Şengül Şirin
|
Hakkari ,tarihi, Fiziki Yapısı, Yaylaları,ovaları, Akarsuları ,iklim ve Bitki örtüsü, Ekonomisi, Nüfus ve Sosyal Hayat,ilçeleri,tarihi Eserle ve Turistik Yerleri,eski Eserler,
HAKKARİ
Hakkari,Anadolu'nun güneydoğusundaki bir ilimiz Van,Mardin,Siirt,Irak ve İran sınırları ile komşu olan Hakkari çok engebeli bir arazi üzerindedirGüneydoğusundaki sarp ucudur42 derece 10 paralel ve  doğu boylamları ile  kuzey enlemleri arasında yer alırTrafik numarası 30'dur
İSMİNİN MENŞEİ
Osmanlı Devleti bu toprakları ele geçirdiğinde bu bölgede "Hakkariye Beyleri" bulunuyorduYavuz Sultan Selim Han,bu beylere Osmanlı Devleti adına bölgeyi idare etme hakkı tanıdı127 sene içinde 77 bey burayı Osmanlı Sultanının temsilcisi olarak idare ettilerHakkariye Beylerine izafeten bu bölgeye "Hakkariye" dendiHalkın dilinde bu kelime zamanla "Hakkari" şeklini aldıHakkariye,Arapça " Hakarların şehri " demektir
TARİHİ
Hakkari'nin tarihi çok eski devirlere dayanırMağaralar içinde bulunan eşyalar ve kaya resimleri bu bölgenin eski yerleşi merkezi olduğunu gösterirBölgeye Sümerler,Asuriler,Babiller,Medler hakim olmuşturMÖ 6asırda Medler bölgeyi Babillerden ele geçirdilerMÖ 4asırda,Makedonya Kralı İskender ,Medleri yenerek İran'ı ve bu bölgeyi ele geçirdiFakat İskender ve Bizanslılar bu bölgeye fiilen hakim olamadılarİskender'in ölümünden sonra Makedonya Krallığı ,generalleri arasında taksim edildiBu bölge,Selevkos (Asya) İmparatorluğunda kaldıSelevkos'un mirasına Roma İmparatorluğu sahip olduFakat bölge Roma ile Partlar,sonra da Sasaniler arasında devamlı el değiştirdiMS 395'te ,Roma İmparatorluğu bölününce Doğu Roma (Bizans) bu topraklara sahip olmak istediFakat hiçbir zaman bu bölgeye hakim olamadı
HzÖmer zamanında bölge,İslam orduları tarafından 640 senesinde feth edildiSelçuklu Türkleri Anadolu'ya geldiklerinde Hakkari bölgesi,Bağdat'taki Abbasi halifelerine bağlı idi1054'te Selçuklular ,Hakkari bölgesine hakim oldular1122-1262 arasında Selçuklulara bağlı Musul Atabegleri (Zengiler) ,bu bölgeyi Selçuklular adina idare ettiler1142 senesinde Atabeg İmadeddin ZengiAşip Kalesi yerine İmadiye Kalesi ve şehrini kurdu1262'de İlhanlılara bağlanan Hakkari'yi Abbasi ailesinden gelen Hakkari Beyleri idare ettiler
Karakoyunlu Bayram Hoca'nın hakimiyeti sırasında 1349'da Celayirlilerin eline geçen Hakkari,1366'da yeniden Karakoyunluların 1387'de Timur Hanın,1405'te yeniden Karakoyunluların eline geçti1468'de Uzun Hasan'ın gönderdiği Sofi Halil ve Arabşah Beylerin Hakkari Beylerini yenmesi üzerine Dümbüllü Türkmenleri bölgeye hakim oldularBu hakimiyetleri sırasında 1472'de Çölemerik'te "Meydan Medrese"yi yaptırdılar
Hakkari Beylerinden Gübali oğlu Eseddüddin,1468'de gizlice Mısır'a gittiKölemenlerin emrine girdiMısırdaki Nasturilerin yardımı ile Hakkari'ye geldiTiz Kalesine girerek Dümbüllü Türkmenlerini bozguna uğrattı ve bu bölgeyi ele geçirdiÖlümünden sonra yerine Zahid Bey geçtiEsedüddin'in sülalesine Şenbolar dendiZahid Bey,Gevar (yüksekova) ile Akdamar'ı ele geçirdiZahid Bey'in oğulları Seyyid Mehmed Vastan'da ,Malik Bey Çölemerik'e 4 kmuzaklıktaki Bay Kalesinde hüküm sürdülerYeğenleri Zeynel,bir baskınla Bay Kalesini ele geçirdiMalik Bey,Vastan'a gittiBir müddet sonra Seyyid Mehmed Bey, Bay Kalesini ele geçirerek bütün Hakkari'ye hakim oldu
Yavuz Sultan Selim Hanın 1514 Çaldıran Seferinden sonra bölge,1534'te Van bölgesi ile birlikte Osmanlı hakimiyetine girdiSafaviler,bir ara Hakkari'ye hakim olumşsa da ,Kanuni Sultan Süleyman Hanın 1548'de Van fethi ile birlikte Hakkari yeniden Osmanlı idaresine bağlanmıştırSeyyid Mehmed Bey,Osmanlılar adına bu bölgeyi idare etmiştirFakat Seyyid Mehmed Bey ile oğlunun bazı hareketleri sebebiyle bölge yeğeni Zeynel Beye Ocaklık olarak verildiZeynel Bey,Çölemerik Kalesini merkez edinmiş,burasını onarmış,Dize'deki (Üzümcü Köyü) kurşun ve başka bir yerdeki kükürt ocaklarını işlettirmiştirTebriz Seferi sırasında 1583'te şehid olmuş ve yerine oğlu Zekeriya Bey geçmiştirSon "Ocaklı " Hakkari Bey'i Şenbolu Nurullah ile Cizreli Bedirhan Beyler birleşerek,1843'te Tiyari ve 1846'da Tohum Ocaklarında oturan Nasturileri yenerek ocaklarını yağma ettilerOsman Paşa gelerek her ikisinin ocaklık hakkını kaldırdı(1847)
Osmanlı idaresinde Hakkari,Van Beylerbeyliğinin 14 sancağından (vilayetinden) birini teşkil ettiTanzimattan sonra da Van vilayetine bağlı 2 sancaktan biriydi5 kazası vardıBu kazalardan biri "İmadiye " Irak'ta kaldı" Başkale "ise Van'a bağlandı
Hakkari'nin merkezi "Çölemerik" kasabası idiSüryanilerin "Gülarmak" Ermenilerin "İlmar" ve Türk'lerin de "Çölemerik" dedikleri bu kasabanın Koçanis Manastırında Birinci Dünya Harbine kadar Nasturi patriği oturdu
Rusların 1858'de Türklere savaş açması sonunda Dağıstan'daki Şeyh Şamil ile işbirliği yapan Şemdinlili Seyyid Taha,Ruslara savaş ilan ettiVefatı üzerine kardeşi Şeyh Salih,Azerbaycanlıları ve Hakkarilileri Ruslara karşı ayaklandırdıBu sırada bulunan İzzedin Şir,Yezidi ve Nasturilerle işbirliği yaparak Rusya adına Musul ve Bitlis bölgesini 1854'te işgal ve yağma ettilerDiyarbakırlı Hacı Timur Ağa ,bu hainleri 1855'de yendi ve cezalandırdı1855-1865 arasında Van sancağına bağlı olan Albak,Çölemerik,Gevaş (Yüksekova),Beytüşşebap,Çal-Tiyari,Şemdinan (Şemdinli) ve Kotur ilçeleri Erzurum'a bağlandı1865'te Van vilayeti yeniden kurulunca tekrar Van'a bağlandılar
Birinci Dünya Harbinde Ruslar,Çölemerik'i 24 Mayıs 1915'te işgal ettilerNasturi lideri Merşamun'u Hoy'a götürdülerOnun vasıtasıyla bütün Nastüriler ayaklandı ve silahlı çeteler kurarak Türk ordusuna ve halkına saldırdılarMüslüman ve Türk halkı ,Rus ve Nasturi zulmünden civar bölgelere kaçtılar1918'de Çölemerik ve Gevaş (Yüksekova) Türkler tarafından kurtarıldıİsyancı Nasturi ve Ermeniler ,Urmiye bölgesine çekildilerEski yerlerine gitmek isterken Vali Haydar emrindeki Türkler,Hasturileri yendiler
Milli mücadele (İstiklal Harbi) sıralarında Şemdinlili Seyyid Taha ile Şahaklı Simiko ,Yirminci Kolordu Komatanı Kazım Karabekir Paşa ile işbirliği yaptılar ve onu destekledilerBöylece Seyyid Taha kuvvetleri,Nasturi ve Ermeniler'in bölgeye girmelerini önlediler1926'da yapılan Ankara Antlaşması ile Musul ve Hakkarinin beş bölgesi sınır dışında kaldıÇölemerik,Gevaş (Yüksekova) ve Şimdinan (Şemdinli) ilçelerinden meydana gelen Hakkari vilayeti kurulduBir ara Van'a bağlanan Hakkari 411936 tarih ve 2885 sayılı kanunla vilayet (İl) oldu
Kaynak;Yeni Rehber Ansiklopedisi 232-233-234-235-236-237238-239-240 sayfa, 8cilt frmsinsinet için derlenmiştir
__________________
Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır
|