Cevap : Sanat Ansiklopedisi - Sanat Sözlüğü

**Şengül Şirin** · 12-03-2010

Şakk-ı kalem: Eski kamış kalemlerin ucunu dikine olarak çatlatma

Sarih : Bir kitabı şerh eden, kitaba açıklama yazan kimse

Şebih: İnsan resmi

Tasvir de denir

Eskiden insan resmi yapmaya şebih yazmak denilmiştir

Şebih yazmak: insan resmi yapmak

Şebihnüvis : Portre yapan

Bk

Nakış

Şecâb: Mecma adı verilen geniş karınlı kare şeklinde madenî hokkaların kapaklarına verilen ad

Şecerî: Bk

Hatt-ı Â§ecerî

Şedde: Eski yazıda üstüne konduğu harfi çift okutturan işaret

Şeffaf kâğıt: Bir resim üzerine konunca alttaki resmi görmek mümkün olan kâğıtlara denilir

Şemse: (Şems : Arapça'da güneş)

Eski kitap cildlerinin üzerine yapılan güneş şeklinde süsleme motifi

Kapağın tamamını kaplayan meşinin üzerine yapıldığı gibi, ayrı bir parça hâlinde kabı örten meşinin ortası hazırlanan parça büyüklüğünde kesilip yerleştirilmek suretiyle yapıldığı da olmuştur

Parçalı olmayıp meşinin üstüne yapılana yekpare şemse; parça hâlinde kesilip yerleştirilerek yapılana parçalı şemse; etrafı zincir şeklinde bordürlü olana zincirli şemse; kapakların mukavvası oyulup, içine kabartma olarak oturtulana gömme şemse; şemse kısmı zeminden farklı renkte olana mülevven şemse; sırf altın yaldızla basılana mülemma? şemse; kesilerek oyulmuş deriden yapılana müşebbek (katı'a) şemse; cildin üzerine kalıpla kabartma olarak basılan ve üzerine yaldız vurulmayana soğuk şemse; motif kalıbının zemini altınla doldurulmuş, motifler kabartma şeklinde üstte ve deri renginde bırakılmışsa alttan ayırma şemse; zemin olduğu gibi bırakılıp, yalnız motifler altınlanmışsa üstten ayırma şemse denilir

Şemseler Anadolu Selçuklu ve XV

yüzyıl Osmanlı kitap kaplarında genellikle yuvarlak, dilimli, nadiren beyzidir

XVI

yüzyıldan itibaren ise oval biçimde ve salbeklidir

Şemse, salbek, köşebent kompozisyonunu kenarlarda bordur çevirir

Klâsik Türk cildlerinde genellikle şemse ile köşebent arasındaki kısım boş bırakılmış, az sayıda cildde ise bu kısım da süslenmiştir

Şemselerde genellikle rûmî ve hataî motifler, geometrik biçimler kullanılmıştır

Motif yerleşiminin çoğu zaman (S) harfi biçiminde bir hat gelişimi üzerinde oluştuğu görülür

Süslemelerde adeta bir ters simetri vardır

Şemseli kap: Kabında şemse bulunan kitap cildlerine denir

Şemse, cildin sağ kapağı üzerine yapıldığı gibi, iki kapağa, iç kapak veya miklebe de yapılmıştır

Şerh: Bir kitabın ibaresini kelime kelime açıp izah ederek yazılan kitap

Şeş kalem: 1- Eski yazıda kullanılan altı yazı türü

Bk

Aklâm-ı sitte; 2- Bu altı yazı türünün altısını da çok güzel yazan sanatçı

Şeşhane nokta: Kur'an-ı Kerini'd

e ayet aralarında görülen altıgen biçimli süslü nokta

Şikâf: Boya ile yaldızın birlikte kullanılması suretiyle yapılan süsleme

Halkârın hafif renklendirilmiş seldi

Yazma kitaplarda, sayfa kenarlarında bu tür süslemeler çok görülür

Şikeste: Eski yazı çeşitlerinden birinin adıdır

Kırık dökük şekilde? olduğu için bu ad verilmiştir

Kırma da denilir

Ayrıca talik yazının bir çeşidine de şikeste denir

Şiraze: Klâsik ciltte kitabın yapraklarını düzgün tutan bağ ve örgü

Elle örülür ve 2 adet ince, uzun iğne ile çeşitli örgülere göre değişen kalınlıkta iki renk ibrişim kullanılır

Cilt yapılacak kitabın sayfalan cüz cüz alınır

Ustalık ve zevke göre yanyana dikilir

Dikişte kullanılan ipin uçları uzun bırakılır

Buna kanad denilir ve kitabın cilde bağlanmasını sağlar

Esas cüzleri birbirine ekleyen kısım şirazedir

Kolonları formaların ortasından alınanlara nişanlı şiraze, gelişigüzel yerlerden alınanlara saplama şiraze denilir

Çeşitleri; sıçandişi, sağ sol yolu, tek baklava, çift baklava, geçmeli, alafranga

Modern ciltlerde de şiraze taklidi olan yapıştırma şeritler süs olarak kullanılmıştır

Şirmaga: Sapı balık derisi kaplanmış bıçak şeklinde kalemtraş

Şukka: Arapça Â«parçaÂ» demektir ve kâğıt parçası anlamında kullanılmıştır

Yazma eserlere sonradan eklenen yazılara şukka denilir

Küçük ayrı kâğıtlara yazılıp sayfa aralarına yapıştırılmıştır

Şükûfe: Mushaflarla yazma kitapların basma çiçek şeklinde yapılan süsleme

Bu süsleme altın üstüne üstübeçle yapılır

Şükûfe, Farsça Â«çiçekÂ» demektir

Şükûfe üslûbu: Tabiî ve üslûplanmış şekildeki çiçeklerle yapılan süsleme tarzı

Çiçek minyatürleri, demet, buket, yazolu, vazosuz çiçekler, tek çiçekler şeklinde yapılmıştır

XVIII - XIX

yüzyılların Türk süsleme biçimidir

12-03-2010	#20
Şengül Şirin	Cevap : Sanat Ansiklopedisi - Sanat Sözlüğü Şakk-ı kalem: Eski kamış kalemlerin ucunu dikine olarak çatlatma Sarih : Bir kitabı şerh eden, kitaba açıklama yazan kimse Şebih: İnsan resmi Tasvir de denir Eskiden insan resmi yapmaya şebih yazmak denilmiştir Şebih yazmak: insan resmi yapmak Şebihnüvis : Portre yapan Bk Nakış Şecâb: Mecma adı verilen geniş karınlı kare şeklinde madenî hokkaların kapaklarına verilen ad Şecerî: Bk Hatt-ı Â§ecerî Şedde: Eski yazıda üstüne konduğu harfi çift okutturan işaret Şeffaf kâğıt: Bir resim üzerine konunca alttaki resmi görmek mümkün olan kâğıtlara denilir Şemse: (Şems : Arapça'da güneş) Eski kitap cildlerinin üzerine yapılan güneş şeklinde süsleme motifi Kapağın tamamını kaplayan meşinin üzerine yapıldığı gibi, ayrı bir parça hâlinde kabı örten meşinin ortası hazırlanan parça büyüklüğünde kesilip yerleştirilmek suretiyle yapıldığı da olmuştur Parçalı olmayıp meşinin üstüne yapılana yekpare şemse; parça hâlinde kesilip yerleştirilerek yapılana parçalı şemse; etrafı zincir şeklinde bordürlü olana zincirli şemse; kapakların mukavvası oyulup, içine kabartma olarak oturtulana gömme şemse; şemse kısmı zeminden farklı renkte olana mülevven şemse; sırf altın yaldızla basılana mülemma? şemse; kesilerek oyulmuş deriden yapılana müşebbek (katı'a) şemse; cildin üzerine kalıpla kabartma olarak basılan ve üzerine yaldız vurulmayana soğuk şemse; motif kalıbının zemini altınla doldurulmuş, motifler kabartma şeklinde üstte ve deri renginde bırakılmışsa alttan ayırma şemse; zemin olduğu gibi bırakılıp, yalnız motifler altınlanmışsa üstten ayırma şemse denilir Şemseler Anadolu Selçuklu ve XV yüzyıl Osmanlı kitap kaplarında genellikle yuvarlak, dilimli, nadiren beyzidir XVI yüzyıldan itibaren ise oval biçimde ve salbeklidir Şemse, salbek, köşebent kompozisyonunu kenarlarda bordur çevirir Klâsik Türk cildlerinde genellikle şemse ile köşebent arasındaki kısım boş bırakılmış, az sayıda cildde ise bu kısım da süslenmiştir Şemselerde genellikle rûmî ve hataî motifler, geometrik biçimler kullanılmıştır Motif yerleşiminin çoğu zaman (S) harfi biçiminde bir hat gelişimi üzerinde oluştuğu görülür Süslemelerde adeta bir ters simetri vardır Şemseli kap: Kabında şemse bulunan kitap cildlerine denir Şemse, cildin sağ kapağı üzerine yapıldığı gibi, iki kapağa, iç kapak veya miklebe de yapılmıştır Şerh: Bir kitabın ibaresini kelime kelime açıp izah ederek yazılan kitap Şeş kalem: 1- Eski yazıda kullanılan altı yazı türü Bk Aklâm-ı sitte; 2- Bu altı yazı türünün altısını da çok güzel yazan sanatçı Şeşhane nokta: Kur'an-ı Kerini'de ayet aralarında görülen altıgen biçimli süslü nokta Şikâf: Boya ile yaldızın birlikte kullanılması suretiyle yapılan süsleme Halkârın hafif renklendirilmiş seldi Yazma kitaplarda, sayfa kenarlarında bu tür süslemeler çok görülür Şikeste: Eski yazı çeşitlerinden birinin adıdır Kırık dökük şekilde? olduğu için bu ad verilmiştir Kırma da denilir Ayrıca talik yazının bir çeşidine de şikeste denir Şiraze: Klâsik ciltte kitabın yapraklarını düzgün tutan bağ ve örgü Elle örülür ve 2 adet ince, uzun iğne ile çeşitli örgülere göre değişen kalınlıkta iki renk ibrişim kullanılır Cilt yapılacak kitabın sayfalan cüz cüz alınır Ustalık ve zevke göre yanyana dikilir Dikişte kullanılan ipin uçları uzun bırakılır Buna kanad denilir ve kitabın cilde bağlanmasını sağlar Esas cüzleri birbirine ekleyen kısım şirazedir Kolonları formaların ortasından alınanlara nişanlı şiraze, gelişigüzel yerlerden alınanlara saplama şiraze denilir Çeşitleri; sıçandişi, sağ sol yolu, tek baklava, çift baklava, geçmeli, alafranga Modern ciltlerde de şiraze taklidi olan yapıştırma şeritler süs olarak kullanılmıştır Şirmaga: Sapı balık derisi kaplanmış bıçak şeklinde kalemtraş Şukka: Arapça Â«parçaÂ» demektir ve kâğıt parçası anlamında kullanılmıştır Yazma eserlere sonradan eklenen yazılara şukka denilir Küçük ayrı kâğıtlara yazılıp sayfa aralarına yapıştırılmıştır Şükûfe: Mushaflarla yazma kitapların basma çiçek şeklinde yapılan süsleme Bu süsleme altın üstüne üstübeçle yapılır Şükûfe, Farsça Â«çiçekÂ» demektir Şükûfe üslûbu: Tabiî ve üslûplanmış şekildeki çiçeklerle yapılan süsleme tarzı Çiçek minyatürleri, demet, buket, yazolu, vazosuz çiçekler, tek çiçekler şeklinde yapılmıştır XVIII - XIX yüzyılların Türk süsleme biçimidir __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır