Manisa Tanıtımı (Nasıl Gidilir Ne Yenir Ne İçilir)

**Prof. Dr. Sinsi** · 11-04-2012

Manisa Sarayı (Saray-ı Amire)

Manisada Saruhan Beyliğinin kurucusu Saruhan Bey 1313 yılında kenti ele geçirdikten sonra burasını beyliğin başkenti yapmıştır

Bu durum Yıldırım Beyazıtın Manisayı 1390 yılında Osmanlı topraklarına katmasına kadar devam etmiştir

Yıldırım Beyazıtın Ankara Savaşında (1402) Timura yenilmesinden sonra Saruhan Beyliği diğer beylikler gibi bağımsızlığını bir süre daha devam ettirmiş ve Çelebi Sultan Mehmet tarafından 1410da ikinci kez Osmanlı topraklarına katılmıştır

Saruhan Beyliği ve Osmanlı döneminde Manisa önemli bir merkez olmuştur

Şehirde birçok eserler yapılmış ve bunların başında da Manisa Sarayı (Saray-ı Amire) gelmiştir

Günümüze gelemeyen Manisa Sarayı oldukça geniş bir alana yayılmıştı

Bugünkü konumu ile Hatuniye Külliyesinin bulunduğu yerden başlayarak istasyona, Atatürk Bulvarına ve batıda da Cumhuriyet Caddesinin bulunduğu 56 dönümlük bir alan içerisinde bulunuyordu

Çağatay Uluçaydan öğrenildiğine göre; sarayın bulunduğu alanda Saruhan Beyine ait köşk, çevresinde dört bölümlü odalar, üç hamam ve dört dönümlük bir bölümü kaplayan Saraçlar Odası, beş dönümlük Yeniçeriler Odası, sekiz dönümlük bahçeler ve ahırlar ile saraydaki görevlilerin yaşadıkları yerler vardı

Osmanlı döneminde Sultan II

Muratın yeniden yaptırdığı, Fatih Sultan Mehmetin genişlettiği bu sarayın 1445 yılında da en geniş konumuna ulaştığı kaynaklardan öğrenilmektedir

Kâtip Çelebinin Cihannümasında bu saray ile ilgili bilgiler bulunmaktadır:

“…ve Saray-ı Şehzadegân şark ve şimal canibinde haid şimal saray ki kapıları ol canibedir

Önü vasi meydandır

Kuzey-doğu tarafından duvarlarla çevrili şehzadeler sarayı vardır ki bu sarayın kapıları kuzey tarafında olup, ön tarafı geniş bir meydandır”

Evliya Çelebi de 1671-1672 yıllarında geldiği Manisada, bu saraydan söz etmektedir:

”Şehrin aşağı şimal canibinde sahray-ı lâlezarda vaki olmuştur

Canibi erbaası kale gibi tuğladan mebni car köşe bir binayı metindir

Ve canibi garba nazır bir tahta kapusu vardır

Dairenmedar cürmü 3

300 adımdır

Ve asıtane tarafından bostancıbaşı ve 200 sarı külahlı bostancıları vardır

Daima bu bağı iremi tımar idüp anda olan selef mülüklerin halice ve havayice ve altın ve gümüş makulesi envai ve simüzer hüleleri ve fıskiye ve kadehleri ve gayri emanetlerin kurşunların ve mutâlla âlemlerin göz edüp bu bağ irem zatı tamir ve temrinle mukayyet olurlar ve mâhsulâtın bedel mesarif Asıtanede terkecibaşıya irsal cizyedendir

Bu cavzaı ve hadikai bağı cinan ile hıyaban yeridir

Kim adam maksurelerinde meka ettikte şukufesinin rayihai tayyibesinden alemin dimağı muattar olur

Ve cenabı bari ruyı arzda sunun isar için ne kadar kere yüz bin elvan nebatı kiyahat es haratı hoş bu halketmiş ise de cümlesi bu gaytanı iremzatta mevcuttur

Ve selef ukalaların bu bağı sadrenci naksi terhedüp alettertip cırpı ile yüz bin şeceratı müsbiratı ve gayrı dirahtı çınarları ve kavak ve servi ve bıdı ve sernigünları ve gûnagûn şererei Tayyibeleri diküp saf saf alettertip dizülüp duru

Böyle bir sayedar ve koyah hıyaban hadikai sultandır”

Nusret Köklü bu sarayla ilgili bilgiler vermektedir:

“Şehrin kuzey tarafındaki düzlükte, lâle bahçelerindendir

Dört bir tarafı tuğladan yapılmış, dört köşeli kale gibi sağlam bir yapıdır

Batı tarafına bakan bir tahta kapısı vardır

Çepeçevre cürmü 3

000 adımdır

İstanbuldan gönderilen bostancıbaşı ve 200 sarı külahlı bostancılar bu bahçeyi daima tımar ederler

Ayrıca burada oturan eski padişahların ihtiyaçları için kullanılan altın, gümüş takımlar ve altın gümüş kaplamalı çeşme, fıskiye ve kadehler de onların idaresi altındadır

Bütün kaleleri, binaları, kurşunları ve yaldızlı alemleri gözeterek bu cennet bahçenin tamir ve onarımı ile de alakadar olurlar

Mahsullerden elde edilen kazancı İstanbulda terekecibaşıya gönderirler

Senevi 700 akçe mahsulünden hâsıl olur

Neferlerin vazifeleri bunları toplamaktır

Duvarlarla çevrili bu bahçe öyle ağaçlarla dolu bir yerdir ki çiçeklerin güzel kokuları burada oturan insanların iliklerine siner

Dünyayı yaratan Allahın kudretini göstermesi için var ettiği yüz bin çeşitten fazla çiçekli bitkilerin hepsi de bu cennete eş olarak yapılan bahçede mevcuttur

Evvelce burada hizmet gören meraklılar bu bahçeyi tarhlarla süsleyip yüz binlerce çeşit çubuk ve meyve fidanını ayrıca çınar, kavak, servi ve salkım söğüt ağaçlarını ve renk renk kokulu çiçek fidanlarını sıra sıra dikip yetiştirmişlerdir

Burası işte böyle bol ağaçlıklı, gölgelik ve duvarlarla bahçeler sultanıdır ki ne kadar methetsek sözlerimiz yine eksik kalır”

Toprkapı Sarayı Müzesinde bulunan Şemailnâme-i Ali Osmanda yer alan Manisa minyatürü bu sarayın XVIII

yüzyıldaki durumunu göstermektedir

Buna dayanılarak da sarayın ortada büyük bir kapısı bulunan revaklardan avlusuna girildiği görülmektedir

Birinci avlıda üç kuleli bir köşk ve avlunun sağ tarafında üstü tonoz, kapısı kemerli ve önünde küçük bir bahçesi olan bir köşk görülmektedir

Sarayın giriş kapısı karşısında on altı köşeli, kubbeli bir yapı görülmektedir

Buradan sarayın diğer bölümlerine geçilmektedir

Soldaki avluda ise, sokak ile bağlantılı yüksek duvarlı bir yapı vardır

Sokak yönündeki kapının üzerinde küçük bir kasır olduğu da bu minyatürden anlaşılmaktadır

Manisa Sarayının görkemli yaşantısı Sultan III

Mehmet ile birlikte son bulmuştur

Bu dönemde şehzadelerin İstanbul dışında yaşamaları yasaklanınca da Manisa Sarayı özelliğini yitirmiştir

Bundan sonra saray harap olmaya başlamıştır

Zaman zaman yapılan küçük tamirlerle ayakta tutulmaya çalışılmış ve son onarımını Mutasarrıf Galip Paşa 1901 yılında yaptırmıştır

Bu arada Sultan II

Abdülhamit de Anadoludaki diğer vilayetlere gönderdiği saatlerden birisini de Manisa Sarayının köşk kulesine koydurmuştur

Kurtuluş Savaşı sırasında sarayın ahşap kısımları tamamen yanmış, yalnızca kâgir kısımları ayakta kalmıştır

Cumhuriyet döneminde sarayın eski haline getirilmesi için çalışılmış ancak, başarılı olunamamıştır

Halkevi binası bu sarayın temelleri üzerine yapılmıştır

Günümüzde Manisada bu sarayla ilgili hiçbir iz kalmamıştır

11-04-2012	#14
Prof. Dr. Sinsi	Manisa Tanıtımı (Nasıl Gidilir Ne Yenir Ne İçilir) Manisa Sarayı (Saray-ı Amire) Manisada Saruhan Beyliğinin kurucusu Saruhan Bey 1313 yılında kenti ele geçirdikten sonra burasını beyliğin başkenti yapmıştır Bu durum Yıldırım Beyazıtın Manisayı 1390 yılında Osmanlı topraklarına katmasına kadar devam etmiştir Yıldırım Beyazıtın Ankara Savaşında (1402) Timura yenilmesinden sonra Saruhan Beyliği diğer beylikler gibi bağımsızlığını bir süre daha devam ettirmiş ve Çelebi Sultan Mehmet tarafından 1410da ikinci kez Osmanlı topraklarına katılmıştır Saruhan Beyliği ve Osmanlı döneminde Manisa önemli bir merkez olmuştur Şehirde birçok eserler yapılmış ve bunların başında da Manisa Sarayı (Saray-ı Amire) gelmiştir Günümüze gelemeyen Manisa Sarayı oldukça geniş bir alana yayılmıştı Bugünkü konumu ile Hatuniye Külliyesinin bulunduğu yerden başlayarak istasyona, Atatürk Bulvarına ve batıda da Cumhuriyet Caddesinin bulunduğu 56 dönümlük bir alan içerisinde bulunuyordu Çağatay Uluçaydan öğrenildiğine göre; sarayın bulunduğu alanda Saruhan Beyine ait köşk, çevresinde dört bölümlü odalar, üç hamam ve dört dönümlük bir bölümü kaplayan Saraçlar Odası, beş dönümlük Yeniçeriler Odası, sekiz dönümlük bahçeler ve ahırlar ile saraydaki görevlilerin yaşadıkları yerler vardı Osmanlı döneminde Sultan II Muratın yeniden yaptırdığı, Fatih Sultan Mehmetin genişlettiği bu sarayın 1445 yılında da en geniş konumuna ulaştığı kaynaklardan öğrenilmektedir Kâtip Çelebinin Cihannümasında bu saray ile ilgili bilgiler bulunmaktadır: “…ve Saray-ı Şehzadegân şark ve şimal canibinde haid şimal saray ki kapıları ol canibedir Önü vasi meydandır Kuzey-doğu tarafından duvarlarla çevrili şehzadeler sarayı vardır ki bu sarayın kapıları kuzey tarafında olup, ön tarafı geniş bir meydandır” Evliya Çelebi de 1671-1672 yıllarında geldiği Manisada, bu saraydan söz etmektedir: ”Şehrin aşağı şimal canibinde sahray-ı lâlezarda vaki olmuştur Canibi erbaası kale gibi tuğladan mebni car köşe bir binayı metindir Ve canibi garba nazır bir tahta kapusu vardır Dairenmedar cürmü 3300 adımdır Ve asıtane tarafından bostancıbaşı ve 200 sarı külahlı bostancıları vardır Daima bu bağı iremi tımar idüp anda olan selef mülüklerin halice ve havayice ve altın ve gümüş makulesi envai ve simüzer hüleleri ve fıskiye ve kadehleri ve gayri emanetlerin kurşunların ve mutâlla âlemlerin göz edüp bu bağ irem zatı tamir ve temrinle mukayyet olurlar ve mâhsulâtın bedel mesarif Asıtanede terkecibaşıya irsal cizyedendir Bu cavzaı ve hadikai bağı cinan ile hıyaban yeridir Kim adam maksurelerinde meka ettikte şukufesinin rayihai tayyibesinden alemin dimağı muattar olur Ve cenabı bari ruyı arzda sunun isar için ne kadar kere yüz bin elvan nebatı kiyahat es haratı hoş bu halketmiş ise de cümlesi bu gaytanı iremzatta mevcuttur Ve selef ukalaların bu bağı sadrenci naksi terhedüp alettertip cırpı ile yüz bin şeceratı müsbiratı ve gayrı dirahtı çınarları ve kavak ve servi ve bıdı ve sernigünları ve gûnagûn şererei Tayyibeleri diküp saf saf alettertip dizülüp duru Böyle bir sayedar ve koyah hıyaban hadikai sultandır” Nusret Köklü bu sarayla ilgili bilgiler vermektedir: “Şehrin kuzey tarafındaki düzlükte, lâle bahçelerindendir Dört bir tarafı tuğladan yapılmış, dört köşeli kale gibi sağlam bir yapıdır Batı tarafına bakan bir tahta kapısı vardır Çepeçevre cürmü 3000 adımdır İstanbuldan gönderilen bostancıbaşı ve 200 sarı külahlı bostancılar bu bahçeyi daima tımar ederler Ayrıca burada oturan eski padişahların ihtiyaçları için kullanılan altın, gümüş takımlar ve altın gümüş kaplamalı çeşme, fıskiye ve kadehler de onların idaresi altındadır Bütün kaleleri, binaları, kurşunları ve yaldızlı alemleri gözeterek bu cennet bahçenin tamir ve onarımı ile de alakadar olurlar Mahsullerden elde edilen kazancı İstanbulda terekecibaşıya gönderirler Senevi 700 akçe mahsulünden hâsıl olur Neferlerin vazifeleri bunları toplamaktır Duvarlarla çevrili bu bahçe öyle ağaçlarla dolu bir yerdir ki çiçeklerin güzel kokuları burada oturan insanların iliklerine siner Dünyayı yaratan Allahın kudretini göstermesi için var ettiği yüz bin çeşitten fazla çiçekli bitkilerin hepsi de bu cennete eş olarak yapılan bahçede mevcuttur Evvelce burada hizmet gören meraklılar bu bahçeyi tarhlarla süsleyip yüz binlerce çeşit çubuk ve meyve fidanını ayrıca çınar, kavak, servi ve salkım söğüt ağaçlarını ve renk renk kokulu çiçek fidanlarını sıra sıra dikip yetiştirmişlerdir Burası işte böyle bol ağaçlıklı, gölgelik ve duvarlarla bahçeler sultanıdır ki ne kadar methetsek sözlerimiz yine eksik kalır” Toprkapı Sarayı Müzesinde bulunan Şemailnâme-i Ali Osmanda yer alan Manisa minyatürü bu sarayın XVIIIyüzyıldaki durumunu göstermektedir Buna dayanılarak da sarayın ortada büyük bir kapısı bulunan revaklardan avlusuna girildiği görülmektedir Birinci avlıda üç kuleli bir köşk ve avlunun sağ tarafında üstü tonoz, kapısı kemerli ve önünde küçük bir bahçesi olan bir köşk görülmektedir Sarayın giriş kapısı karşısında on altı köşeli, kubbeli bir yapı görülmektedir Buradan sarayın diğer bölümlerine geçilmektedir Soldaki avluda ise, sokak ile bağlantılı yüksek duvarlı bir yapı vardır Sokak yönündeki kapının üzerinde küçük bir kasır olduğu da bu minyatürden anlaşılmaktadır Manisa Sarayının görkemli yaşantısı Sultan IIIMehmet ile birlikte son bulmuştur Bu dönemde şehzadelerin İstanbul dışında yaşamaları yasaklanınca da Manisa Sarayı özelliğini yitirmiştir Bundan sonra saray harap olmaya başlamıştır Zaman zaman yapılan küçük tamirlerle ayakta tutulmaya çalışılmış ve son onarımını Mutasarrıf Galip Paşa 1901 yılında yaptırmıştır Bu arada Sultan IIAbdülhamit de Anadoludaki diğer vilayetlere gönderdiği saatlerden birisini de Manisa Sarayının köşk kulesine koydurmuştur Kurtuluş Savaşı sırasında sarayın ahşap kısımları tamamen yanmış, yalnızca kâgir kısımları ayakta kalmıştır Cumhuriyet döneminde sarayın eski haline getirilmesi için çalışılmış ancak, başarılı olunamamıştır Halkevi binası bu sarayın temelleri üzerine yapılmıştır Günümüzde Manisada bu sarayla ilgili hiçbir iz kalmamıştır