1964

1964

4 OCAK- Hükümet güven aldı (Katılan: 405, evet: 225, hayır 175, l çekimser ve 4 boş oy) Hükümet buhranı 22 gün sürdü
İsmet inönü: Başbakan
Bakanlar:
İbrahim Saffet Omay
Malik Yolaç (Bağımsız)
Vefik Pirinççioğlu
Sedat Çumralı
Ilhami Sancar
Orhan Oztrak
Feridun Cemal Erkin
Ferit Melen
İbrahim Öktem
Arif Hikmet Onat
Kemal Demir
Fenni İstinyeli
Mehmet Yüceler (Bağımsız)
Turhan şahin
Ferit Alp İskender (Bağımsız)
Bülent Ecevit
Muammer Erten
Ali İhsan Göğüs
Celalettin Üzer
Lebip Yurdoğlu
Hüdai Oral
9 OCAK- İstiklal Savaşı'mn unutulmaz kadim, değerli romancı İstanbul Üniversitesi Profesörlerinden Halide Edip Adivar (doğ: 1884) öldü
13 OCAK- Türkiye-Amerika Kredi Antlaşması imzalandı
15 OCAK- Kıbrıs Konferansı Londra'da başladı
23 OCAK- Kıbrıs'ta EOKA saldırılan devam ediyor Bayraktar Camii yeniden bombalandı
31 OCAK- Londra Konferansı başarısız dağıldı
6 ŞUBAT- Kurtuluş Savaşı komutanlanndan Albay Şefik Aker (Doğ: 1877) öldü
12 ŞUBAT- Kıbrıs'ta kanlı çarpışmalar
13 ŞUBAT- Türkiye-Dünya Gıda Programı Antlaşması imzalandı
15 ŞUBAT- Londra'da toplanan Türkiye, Yunanistan ve İngiltere arası konferansın sonuç vermemesi üzerine İngiltere, Birleşmiş Milletlere başvurdu
21 ŞUBAT- Başbakan înönü'ye 'Mesut Suna' adlı bir kişi tarafından suikast yapıldı
25 ŞUBAT- İnönü; Kıbrıs saldırışı dolayısıyla Kruşçefe cevabi bir mesaj gönderdi
4 MART- Güvenlik Konseyi 'Beşli Planı' kabul etti Kibns'a üç ay idn milletlerarası barış kuvveti gönderilmesine karar verildi
12 MART- Devlet Yatırım Bankası hakkında (441 saydı) kanun kabul edildi (Bankanın sermayesi 1000000000)
12 MART- Kibns'a müdahale için garantör devletlere 48 saat mühlet verdik İnönü: 'Ültimatom verdim Bir reaksiyon göstermezse çıkarma yapacağım Sabrediyoruz'
13 MART- Türkiye-Danimarka Kredi Antlaşmağı imzalandı
16 MART- TBMM, Kibns'a gerektiğinde müdahalede bulunmak için 3, İnönü Hükümeti'ne izin verdi (495 üyeden 485'inin olumlu oyu île tam yetki verildi 4 çekimser)
31 MART- Türkiye-İngiltere Kredi Antlaşması imzalandı
31 MART- Türk Kadınlar Birliği tarafından Kız Teknik Öğretmen Okulu bahçesine Atatürk'ün valideleri Zübeyde Hanun'ın büstü dikildi,
7 NİSAN- Başbakan İnönü; Kıbrıs sorunu ile ilgili olarak Makarios'a mektup gönderdi Kibns'ta saldırılar devam ediyor
17 NİSAN- Cumhuriyet Senatosu üyeleri Seçim Kanunu'nun değ mesi hakkındaki (447 saydı) kanun kabul edildi
27 NİSAN- Ankara'da ikinci Çubuk Barajı hizmete açıldı
3 MAYIS- Hurşit Çayı üzerinde kurulacak hidroelektrik santralının temeli atıldı
5 MAYIS- TBMM'inde Kıbrıs politikası üzerine genel görüşme açıldı İnönü: 'Kıbrıss'taki Türkleri hür yaşatmak şeref görevimizdir Aksi bir hal çaresine bizi razı etmeye kimsenin gücü yetmeyecektir,' dedi
7 MAYIS- Kanun dışı yakalanan veya tutuklanan kimselere tazminat verilmesi hakkında (446 sayılı) kanun kabul edildi (Bu kanun ile Türk Karasuları 6 deniz miline çıkarıldı)
3 HAZİRAN- Kurtuluş Savaşı komutanlanndan Orgeneral M Orbay (Doğ: 1887) öldü
4 HAZİRAN- Türk Hükümeti'nin KIBRIS'a müdahale karan üzerine Amerika cumhurbaşkanmın muhtemel Sovyet müdahalesine ve yardımdan alınan silahların kullanılmasının kabul edilemeyeceğine dair (5 Haziran 1964) tarihli mektubu
Başkan Johnson'dan mektup var
Sayın Bay Başkan,
Türkiye Hükümetinin, Kıbrıs'ın bir kısmım askerî kuvvetle işgal etmek üzere müdahalede bulunmağa karar vermeyi tasarladığı hakkında Büyükelçi Hare vasıtasiyle sizden ve Dışişleri Bakanınızdan aldığım haber beni ciddî surette endişeye sevk etmektedir En dostane ve açık şekilde belirtmek isterim ki, geniş çapta neticeler doğurabilecek böyle bir hareketin Türkiye tarafından takip edilmesini, Hükümetinizin bizünle evvelden tam bir istişarede bulunmak hususundaki taahhüdü ile kabili telif addetmiyorum Büyükelçi Hare, görüşlerimi öğrenmek üzere kararlarınızI birkaç saat geciktirmiş olduğunuzu bana bildirdi
Yıllar boyunca Türkiye'yi en sağlam şekilde desteklediğini ispat etmiş olan Amerika gibi bir müttefikine, bu şekilde sonuçları olan tek taraflı bir kararla karşı karşıya bırakılmasının Hükümetiniz bakımmdan doğru olduğuna hakikaten inanıp inanmadığınızı sizden sorarım Binaenaleyh, böyle bir harekete girişmeden önce Birleşik Amerika Devletleri ile tam bir istişarede bulunmak sorumluluğunu kabul etmenizi özellikle rica etmek zorundayım
1960 tarihli Garanti Antlaşması uyarınca böyle bir müdahalenin caiz olduğu kanaatinde bulunduğunuz intibaındayım Bununla beraber, Türkiye'nin tasarladığı müdahalenin Garanti Antlaşması tarafından açıldıkla önlenen bir çözüm sureti olan bölüşmeyi gerçekleştirme gayesine matuf olacağı yolundaki anlayışımıza dikkatinizi çekmek zorundayım Ayrıca, söz konuşu Antlaşma teminatçı Devletler arasında istişareyi gerektirmektedir Birleşik Amerika, bu durumda, bütün istişare imkanlarmın hiç bir şekilde tüketilmediği ve dolayısıyla, tek taraflı harekete geçme hakkında da henüz kabili istimal olmadığı kanaatindedir
Diğer yönden Bay Başkan, NATO vecibelerine de dikkatinizi çekmek zorundayım Kibns'a vaki olacak Türk müdahalesinin, Türk-Yu-nan kuvvetleri arasmda silahlı bir çatışmaya sürükleneceği hususunda zihninizde en ufak bir tereddüt olmamalıdır Dışişleri Bakanı Rusk, La Haye'de yapılan son NATO Bakanlar Konseyi toplantısında Türkiye ile Yunanistan arasmda bir savaşın 'kelimenin tam anlamıyla düşünülemez' olarak telakki edilmesi gerektiğini beyan etmişti NATO'ya katılmak, esası icabı olarak, Nato memleketlerinin birbirleriyle savaş yapmayacaklarım kabul etmek demektir
Almanya ve Fransa, NATO'da müttefik olmakla yüz yıllık kin ve düşmanlıklarım gömmüşlerdir Aynı şeyin Yunanistan ve Türkiye'den de beklenmesi gerekir Ayrıca, Türkiye tarafından Kıbrıs'a yapılacak askerî bir müdahale Sovyetler Birliği'nin konuya doğrudan doğruya k-nşmasına yol açabilir NATO müttefiklerimizin tam rıza ve muvafakatları olmadan Türkiye'nin girişeceği bir hareket sonucunda ortaya çıkacak bir Sovyet müdahalesine karşı Türkiye'yi korumak mükellefiyetleri olup olmadığım müzakere etmek fırsatım bulmamış olduklarım takdir buyuracağımız kanaatindeyim
Diğer yönden Bay Başkan, bir Birleşmiş Milletler üyesi olan Türkiye'nin vecibeleri dolayısıyla de endişe duymaktayım Birleşmiş Mili ler, Ada'da barışı korumak için kuvvet temin etmiştir Bu kuvvetle görevi zor olmuştur Fakat, geçen son birkaç hafta içinde, Ada'daki şiddet hareketlerinin azaltılmasında tedrici bir şekilde muvaffak olmuşli dır Birleşmiş Milletler arabulucusu henüz işini bitirmemiştir Hiç şühem yok ki, Birleşmiş Milletler üyelerinin çoğunluğu Birleşmiş Milletler gayretlerini baltalayacak olan ve bu zor meseleye Birleşmiş Mille tarafından makul ve barışçı bir hal tarzı bulunmasına yardım edebile her hangi bir ümidi yıkacak olan Türkiye'nin tek yönlü hareketinde sert bir şekilde tepki gösterecektir
Aynı zamanda Bay Başkan, askerî yardım alanında Türkiye ve Birleşik Devletler arasında mevcut iki taraflı anlaşmaya dikkatiniz! çekmeki isterim Türkiye ile aramızda mevcut (Temmuz/1947) tarihli anlaşmanın IV'üncü maddesi mucibince, askeri yardımın, veriliş maksatlarından başka amaçlarla kullanılmaması için, hükümetinizin Birleşik De letler'in muvafakatim almaşı icap etmektedir
Hükümetiniz bu şartı tamamen anlamış bulunduğunu muhtelif ve lelerle Birleşik Devletlere bildirmiştir Mevcut şartlar tahtında Türki ye'nin Kıbrıs'a yapacağı bir müdahalede Amerika tarafından temin edilmiş olan askerî malzemenin kullamimasına Birleşik Devletler muvafakat edemeyeceğim size bütün sammüyetimle ifade etmek isterim
Tasarlanan Türk harekelinin fiili sonuçlarma gelince, böyle bir hareketin Kıbrıs Adası üzerinde on binlerce Kıbrıslı Türk'ün katledilme yol açabileceği keyfiyetine en dostane bir şekilde dikkatiniz! çekilmesi, infiali mucip olacak ve girişeceğiniz askerî hareketin, himaye etmeğe çalıştığınız kimselerin pek çoğunun toptan yok edilmesin! önlemeğe yeter derecede müessir olması imkansız olacaktır Birleşmiş Milletler Kuvvetleri'nin mevcudiyeti böyle bir faciayı önleyemez Sözlerimi pek fazla sert bulabilir ve bizim, Kıbrıs meselesinde Türkiye'nin ilgisine karşı bigane olduğumuzu düşünebilirsiniz, durumun böyle olmadığım size temin etmek isterim Gerek açık olarak, gerek özel olarak, Kıbrıslı Türklerin emniyetim sağlamakta ve Kıbrıs meselesinin nihaî çözüm yo-lunun konuyla doğrudan doğruya ilgili tarafların rızasına dayanması hususu üzerinde ısrar etmekte gayret gösterdik Amerika Birleşik Devletleri'nin, sizin lehinize yeter derecede faaliyet sarf etmediği hissini taşımanız mümkündür
Fakat herhalde bilirsiniz ki politikamız Atina'da en sert şekilde infiale yol açmış (bizim aleyhimizde orada nümayişler yapılmış) ve Amerika Birleşik Devletleri ile Başpiskopos Makarios arasında esaslı bir uzaklaşma husule getirmiştir Daha birkaç hafta evvel yaptığımız görüşme sırasında Dışişleri Bakanımıza da söylediğim gibi, Türkiye ile olan ilişkilerimize çok büyük bir değer veriyoruz Sizi, kendisiyle temel ortak menfaatlerimiz olan büyük bir müttefik telakki etmişizdir Sizin güvenlik ve refahınız Amerikan halkı için ciddî bir alaka mevzuu olagelmiş ve bu alakamız en pratik şekillerde ifadesini bulmuştur Siz ve biz, komünist dünyasının ihtiraslanna karşı koymak üzere birlikte dövüştük Bu dayanışma bizim için büyük bir mana taşımaktadır ve bunun, hükümetiniz ve halkınız için de aynı derecede bir mana taşıdığım ümit ederim Kibnsla ilgili olarak, Türk cemaatini tehlikeye maruz bırakacak herhangi bir çözüm yolunu desteklemeyi düşünmüyoruz Nihaî bir çözüm yolu bulmağa muvaffak olamadık, zira bunun dünyadaki en girift meselelerden biri olduğu aşikardır Fakat Türkiye ve Kıbrıslı Türkler'in menfaatleri konusunda ciddi şekilde alakadar olduğumuz ve alakadar olacağımız hususunda sizi temin etmek isterim
Nihayet Bay Başkan; en ciddi meseleyi, savaş mı? Barış mı? konusunu vazetmiş bulunuyoruz Bu konular Türkiye ve Birleşik Amerika arasındaki iki taraflı ilişkilerin çok ötesine giden meselelerdir Bunlar, sadece Türkiye ve Yunanistan arasında bir savaşı muhakkak olarak doğurmakla kalmayacak, fakat Kıbrıs'a tek taraflı bir müdahalenin doğuracağı, önceden kestirilemeyen sonuçlar nedeniyle, daha geniş çapta çatışmalara yol açabilecektir
Sizin, Türkiye Hükümeti'nin Başbakanı olarak sorumluluklarınız var, benim de Birleşik Amerika Başkanı olarak sorumluluklarım mevcuttur Bu sebeple en dostane şekilde size şunu bildirmek isterim ki, bizimle yeniden ve en geniş ölçüde istiare etmeksizin böyle bir harekete tevessül etmeyeceğinize dair bana teminat vermediğiniz takdirde konunun gizli tutulması hususunda Büyükelçi Hare'ye vaki talebmizi kabul edemeyecek ve NATO Konseyi ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin acele olarak toplantıya çağırılmasını istemek mecburiyetinde kalacağım Bu konuda hakkında sizinle şahsen görüşebilmemizin mümkün elmasım isterdim Mateessüf, mevcut anayasa kurallanmızın gereği olarak Birleşik Amerika'dan ayrılamamaktayım
Ayrıntılı görüşmeler için siz buraya gelebilirseniz bunu memnuniyetle karşılarım Genel banş ve Kıbrıs konusunun sağduyu ve barış yolu ile çözümlenmesi hususunda sizinle benim çok ağır bir sorumluluk taşımakta olduğumuzu hissediyorum Bu itibarla, aramızda en geniş ve en samimi istişarelerde bulununcaya kadar sizin ve meslektaşlannızrn tasarladığınız her türlü karan geri bırakmanızı bilhassa rica ederim
Hürmetlerimle Lyndon B Johnson

5 HAZİRAN- Adalet Partisi Genel Başkanı Ragip Gümüşpala (Doğ 1897) öldü
7 HAZİRAN- Senato kısmi seçimleri yapıldı (AP 31, CHP 19, Bağımsızlar 1 üyelik kazandılar)
9 HAZİRAN- Türkiye Başbakanı İsmet İnönü, Başkan Johnson'un mektubunu cevaplandırdı

Sayın Bay Başkan,
5 Haziran tarihli mesajınızı Büyükelçi Hare'nin delaletiyle almış bulunuyorum Kıbrıs'ta Garanti Antlaşması gereğince ferdî hareket haklanı kullanma kararım arzunuz veçhile talik ettik Mesajmıza hakim olduğunu buyurduğunuz açık kalplilik ve dostluk hislerine dayanarak, ben de size cevabımda durumu ve düşündüklerimizi tam bir samimiyetle açıklamaya çalışacağım
Bay Başkan,
Mesajınız gerek yazılış tarzı, gerek içindekiler bakımından Amerila ile ittifak münasebetlerinde daima ciddî bir dikkat göstermiş olan Türkiye gibi bir müttefikinize karşı hayal kmcı olmuş, ittifak münasebetlerine değinen muhtelif konularda önemli görüş ayrılıkları belirtilmiştir Gerek bu ayrılıkların, gerek mesajın genel havasınm sadece çok sıkışık bir zamanda acele toplanmış mu'talara dayanarak yapılmış iyi niyetli bir teşebbüsün telaşından doğmuş hususlardan ibaret olmasım yürekten dilerim
İlk önce Garanti Antlaşması icabı olarak Kibns'a bir askerî müdahale zarureti görüldüğü zamanın Birleşik Amerika ile istişare etmekte kusur ettiğimiz önemle belirtilmektedir 1963 sonundan beri Kıbrıs'ta askerî müdahale ihtiyacı, bu seferle beraber, dördüncü oluyor
Basından beri Amerika ile bu konuda istişare ettik 25 Aralık 1963'de ilk buhran patladığı vakit Garantör Devletlerle temas ettiğimizde, derhal Amerika'yı haberdar ettik ve Amerika bize bu konuda kendisinin bir taraf teşkil etmediği cevabım verdi Ondan sonra müdahale müzakeresini İngiltere ve Yunanistan ile yaptık ve bildiğiniz gibi, 26 Araük'ta İngiliz Komutası altında üçlü bir askerî idare kuruldu Londra Konferansi'nın ve İngiliz-Amerikan müşterek tekliflerinin Makarios'un tutumu yüzünden akamete uğraması ve Ada'da Türklere tecavüzlerin devamı dolayısıyla Şubat ayında çok buhranlı günler geçirdik ve durumun vahametinden Amerika'yı, Ankara'yı ziyaret etmiş olan Mr BaB vasıtasiyle haberdar ettik
İngiliz-Amerikan tekliflerinin reddi ile hasıl olan boşluk dolayısıyla adada nizamı tesis için müdahalenin zaruretim anlattık ve her an müdahale mecburiyetinde kalacağımızı size bildirdik Hatta sizden muayyen konular için teminatlar istedik Bunlara olumlu cevap verdiniz Bu-na rağmen bizden müdahale etmememizi istediniz ve Makarios'a Birleşmiş Milletler'de lüzumlu dersin verileceğim ve Türk hak ve menfaat-lerinin tamamiyle korunmasmı sağlayan bir plan hazırlandığım ifade ettiniz
Bu isteğinize uyduk; fakat Birleşmiş Milletler'de arzu edilen sonuç almamadı Üstelik, Güvenlik Konseyi'nin kurulmasına karar verdiği, Birleşmiş Milletler Kuvveti'nin kurulması bir konu halini aldı İşte üçüncü defa müdahale ihtiyacı, 4 Mart Güvenlik Konseyi karanndan sonra Birleşmiş Milletler Kuvvetleri'nin teşekkül edip etmeyeceği hakikaten tereddüt uyandırdığı günlerde, Kibns'taki tedhişçilerin cesareti artınca, tecavüzlerine karşı Türk cemaatim korumak için yeniden orta-ya çıktı Fakat Birleşmiş Milletler Kuvveti'nin en kısa zamanda teşkil edileceğim bize temin ederek Güvenlik Konseyi karanndan sonra mü¬dahale yapmamamızda ısrar ettiniz Teşebbüsümüzü tekrar tehir ede¬rek, Birleşmiş Milletler Kuvvetleri'nin görev almaşım bekledik

Sayın Başkan,
Kıbrıs'taki mezalim devrinin, bütün tedbirleri tesirsiz kılan hususi bir karakteri vardır Basından beri emniyeti korumak için yapılan müzakereler ve geçirilen muvakkat devirler, hepsi yalnız Makarios idaresi-nin tecavüzünü ve tahribatım artırmaya hizmet etmiştir
Son defa Kıbrıs hükümeti açıktan silahlanmaya başladı Birleşmiş Milletleri kendi zulmünü ve anayasa dışı idaresini takviye edecek yardımcı bir vasıta gibi farz etti Birleşmiş Milletler anayasa nizamım iade ve tecavüzleri durdurmak için salahiyetlerinin ve müdahale niyetleri-nin eksik olduğu aşikar bir gerçek halini almıştır Yunan hükümetüün Kıbrıs İdaresini nasıl teşvik ettiğini biliyorsunuz
Bu ahval içinde Kıbrıs'ta mezalimi durdurmak için bir müdahaleye mecbur olacağımızı Amerika'da sizin huzurunuzda konuşurken söyledik
La Haye'de Dişileri Bakanınıza böyle bir ihtimal için Amerika'nın bizi destekleyip desteklemeyeceğini sorduk Bir cevap vermediniz Kıbrıs'ta muhtelif vesilelerle müdahale girişiminden kaç defa, bu suretle vazgeçtiğin! hikaye etmiş olurum Her defasında sizi haberdar ettik ve sizin iyice bildiğiniz! tahmin ediyordum Birleşik Amerika'nın ittifak manzumesi içinde özel sorumluluğunu ve ittifak manzumesin! mütesa¬nit bir suretle yürütebilmesi için ona ayrıca dikkatli ve yardımcı olmak lazım geldiğin! takdir ettiğimizi yüksek derecede yetkili memurlannıza defaatle söylediğim! iyice hatırlarım
Görüyorsunuz ki, tek taraflı bir kararla karşı karşıya bırakmak istidadı bizde yoktur Bizim şikayetimiz, aylardan beri had bir surette ıstırabı içinde yaşadığımız bir meseleyi size anlatamamış olmamız ve Yunanistan'la iki müttefik arasında husule gelen hakla ve haksız durumda samimi ve ciddi bir vaziyet almamış olmamızdandır

Sayın Başkan,
Yine mesajınızda, Türkiye'nin tek basma harekete geçmeden önce, antlaşma hükümleri mucibince diğer teminatçı iki devletle istişare et¬mek vecibesini tebarüz ettiriyorsunuz Türkiye, bu vecibesin! tamamiyle müdriktir Altı aydan beri bu vecibenin gerektirdiklerim samimiyetle ' yerine getirdik Fakat, Kıbrıslı Rum sorumlulannın Milletlerarası antlaşmaları ayak altına almaları karşısında Türkiye'nin bu gidişe son ver¬me çarelerinin müştereken araştırılması için Yunanistan'a yaptığı teşebbüsleri bu devlet neticesiz bırakmakla kalmayıp, bilakis Kıbrıslı Rum sorumluların hukuk ve insanlık dışı hareketlerim savunmuş ve hatta onları teşvik etmiştir
Yunanistan hükümeti bizzat kendisi dahi, imzaladığı Milletlerarası antlaşmaların artık mer'iyette olmadığım resmen beyan eylemekten çe¬kinmediler Bu husustaki çeşitli örnekler zamanında Dişileri Bakanhğımıza yazılı ve sözlü olarak açıklaması ile birlikte bildirilmiştir
Teminatçı devletlerden İngiltere Hükümeti ile de devamlı istiare vecibemizi yerine getirdik Bir çok hallerde İngiltere Hükümeti ile birlikte Kıbrıs Hükümeti nezdinde, anayasa düzenini ihyaya matuf müşterek teşebbüslerde bulunduk Fakat maalesef bu teşebbüsler Kıbrıslı Rum sorumluların menfi tutumları yüzünden hiçbir sonuç vermedi
Görüyorsunuz ki Türkiye, diğer teminatçı iki devletle devamlı istişa¬re ve gerektiğinde müşterek hareket etmek imkanlarını ciddiyetle aramıştır Bu durumda, Türkiye'nin tek basma harekete geçmeden evvel diğer teminatçı iki devlet ile istişare etmek vecibesini yerine getirmediği iddia edilebilir mi? Türkiye'ye samimiyetle ve sadakatle yerine getirdiği istişare vecibesini hatırlatmaya lüzum hisseden Amerika Birleşik Devletleri Hükümeti'nin, imzaladığı antlaşmalan reddeden Yunanistan'a, milletlerarası hukukun temeli olan 'pacta sunt servanda' kuralım uyması gerektiğini hatırlatması icabetmez mi? Daha 15 gün evvel bizzat Sayın Dış İşleri Bakanınız tarafmdan 'American Lavv institute' da yapılan konuşmada en açık bir şekilde 'bekanın temeli' olarak vasıflandırılan bu kaide bugün maalesef NATO müttefikimiz Yunanistan ve Kıbns'taki Rum sorumlular tarafmdan nice sayılmaktadır

Sayın Başkan
Mesajınızda zımnen belirttiğiniz gibi Garanti Antlaşmasi'nın 4'üncü maddesi hükümleri, üç teminatçı devlete, antlaşma ile ihdas edilen düzeni tekrar kurmak münhasır maksat ile, müştereken, bu mümkün olmadığı taktirde de, tek basma harekete geçmek hakkını vermektedir Garanti Antlaşması, bu anlayış bütün imza sahiplerince paylaşılarak imzalanmıştır Nitekim, Türkiye ve Yunanistan'ın o zamanki Dişileri Bakanları arasmda 19 Şubat 1959 tarihinde Londra'da imzalanmış olan 'Gentlemen Agreement' de bu müşterek anlayışın bir belgesidir
Diğer taraftan Birleşmiş Milletler teşkilatına Kıbrıs Cumhuriyeti, bütün milletlerarası taahhüt ve vecibeleri teşkilatın üyelerince bilinerek ve hiç bir itiraza uğramadan kabul edilmiştir Buna ilaveten, Kibns hakkın¬da 4 Mart 1964 tarihli karara müncer olan Güvenlik Konseyi müzakereleri sırasında, birçok temsilciler arasmda Amerika Birleşik Devletleri temsilcisi de bunu beyan eylemiştir
Mesajmızın, Türkiye'nin Kibns'a müdahalesinin Ada'yı taksim gayesi ile vuku bulacağı kanaatinde olduğunuza dair ifadelerini büyük bir hayret ve derin bir üzüntü ile karşıladım Hayretim, Türkiye'nin niyetleriyle ilgili olarak size temin edilen mu'talann defaatle tarafımızdan ilan edilmiş olan gerçeklerden nasıl bu kadar uzak kalabilmiş bulunma-sından doğmaktadır Üzüntümün sebebi ise, şimdiye kadar milletlerarası hukuka, taahhütlerine ve vecibelerine mutlak sadakatim ABD Hükümetinin yakmdan bildiği çeşitli ahvalde fiili delillerle ispat etmiş bulunan Türkiye'nin dış politikasının temelim teşkil eden bu prensipten aynlabileceğinin müttefik ABD Hükümetince düşünülebilmiş olmasıdır
Sizi en kesin ve açık bir surette temin etmek isterim ki, eğer Türkiye bir gün Kibns'a askerî müdahale zorunluluğunda bırakılırsa bu, tama-rniyle milletlerarası antlaşmaların hükümlerine uygun olarak yapılacaktır
Bu münasebetle Bay Başkan; karanmızın tehirinin tabiatıyla Garanti Antlaşması 4'üncü maddesinin Türkiye'ye verdiği haklara hiçbir suretle halel getirmediğim belirtmeme müsaade büyürünüz

Bay Başkan,
Mesajınızda NATO taahhütlerine temas ederek, NATO müttenklerinin birbirlerine karşı savaş açmamalarının NATO'nün ruhunu teşkil et-tiğini, Kibns'a bir Türk müdahalesinin Türk-Yunan silahlı kuvvetleri arasmda çarpışmalara yol açabileceğim ifade ediyorsunuz
Sözlerinizin birinci bölümü ile tam beraberlik halindeyim Fakat, NATO müttefiklerinin birbiriyle imzaladıktan milletlerarası antlaşma-lara yekdiğerinin ahdi haklanna, karşılıklı vecibelerine riayet mükellefiyetleri de, ittifakın aynı derecede hayatî önemde bir icabıdır Yekdiğerine karşı ahdi vecibelerim, taahhütlerim istediği zaman reddeden devletler arasmda bir ittifak tasavvur edilebilir mi?
Türkiye'nin milletlerarası antlaşmalarda tasrih edilmiş hak ve ved-belerme uygun olarak Kibns'a müdahalesi halinde bir Türk-Yunan sa-vaşmın çıkacağı hakkında izhar eylediğiniz endişeye gelince, Türkiye Kibns'a karşı 'askerî harekete' münhasıran antlaşmaların tasrih ettiği şartlar ve gayeler için tevessül edecektir Bu itibarla Sayın Dean Rusk'un gayet y erinde olarak 'gayn kabili tasavvur' tavsif ettiği Türk-Yunan sa¬vaşı ancak, Yunanistan'm Türkiye'ye tecavüz etmesi halinde olabilir Müdahale halinde bizim düşüncemiz, teminatçı devletler sıfatıyla Yu¬nanistan ve İngiltere'yi Kıbrıs'ta anayasa düzenim ihya amacıyla fiili işbirliğine davet etmektir Davetimize ve ahdi taahhütlerimize rağmen Yunanistan, Türkiye'ye tecavüz ederse, meydana gelecek sonuçların sorumluluğu Türkiye'ye atfedilebilir mi? Ümit etmek isterim ki, bu husus-lara Yunanistan hükümetüün dikkatini önemle çekmiş bulunuyorsunuz
Mesajmızm, Kıbrıs'ta girişilecek bir hareket sonucunda Sovyetlerin müdahalesine maruz kaldığı takdirde, NATO müttefiklerinin Türkiye'yi savunma yükümlülükleri konusunda tereddüt izhar eden kısmı, NATO ittifakının mahiyeti ve temel prensipleri bakımından aramızda büyük görüş farkı olduğunu intibamı vermektedir, itiraf edeyim ki, bu bizim için büyük bir teessür ve ciddi bir endişe kaynağı olmuştur NATO müttefiklerinin herhangi birine yapılacak tecavüz, tecavüz eden tarafından tabiatıyla daima haklı gösterilmeye çalışılacaktır NATO'nun bünyesi, mütecavizin iddialarına kapılacak kadar zayıfsa, tedaviye muhtaç demektir
Bizim anlayışımıza göre, Atlantik Antlaşması, üye devletlere, taarruza uğrayan üyeye derhal yardım etmek vecibesin! yüklemektedir Her üye devletin takdirine bırakılmış olan husus, bu yardımın sadece mahiyet ve ölçüsüdür Şayet diğer üyeler, Sovyet müdahalesine maruz kalan NATO üyesinin haklı olup olmadığı, müdahaleyi kendi davranışı ile tahrik edip etmediği gibi hususları tartışmaya kalkışırlar ve tartışma sonucuna göre yardım mükellefiyetleri olup olmadığının tespit cihetine giderlerse, NATO ittifakım temel direkleri sarsılmış ve anlamı kalmamış olur Yardım vecibesinin manası olabilmesi için, bu vecibenin maruz kılınan tecavüzle birlikte derhal doğması gerekir
Bunun içindir ki Kuzey Atlantik Antlaşmasi'nın 5'nci maddesi, bir üyeye karşı girişilen tecavüzü üye devletlere karşı girişilmiş addetmek ve lüzumlu görecekleri harekete hemen başlamak suretiyle kendilerine tecavüze uğrayan tarafa yardım etmek vecibesin! yüklemektedir
Bu münasebetle şu noktayı da belirtmekte fayda görüyorum: Kıb¬rıs'la ilgili antlaşmalar, değil 1963 Aralık ayı olaylannın patlak verme-sinden sonra, hatta Kıbrıs devletinin kurulmasından evvelki devreden de önce, daha Birleşmiş Milletler meselesi müzakere safhasında iken, bu müzakerelere paralel olarak NATO Konseyi'nin tasvibinden geçmiştir Hatırlanacağı üzere, adadaki durum ve Kıbrıs'ın statü bakımından ant¬laşmaların meşruiyete mesnet olmaya devam ettiği, bundan 3 hafta kadar evvel La Haye'de NATO Bakanlar Konseyi toplantısında da teslim edilmiştir Hal böyle iken taraflardan birinin aşikar surette adada hukuk
1964 177dışı hareketler neticesi bu antlaşmalar ihlal edilince, sanki mer'iy etten düşmüşler gibi, Türkiye'nin mezkur antlaşmaya dayanan haklarmdan ve vedbelerinden bilmezliğe gelme anlamı çıkmaktadır Yani, bu eğili-me göre, hadise çıkmadığı müddetçe antlaşmalar yürürlüktedir, aksi halde hükümden düşmüş sayılmaktadır Böyle bir hukukî anlayışm be-nimsenmesi gerektiğinde benimle birleşeceğinize ve Türkiye'nin hiçbir suretle indi addedilmeyecek bir hareketi dolayısıyla hasıl olacak durumda onun, NATO ittifakı çerçevesinde korunması hususunun bir şüphe konuşu olabileceği görüşüne katılmayacağınıza inanıyorum Aksi bir düşünce tarzı, yalnız hukuk mefhumunu ve Birleşmiş Milletler Yasasi'nın 51'inci maddesi hükümlerim red ve inkarla kalmaz
Mesajınızda, Türkiye'nin Birleşmiş Milletler üyesi sıfatıyla mükelle¬fiyetleri bakımmdan endişe izhar ediliyor Paylaşamadığım bu endişe¬nin esassız olduğunu söylersem, bilhassa şu sebeplere, eminim ki bana hak vereceksiniz;
Türkiye kuruluşundan beri Birleşmiş Milletler'in en sadık birkaç üyesi olmakla temayüz etmiştir Türk Milleti Birleşmiş Milletler Yasası prensiplerinin korunmasını da dökerek yerine getirmiş bir millettir Teşkilatın aksamadan çalışabilmesini teminen, malî imkanımızın en sıkışık olduğu zamanlarda dahi onu, manen olduğu gibi, maddeten de büyük fedakarlıklar pahasına desteklemekten geri kalmamıştır
Hükümetinim Birleşmiş Milletler'e bağlılığı ve ona gösterdiği itibar, son defa Garanti Antlaşmasi'nın kendisine tanıdığı sarih yetki ve imka-na rağmen Güvenlik Konseyi'nin 4 Mart 1964 tarihli kararım kabul et-mesi ve bu karara öncelik tanıması ile de meşhut olmaktadır Şayet Bir¬leşmiş Milletler, Ada'da mevdu vazife mesajınızda da kaydedildiği gibi, tedricen başarılı bir şekilde yürütülebilmiş olsa idi; bugün sizi ve be¬ni bu derece endişeye sevk eden bir durum tahassül etmezdi Halbuki Birleşmiş Milletler'in Ada'daki faaliyeti zulüm idaresini durdurama-, mistir Son birkaç hafta içinde nispi bir sükun görülmesi ancak Rumların yeni hazırlıklannın başlangıcıdır Kuşatılmış köyler devam ediyor, Birleşmiş Milletler'in Kuvvetleri, Türkleri teskin ederken, Rumların mahsullerim kaldırmalarım sağlıyorlar Türklerin mahsullerim kaldıra¬bilmeleri için Rumların sakin durmalarım temin etmiyor ve Rum tecavüzlerine seyirci kalıyorlar Hayati ehemmiyeti haiz olan bu teferruat yüksek ittilaınıza gelmeyebilir Ama biz, her gün bu faciaların hikayes içinde yaşıyoruz Güvenlik Konseyi 15 Haziran'da genel sekreterin raporuna ittilarassil edecektir Bu toplantıda, 4 Mart'ta hep beraber uğradığımız hezimetin yeni şekline uğrayıp uğramayacağımızdan ciddi olarak endişe etmekteyim Makarios 4 Mart toplantısından, antlaşmanm kendisi için mevcut olmadığı kanaatim kuvvetlendirmiş olarak çıkmış Birleşmiş Milletler Kuvvetleri'ni emri altına alarak idare etmeye başlamış, o zamandan beri rehinelerin idamı, kuşatılmış yerlerin devamı gibi olaylar artmıştır
Sayın Başkan,
Takip buyurduğunuz politikanın Yunanistan'da infial yaratmış olmasını bana karşı delil olarak gösteriyorsunuz Yunanistan, Kıbrıs me-selesinde antlaşmaları tamamıyla yok edinceye kadar her surette tesir etmeye çahşacak bir mizaçta ve yoldadır Biz, müttefiklerimize haklı da-valarımız için ıstıraplarımızı ve soydaşlarımızın içinde yaşadıkları trajedinin temini pek güç olan acılarım anlatamıyoruz İnfial nümayişlerin-den istifade aramamıza da mizacımız elverişli olmuyor Sizi temin ederim ıstırabımız derindir; haklı durumumuzu anlatamıyoruz ve sizin, meseleye layık olduğu önemi verip bu meselenin bünyesinde sakladığı tehlikeleri önlemek için bütün gayretiniz! ve otoritenizi kullanmanız lazım geldiğim kabul ettiremiyoruz Fransa ile Almanya arasındaki düşmanlığın bırakılması bir örnektir Fakat biz, bu imtihanı bütün Anadolu'yu yangın yerine çeviren mezalimden sonra Yunanlılar'la dostluk kurmak suretiyle 40 yıl evvel geniş ölçüde geçirmiş bir milletiz

Sayın Başkan,
Vazifelerim, haklarım bile bir millet olarak irtifak manzumesi içinde bulunuyoruz Kıbrıs davasının antlaşmalara riayet edilmek suretiyle halimden başka bir gaye takip etmiyoruz Yardımcı olursanız Amerikan milletinim tabiatında bulunan adalet hissini kudretli otoritenizle tatbik ettirirseniz meselenin çözümlenmesi mümkündür
Sayın Başkan,
Amerika Birleşik Devletleri'nin, Türkiye ile olan münasebetlerine atfettiği kıymeti belirten ifadeleriniz ve Türk milleti hakkındaki güzel sözleriniz için teşekkürlerimi sunarım Kıbrıs konuşu üzerinde sizinle görüşmek üzere Amerika'ya gitmekten bahtiyar olacağım 17 Hazi-ran'da Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi toplanacaktır Bu arada NATO Genel Sekreteri Mr Dirk Stikker'in memleketimize ziyareti vuku bulacaktır Ayrıca arabulucu Mr Tuoioja da Genel Sekretere raporunu verecektir Bu inkişaflarla yeni bir vaziyet hasıl olabilir 20 Haziran'ı takip eden günlerde sizce uygun görülecek bir tarihte size mülaki olmak üzere seyahate çıkmam mümkün olacaktır
Kıbrıs meselesi hakkında tebellür etmiş düşünce ve tasavvurlarınız mevcut ise, bunları bana şimdiden bildirmeniz, Washington'a bunlar üzerinde imali fikre kadar hazırlıklı gitmem bakımmdan çok faydalı olacakta Bu mesajımı size göndermek üzere iken Mr GBail'un Ankara'ya vaki ziyaretinde kendisiyle yaptığımız açık, faydalı ve ümit verici görüşmelerden duyduğum memnuniyeti bu vesileyle belirtmek isterim
Saygılanmia İsmet İnönü

19 HAZİRAN- Başkan Johnson'un davetiyle Amerika'ya hareket etmeden evvel hükümetin Kıbrıs politikası ile ilgili olarak güven oyu isteyen İnönü, 396 milletvekilinden 200'ü müspet, 194 aleyhte ve 2 çekimser oy aldı '
19 HAZİRAN- Ankara ve İstanbul'da sıkıyönetim 1 ay daha uzatıldı
21 HAZİRAN- Başbakan İnönü; ABD Başkanı Johnson'un özel uçağı ile Amerika'ya hareket etti 'Meselenin üzerinde sarih bir hal sekline götüren görüşmelerin vuku bulması az muhtemeldir Henüz ciddi ve çetin çalışma devresinde bulunmaktayız'
22 HAZİRAN- Türkiye-İsviçre Kredi Antlaşması imzalandı
23 HAZİRAN- Talat Aydemir ve Fethi Gürcan haklarındaki ölüm cezasının yerine getirilmesine ve Osman Deniz ve Erol Dinçer hakların¬daki ölüm cezasının yerine getirilmemesine dair (480 sayılı) kanun kabul edildi
24 HAZİRAN- İnönü, Washington'dan aynlırken: 'Meselenin güçlüklerini saklamak istemiyoruz Fakat Amerikalılar'la birlikte dün vardığımız netice, bu güçlüklerin hallini kolaylaştıracakta Amerikalılar, iyi niyet sahibi olduklarını gösterdiler Şimdi sıra başkalarında Her halde biz, Türkiye olarak lüzumsuz güçlük çıkarmamak tutumumuzu devam ettireceğiz', 'Savaş tehlikesi devam ediyor', 'Enosisi kabul ederiz, şu şartla ki ada'nın bir kısmı Türkiye'ye bir kısmı Yunanistan'a verilsin'
25 HAZİRAN- İşçi Sigortalannın 435 yataklı Ankara Hastanesi hizmete açıldı
26 HAZİRAN- İngiliz Kemal namıyla maruf Ahmet Esat Tomruk'a vatanî hizmet tertibinde aylık bağlanmasına dair (487 saydı) kanun ka¬bul edildi (Çeşitli maceraları yayınlanmıştı)
27 HAZİRAN- Fethi Gürcan hakkındaki karar yerine getirildi
180 1964 TEMMUZ- İnönü, Washington dönüşü, Fransa'ya da uğrayarak Gene¬ral de Gaulle ile görüştü Türkiye'nin Kıbrıs politikasını anlattı 'Yakın ilgi' istedi
2 TEMMUZ- İnönü döndü Basın mensuplanna; 'İyi bir netice ile yurda geldim' dedi
2 TEMMUZ- Damga Vergisi Kanunu (488 sayılı) kabul edildi
2 TEMMUZ- Harçlar Kanunu (492 sayılı) kabul edüdi
3 TEMMUZ- Pakistan Cumhurbaşkanı Eyüp Han Türkiye'ye geldi
3 TEMMUZ- Türkiye-Lüksembourg Kredi Antlaşması imzalandı
5 TEMMUZ- 20/21 Mayıs ayaklanmasının başı Albay Talat Aydemir
hakkında verilen karar uygulandı 14 TEMMUZ- Türkiye Milletlerarası Kalkınma Birliği Kredi Antlaşması'na katıldı
16 TEMMUZ- Kıbrıs'ta Rumlar, St Hilarion (Gime) Kalesini zorlamaya başladılar Kıbrıs, Yavru Vatan yemden kana boyandı Ölüm-kalım savaşı başladı
16 TEMMUZ- Hamidiye kahramanı Kurtuluş Savaşı Bakanlar Kurulu ilk başbakanlanndan Rauf Orbay (doğ: 1881) öldü
17 TEMMUZ- Sosyal Sigortalar Kanunu (506 saydı) kabul edildi
17 TEMMUZ- Türkiye-Amerika pamuklu ihracatı antlaşması imzalandı
17 TEMMUZ- Esnaf ve Sanatkarlar Kanunu (507 sayılı) kabul edildi
17 TEMMUZ- Tapulama Kanunu (509 sayılı) kabul edildi
20 TEMMUZ- İran Sahi Rıza Muhammed Şah ve Pakistan Cumhurbaşkanı Eyüp Han, Üçlü toplantıda bulunmak üzere Ankara'ya geldiler Üçlü görüşmeler başladı
7 AĞUSTOS- Türk Hava KuvveÜen'ne bağlı Jet Uçakları, Kıbrıs üzerinde ihtar uçuşu yaptı
8 AĞUSTOS- Kıbrıs'ta Rumlar genel hücuma geçince, Türk Hava Kuvvetleri'ne bağlı jet uçakları Kıbrıs üzerinde uçmaya ve askerî hedefleri bombalamaya başladı Bir uçağımız düştü ve pilotu Yzb Cengiz Topel şehit oldu
10 AĞUSTOS- Sovyetler Birliği Başkanı Nikita Kruşçef, Başbakan İnönü'ye mesaj göndererek itidal tavsiye etti
13 AĞUSTOS- Şehit pilot Yzb Cengiz Topel'in naşı Adana yolu ile Ankara'ya getirildi
21 AĞUSTOS- İstanbul'da Kuledibi'nde büyük yangın Mobilyacılar Çarşısı ile 15 apartman yandı
1964 18127 AĞUSTOS- Türkiye'de ilk Amerikan aleyhtarı gösteri Ankara'da Amerika'nın Kıbrıs konusunda Türkiye'yi devamlı surette fedakarlığa zorlaması nedeniyle yapıldı
28 AĞUSTOS- Ankara'da Amerikan aleyhtarı ikinci miting
29 AĞUSTOS- Ankara, İstanbul ve İzmir'de Kıbrıs konusunda büyük, yürüyüşler ve mitingler
30 AĞUSTOS- Hükümet; mitingler dolayısıyla izmir Fuarı'nı süresiz olarak kapattı
7 EYLÜL- Kibns-Erenköy'e helikopterle yiyecek gönderildi
15 EYLÜL- Türkiye-Almanya Teknik İşbirliği Antlaşması imzalandı
30 EYLÜL- Rusya ile Kıbrıs Cumhuriyeti arasında askerî yardım antlaşmaşı imzalandı
3 EKİM- Antalya Limani'nın temeli atıldı
4 EKİM- Oraç (Burdur) Baraji'nın temeli atıldı
5 EKİM- Türk Hükümeti, Kıbrıs'ta Rumların yarattığı tehlikeli durum dolayısıyla Birleşmiş Milletler'e başvurdu
6 EKİM- Marmara Bölgesi'nde şiddetli deprem
10 EKİM- Trabzon Çimento Fabrikasi'nın temeli atıldı
25 EKİM- Tatvan-Muş demiryolu hizmete açıldı
30 EKİM- Dışişleri Bakam Feridun Cemal Erkin, Sovyetlerin gönderdiği uçakla Moskova'ya gitti
30 EKİM- Sovyet Rusya, Kıbrıs'ta iki cemaatin mevcudiyetim kabul etti
5 KASIM- Türkiye-Rusya Kültür Antlaşması Moskova'da imzalandı
8 KASIM- Celal Bayar, alh ay süre ile serbest bırakıldı
12 KASIM- Silahlı Kuvvetler'in uyarışı
16 KASIM- Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Sunay, bazı politikacıların konuşmaları üzerine parti liderierine bir ikaz mektubu göndererek;
1) Memleketin iki hasım kampa itilmek istenildiğim,
2) Orduyu halkın karşısında gibi gösterilmeye çalışıldığım,
3) Komutan ve subayların bu durumdan hoşnutsuz bulunduklarım
belirterek, bunların kesin olarak önlenmesini istedi
18 KASIM- İstanbul'da Haüaoğlu'nda Yeni Askerî Levazım Okulu açıt-
di- :
22 KASIM- Başkan Gürsel'in başkanlığında toplanan liderler rejimin to-
runması hususunda anlaştılar 25 KASIM- Kurtuluş Savaşı komutanlanndan Korgeneral Nad Tınaz(doğ: 1882) öldü
27 KASIM- AP H Büyük Kongresi toplandı
29 KASIM- AP Kongresinde Süleyman Demirci 1072 (Bilgiç: 552, An-burnu: 39) oy alarak başkan seçildi
1ARALIK- Türkiye Ortak Pazar üyesi oldu
3 ARALIK- Genelkurmay Başkanı Orgeneral Cevdet Suna/m bir kısım basm sahipleri ve politikacıları suçlayan demeci Kim dergisinde yayınlandı
9 ARALIK- Cumhurbaşkanı Gürsel'in, parti liderleriyle yaphğı toplanü ile ilgili bir bildiri yayınlandı: 'Siyasî partiler, inandığımız ve yaşatılmasında azimli olduğumuz demokratik rejimin vazgeçilmez unsurlarıdır Fakat tarihin hiç bir devrinde, hiç bir ülkede, siyasî partiler, kendilerine vücut veren anayasa rejiminin meşrutiyetinin istismar edilmesine müsaade etmedikleri gibi ve bundan daha vahim olarak, devletin beka ve güven müesseselerinin basında olan ordusuna dil uzatılmasım veya uzatılmış olduğu iddiasını müsamaha veya sükut ile karşılamamışlardır Böyle bir tutum, ancak, o memleketin karanlık günlere sürüklenmesinde ve temelinden yıkılmasmda menfaat umanların amaline hizmet edebilir Böyle bir ortamda, bu temel ihtilaf, devletin bütün müesseselerine ve milletin bütününe samimiyetle ve katiyetle itimat verecek bir şekilde hallolunmaktır'
16 ARALIK- Ankara'da Şehirlerarası Otobüs Terminali'nin temeli atıldı
18 ARALIK- Türkiye-Pakistan Ticaret Antlaşması imzalandı
20 ARALIK- Türkiye-Bulgaristan Millî Futbol maçı sırasında İstanbul'da Ali Sami Yen Stadi'mn parmakuklannın çökmesiyle 70 vatandaş yaralandı
23 ARALIK- Türkiye-Norveç Kredi Anüaşması imzalandı
24 ARALIK- Danıştay Kanunu (521 sayılı) kabul edildi
27 ARALIK- Çanakkale'de büyük sel
28 ARALIK- İzmir'de büyük sel
30 ARALIK- Türkiye-îngiltere Kredi Antlaşması imzaland

__________________