Arapçada Dua Üslûbu

I ARAPÇADA KULLANILAN BAŞLICA DUA ŞEKİLLERİ

Arapça, bünyesinde pek çok dua üslûbunu barındırmaktadır Gramer kitaplarından ve bazı temel sözlüklerden yaptığımız taramalar neticesinde tes*pit edebildiğimiz kadarıyla Arapçadaki başlıca dua şekilleri (formları) şunlar*dır:

1 Emr-i Hâzır ile Yapılan Dualar

Arapçada asl olan duanın emir sigası ile yapılmasıdır Emir kendinden daha alt konumdaki kişiye yapıldığından, daha üst konumda bulunana yapılan ta*leplere emir denilmesi uygun görülmemiş ve bu tür dilekler dua olarak isimlen*dirilmiştir
Emir sigasıyla yapılan duaya örnek olarak (يا رب اغفر لنا) “Rabbim! Bizi bağışla!” ifadesi verilebilir Emir ile yapılan dua formaları, bu misalde ol*duğu gibi genellikle nidâ ifadesinin peşinden gelmektedir

2 Lâm-ı Talebiyye ile Yapılan Dualar

Dua formlarından biri de lâm-ı talebiyye dediğimiz bazen emir ifade eden, bazen de dua, iltimas gibi anlamlara gelen bazen de ihbar anlamı taşı*yan “lâm” ile yapılan dualardır Bu “lâm”ın dua anlamında kullanılmasına ör*nek olarak şu ayet-i kerîme verilebilir: (ليقض علينا ربك) “Rabbin bizim işimizi bitir*sin (bizi yok etsin)”

3 Lây-ı Nâhiye (Talebiyye) ile Yapılan Dualar

Bilindiği üzere, lây-i nâhiye ile hem nehy-i hâzır hem de nehy-i gâib sigaları yapılabilmektedir Ayrıca lây-i nâhiye nadir de olsa mütekellim sigası ile de kullanılmaktadır
a) Nehy-i hâzır: (لا تؤاخذنا ربنا) “Ey Rabbimiz! Bizi muaheze etme!” ayeti kerimesinde nehy-i hâzır sigası dua anlamında kullanılmıştır
b) Nehy-i gâib: (لا يزل صاحبك بخير) “Arkadaşın daima hayırla beraber olsun!” denir ki, (لا زال) manasındadır Yine, Kur’an-ı Kerim’de Hz Musa’nın (as) duası olarak (فلا يؤمنوا حتى يرووا العذاب الأليم ) “Acı azabı görene değin iman etme*sinler” ifadesi yer alır ki, ayetteki (فلا يؤمنوا) sözü beddua anlamında (فلا آمنوا) demektir
c) Lây-ı nâhiye ve mütekellim sigası ile yapılan dualar:
Bu tür dua formuna örnek olarak (إنّ الليل لطويل فلا أُسْبَ له) sözü verilebilir Lihyânî bu sözün dua anlamında kullanıldığını söylemektedir Ona göre bu sö*zün manası, “Gece uzundur Belasının esiri olmayayım” şeklindedir İbnü’l-A’râbî, dua olmasından dolayı cezm edildiğini söylemiştir

4 Mâzî Fiil ile Başlayan Dualar

Duada asıl olan genellikle emr-i hâzır içeren inşâî ifadeler olmakla beraber, Arapçada mâzî ve muzâri‘ fiil gibi bazı ihbârî lafızlar da dua anla*mında yaygın olarak kullanılmaktadırlar
Örneğin, (رحم الله فلانا) “Allah falancaya rahmet etsin” cümlesi lafzen haber tarzında olsa da dua anlamına gelmektedir
Mâzî fiilin dua anlamında kullanılması, (أطال الله بقاءه) “Allah ömrünü uzun etsin” örneğinde olduğu gibi haber anlamı ile karışma söz konusu olmayacak yerlerde olur
Dua anlamında kullanılan mâzî fiil, malum (etgen) olabileceği gibi, (قتل الإنسان ما أكفره) “Kahrolası insan, ne kadar da nankördür!” ayetinde olduğu üzere meçhul (edilgen) de olabilir
Mâzî fiil ile yapılan dua formlarının bir diğer şekli de “en-i muhaffefe”den sonra gelen mâzî fiilli dua cümleleridir
Bilindiği üzere, “en-i muhaffe”nin amel edebilmesi için haberi, cümle olmalıdır Eğer haberi, isim cümlesi ise veya fiili câmid olan fiil cümlesi ise veya fiili dua manasında mutasarrıf bir fiil olan dua cümlesi ise amel edebil*mesi için قد)) vb bir fâsıl (ayrıcı öğe) gelmesi gerekmez Dua olmasına ör*nek, bu şekilde okuyan kırâata göre olmak üzere: (والخامسة أنْ غضِب اللهُ عليها) ayet-i kerîmesidir

5 Muzâri‘ Fiil ile Başlayan Dualar

Muzâri‘ fiil ile yapılan dua formlarına (يغفر الله لك) “Allah sana mağfiret etsin!” ve (يرحمك الله) “Allah sana merhamet etsin” duaları örnek verilebilir el-Enbârî, dua makamında kullanılan bu tür muzâri‘ fiillerin her ne kadar lafzen merfu olsalar da mana bakımından (ليغفرْ) ve (ليرحمْ) takdirinde meczum ola*rak kabul edildiğini söylemektedir
Mâzî fiilde olduğu gibi, muzâri‘ fiilin de dua anlamında kullanılması ancak haber ile iltibas vaki olmayacak yerlerde olabilir

6 Lây-ı Nâfiye ile Yapılan Dualar

Bu “lâ”ya “lâ ed-duâiyye” de denilmektedir Lây-ı nâfiye ile yapılan dua cümleleri mâzî ve muzâri‘ fiilli cümleler olmak üzere iki kısma ayrılabilir
a) Lây-ı nâfiye ve mâzî fiil ile yapılan dualar:
Lây-ı nâfiye tek bir mâzî fiilin başına nefy edatı olarak gelmez Ancak, birden fazla eylemin olumsuzluğunu bildirmek için, (فلا صدّق ولا صلى) “Ne tas*dik etti ve ne de namaz kıldı” ayet-i kerimesinde olduğu gibi, atıf tarzında gele*bilir (لا بارك الله) “Allah mubarek kılmasın” ifadesinde olduğu gibi anlam ola*rak gelecek zaman ifade eden bir fiil ile dua kestedildiği zaman ise atıf olmak*sızın da mâzî fiilin başına gelebilir
b) Lây-ı nâfiye ve muzâri‘ fiil ile yapılan dualar:
(لا يغفر الله له ولا يرحمه) “Allah ona mağfiret etmesin rahmet de etmesin” örneğinde olduğu gibi, olumsuz dua (beddua) ifadelerinde lây-ı nâfiye kullanı*lır