iki çalgı da, iki veya üç tele sahiptir Modernleştirilmiş Rebab biraz daha gelişmiş olup gövdesi tahtadan yapılmıştır Boyu 48 cm'dir Genellikle bu sazı halk ozanları kullanmaktadır
Santur:
Genellikle Irak ve İran'da çalınan telli bir sazdır Tabanı yaklaşık 75 cm, küçük tabanı 35 cm, yüksekliği 27 cm ölçülerinde yamuk bir çalgıdır On bir veya on beş tele sahiptir Her telin üçlüsünün altında, oynatılarak modülasyon sağlayan iki köprü bulunur İki küçük çubukla çalınan bu saz, iki buçuk oktavlık bir ses sahasına sahiptir Her telin üçlüsü, köprücüklerin solunda, arasında ve sağında olmak üzere üç ayrı ses verir
Kanun:
Doğu Müziği'nin vazgeçilmez telli sazlarından birisidir Dizlerin üzerine konularak çalınır Büyük tabanı yaklaşık 95 cm, küçük tabanı 25 cm, yüksekliği de 42 cm'dir 26 ve ya 24 adet 3'lü teli vardır ve üç oktava yakın bir ses alanına sahiptir Her tel üçlüsünün altında, makamlarda istenilen modülasyonu elde etmek için kullanılan küçük mandallar bulunur Tellere vurmak için işaret parmaklarına takılan gümüş yüzüklerin altına geçirilen mızraplar kullanılır Arap dünyasında kanun Oryantal Müziğin vazgeçilmez sazıdır Oryantal kanun bazı bölgelerde hangi makamda müzik icrā edilirse, o makama göre akort edilir Sol baş parmağı yardımıyla değiştirilecek olan tele basılarak sesin gerginliğini arttırılıp azaltılabilir Bu saz daha çok, şarkıcıların doğaçlamalarına eşlik etmekte kullanılır
Ud:
Doğu müziğinin vazgeçilmez çalgısı Ud, Batıda "Luth/Lut" adıyla bilinir Arap Dünyasının gözde çalgısıdır Birkaç tipi bulunur Doğu Udu adıyla bilinen tipi ince ceviz ağacı veya akçaağaçtan yapılmaktadır Sazın göğüs kısmında beyaz ağaç kullanılır Ortalama boyu 40 cm, sapının ise 20 cm kadardır Beş çift teli bulunur İkinci tipi ise Tunus Ududur Genellikle Kuzey Afrika'daki ülkelerde kullanılır Doğu Udundan daha küçük gövdelidir ve meşe ağacından yapılır Dört çift tele sahiptir Diğer Ud tipleri ise Khobza ve Koueitra'dır Bunlar Oryantal Udu olarak da bilinmektedir Genellikle Mısır, Cezayir ve Fas'ta çalınmaktadırlar
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|