Cevap : Sovyetler Birliği'nin Dağılması: Yeni Dünya

**Şengül Şirin** · 10-25-2010

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin Dağılması

Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılması 25 Aralık 1991 tarihinde SSCB Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'un istifa etmesinin ardında Sovyetler Birliği'ni teşkil eden cumhuriyetlerin bağımsızlığını kazanmalarıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağıldığı olay

Bu tarihten itibaren Avrupa ve Asya'nın siyasi haritası değişmiştir

1917'de temelleri atılan ve 1922'de kurulan Sovyetler Birliği'nin dağılması ve yerini Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'na bırakması dönemin en önemli olaylarındandır

Sovyetler Birliği'nin çöküşü Avrasya'nın merkezinde jeopolitik bir boşluk yarattı

Yakın çağın bu güçlü devletinin içine düştüğü durum Batı Avrupa ve Uzak Asya uçları arasında kalan bölgede yeni sıkıntıları ve belirsizlikleri de beraberinde getirdi

Bölgenin yakın geleceği tıpkı yakın geçmişi gibi tartışma konularına sahne oldu

Doğu Bloku'nda meydana gelen bu boşluk Batı Avrupa ülkeleri üzerindeki tehdidi kaldırırken uzun dönemde ciddi ve yeni politik gelişmelerin olabileceğinin de bir işaretidir

Sovyetler Birliği'nin Çöküşünü Hazırlayan Etkenler

Stalin 5 Mart 1953'te ölünce yerine oldukça uzun bir mücadele sonunda 1957 yılında Nikita Kruşçev geçti

Kruşçev döneminde Doğu-Batı ilişkileri çok sert ve tehlikeli boyutlara ulaştı

1958'de başlayan Mao-Kruşçev mücadelesi Kruşçev'in bir saray darbesiyle iktidardan düşürülmesi ile sonuçlandı

Yerine 18 yıl iktidarda kalacak olan Leonid Brejnev geçti

Brejnev döneminin en önemli olayı ise 1 Ağustos 1975'te 35 ülkenin imzaladığı Helsinki Nihai Senedi veya diğer adıyla Helsinki Deklarasyonu oldu

Sosyalist Blok'un temellerini sarsan Helsinki Nihai Senedi; Mart 1985'te iktidara gelen Mikhail Gorbaçov'un ortaya attığı Glasnost (Açıklık) ve Perestrokya (Siyasi sistemin devlet örgütünün ve hükümet organlarının yeniden yapılanması) fikir ve uygulamaları ile bütünleşince dağılma kaçınılmaz oldu

Çünkü Doğu-Batı ilişkilerine bir yumuşama ve yakınlık getirilmek istenen Helsinki Nihai Senedi'nin yürürlüğe girmesi Doğu Avrupa'daki tüm Sovyet uydusu ülkelerinde aydınları ve milliyetçileri harekete geçirdi

İnsan hakları ve hürriyet hareketleri şeklinde başlayan gelişmeler zamanla Moskova'nın hegemonyasına karşı bağımsızlık mücadelesine dönüştü

Ancak bunlar patlama şeklinde değil yavaş yavaş gelişen bir seyir takip etti

Kısacası Gorbaçov iktidara geldiğinde Sovyet komünizminin yapısını değiştirmeye karar vermişti

Bu değişme veya yeniden yapılanma iki koldan olacaktı

Bunlardan birincisi siyasal iktidarın veya devlet yapısının değiştirilmesiydi

Hedef komünist iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı uygulamalarla halk egemenliğine yaklaştırmaktı

İkinci hedef ise; ekonomik yapıda radikal değişikliklerin gerçekleştirilmesiydi

Bu suretle Sovyet Sistemi'ni güçlendirmeyi düşünen Gorbaçov ABD ile rekabet düzeyine ulaşacağını umuyordu

Bu iki ana hedefin yanında silahsızlanma gayretlerini de gözardı etmedi

Bir bakıma Sovyetler Birliği'ni kurtarmak için her yolu denedi

Ancak tüm çabalarına rağmen başlamış olan çöküşü tamamlanmasını engelleyemedi

Dağılma Süreci

Gorbaçov iktidarının dördüncü yılı bittiğinde Sovyetler Birliği'nin siyasal yapısında çözülmeler başlamış bulunuyordu

Bu çözülmeler 1991 yılı sonunda dağılmaya dönüştü

"Glasnost" ve "Perestrokya" ilkelerinin 1987 yılından itibaren uygulanmaya konulmasından hemen sonra Baltık Devletleri başta olmak üzere bağımsızlık ilanları başladı

Baltık ülkeleri 23 Ağustos 1939'da Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan tarafsızlık ve saldırmazlık antlaşması ile Sovyet Rusya'ya terkedilmişti

Bu ülkelerden Litvanya 11 Mart 1990'da; Letonya 4 Mayıs 1990'da; Estonya da 8 Mayıs 1990'da bağımsızlıklarını ilan ettiler

Ancak bağımsızlık ilanları Sovyetler'in dağılmasını istemeyen Gorbaçov başta olmak üzere Rus yöneticileri tarafından tepki ile karşılandı

Mücadele 21 Ağustos 1991'de Gorbaçov'u devirmek için girişilen darbe gününe kadar devam etti

Bu ülkeler aynı gün bir kere daha bağımsızlık ilanında bulundular

Bu arada 23 Ağustos 1990'da da Ermenistan Sovyetler Birliği içinde kalmakla birlikte bağımsızlığını ilan etti

Gorbaçov ülkede gerginliğin giderek artması üzerine 16 Mart 1991'de bir halk oylaması yaptırdı

Oylamada halkın " Eşit egemenlik ilkesi içerisinde bir federasyon" isteyip istemediği soruldu

Üç Baltık ülkesi ile Gürcistan Ermenistan ve Moldova'nın boykot ettiği halk oylamasına katılan diğer 8 ülkeden evet oyu çıktı

11 Haziran 1991'de Rusya Federasyonu Cumhuriyeti Rusya Anayasası'nın Birlik Anayasası'ndan üstün olduğu iddiası ile egemenliğini ilan etti

Boris Yeltsin Rusya Federasyonu Başkanı seçildi

Radikal komünistler 16 Ağustos 1991'de Gorbaçov'u karşı bir hükümet darbesi yaptılar

Gorbaçov Kırım'da oturmak zorunda bırakıldı

Ancak Yeltsin karşı bir hareketle Gorbaçov'un Moskova'ya gelmesini ve görevine devem etmesini sağladı

19 Ağustos 1991'de Kremlin Sarayı'na 1917'den önceki Rus bayrağı çekildi

Gorbaçov gelişmeler üzerine Komünist Parti Genel Sekreterliğini bıraktı ve 24 Ağustos 1991'den itibaren sadece Devlet Başkanlığı görevini üstlendi

Gelişmeleri yeni bağımsızlık ilanları takip etti

Sovyetler Birliği'nin dağılmasındaki en büyük gelişme Ukrayna'nın bir halk oylaması ile 24 Ağustos 1991'de bağımsızlığını açıklaması oldu

25 Ağustos 1991'de de Beyaz Rusya'nın bağımsızlık ilanı birliğin tamamen dağılmasına neden oldu

29 Ağustos 1991'de Sovyet Komünist Partisi Yüksek Sovyet kararı ile resmen kaldırıldı

Bu karardan sonra Türk Cumhuriyetleri'nden Azerbaycan 18 Ekim 1991'de; Özbekistan ve Kırgızistan 31 Ağustos 1991'de; Türkmenistan 27 Ekim 1991'de; Kazakistan 16 Aralık 1991'de bağımsızlıkla ilgili halk oylamaları yapıldı ve oylama sonunda ülkelerin büyük çoğunluğu bağımsızlıklarını istediler

10-25-2010	#5
Şengül Şirin	Cevap : Sovyetler Birliği'nin Dağılması: Yeni Dünya Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin Dağılması Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağılması 25 Aralık 1991 tarihinde SSCB Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov'un istifa etmesinin ardında Sovyetler Birliği'ni teşkil eden cumhuriyetlerin bağımsızlığını kazanmalarıyla Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin dağıldığı olay Bu tarihten itibaren Avrupa ve Asya'nın siyasi haritası değişmiştir 1917'de temelleri atılan ve 1922'de kurulan Sovyetler Birliği'nin dağılması ve yerini Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT)'na bırakması dönemin en önemli olaylarındandır Sovyetler Birliği'nin çöküşü Avrasya'nın merkezinde jeopolitik bir boşluk yarattı Yakın çağın bu güçlü devletinin içine düştüğü durum Batı Avrupa ve Uzak Asya uçları arasında kalan bölgede yeni sıkıntıları ve belirsizlikleri de beraberinde getirdi Bölgenin yakın geleceği tıpkı yakın geçmişi gibi tartışma konularına sahne oldu Doğu Bloku'nda meydana gelen bu boşluk Batı Avrupa ülkeleri üzerindeki tehdidi kaldırırken uzun dönemde ciddi ve yeni politik gelişmelerin olabileceğinin de bir işaretidir Sovyetler Birliği'nin Çöküşünü Hazırlayan Etkenler Stalin 5 Mart 1953'te ölünce yerine oldukça uzun bir mücadele sonunda 1957 yılında Nikita Kruşçev geçti Kruşçev döneminde Doğu-Batı ilişkileri çok sert ve tehlikeli boyutlara ulaştı 1958'de başlayan Mao-Kruşçev mücadelesi Kruşçev'in bir saray darbesiyle iktidardan düşürülmesi ile sonuçlandı Yerine 18 yıl iktidarda kalacak olan Leonid Brejnev geçti Brejnev döneminin en önemli olayı ise 1 Ağustos 1975'te 35 ülkenin imzaladığı Helsinki Nihai Senedi veya diğer adıyla Helsinki Deklarasyonu oldu Sosyalist Blok'un temellerini sarsan Helsinki Nihai Senedi; Mart 1985'te iktidara gelen Mikhail Gorbaçov'un ortaya attığı Glasnost (Açıklık) ve Perestrokya (Siyasi sistemin devlet örgütünün ve hükümet organlarının yeniden yapılanması) fikir ve uygulamaları ile bütünleşince dağılma kaçınılmaz oldu Çünkü Doğu-Batı ilişkilerine bir yumuşama ve yakınlık getirilmek istenen Helsinki Nihai Senedi'nin yürürlüğe girmesi Doğu Avrupa'daki tüm Sovyet uydusu ülkelerinde aydınları ve milliyetçileri harekete geçirdi İnsan hakları ve hürriyet hareketleri şeklinde başlayan gelişmeler zamanla Moskova'nın hegemonyasına karşı bağımsızlık mücadelesine dönüştü Ancak bunlar patlama şeklinde değil yavaş yavaş gelişen bir seyir takip etti Kısacası Gorbaçov iktidara geldiğinde Sovyet komünizminin yapısını değiştirmeye karar vermişti Bu değişme veya yeniden yapılanma iki koldan olacaktı Bunlardan birincisi siyasal iktidarın veya devlet yapısının değiştirilmesiydi Hedef komünist iktidarın tepki çeken baskıcılığını demokratik bazı uygulamalarla halk egemenliğine yaklaştırmaktı İkinci hedef ise; ekonomik yapıda radikal değişikliklerin gerçekleştirilmesiydi Bu suretle Sovyet Sistemi'ni güçlendirmeyi düşünen Gorbaçov ABD ile rekabet düzeyine ulaşacağını umuyordu Bu iki ana hedefin yanında silahsızlanma gayretlerini de gözardı etmedi Bir bakıma Sovyetler Birliği'ni kurtarmak için her yolu denedi Ancak tüm çabalarına rağmen başlamış olan çöküşü tamamlanmasını engelleyemedi Dağılma Süreci Gorbaçov iktidarının dördüncü yılı bittiğinde Sovyetler Birliği'nin siyasal yapısında çözülmeler başlamış bulunuyordu Bu çözülmeler 1991 yılı sonunda dağılmaya dönüştü "Glasnost" ve "Perestrokya" ilkelerinin 1987 yılından itibaren uygulanmaya konulmasından hemen sonra Baltık Devletleri başta olmak üzere bağımsızlık ilanları başladı Baltık ülkeleri 23 Ağustos 1939'da Nazi Almanyası ile Sovyetler Birliği arasında imzalanan tarafsızlık ve saldırmazlık antlaşması ile Sovyet Rusya'ya terkedilmişti Bu ülkelerden Litvanya 11 Mart 1990'da; Letonya 4 Mayıs 1990'da; Estonya da 8 Mayıs 1990'da bağımsızlıklarını ilan ettiler Ancak bağımsızlık ilanları Sovyetler'in dağılmasını istemeyen Gorbaçov başta olmak üzere Rus yöneticileri tarafından tepki ile karşılandı Mücadele 21 Ağustos 1991'de Gorbaçov'u devirmek için girişilen darbe gününe kadar devam etti Bu ülkeler aynı gün bir kere daha bağımsızlık ilanında bulundular Bu arada 23 Ağustos 1990'da da Ermenistan Sovyetler Birliği içinde kalmakla birlikte bağımsızlığını ilan etti Gorbaçov ülkede gerginliğin giderek artması üzerine 16 Mart 1991'de bir halk oylaması yaptırdı Oylamada halkın " Eşit egemenlik ilkesi içerisinde bir federasyon" isteyip istemediği soruldu Üç Baltık ülkesi ile Gürcistan Ermenistan ve Moldova'nın boykot ettiği halk oylamasına katılan diğer 8 ülkeden evet oyu çıktı 11 Haziran 1991'de Rusya Federasyonu Cumhuriyeti Rusya Anayasası'nın Birlik Anayasası'ndan üstün olduğu iddiası ile egemenliğini ilan etti Boris Yeltsin Rusya Federasyonu Başkanı seçildi Radikal komünistler 16 Ağustos 1991'de Gorbaçov'u karşı bir hükümet darbesi yaptılar Gorbaçov Kırım'da oturmak zorunda bırakıldı Ancak Yeltsin karşı bir hareketle Gorbaçov'un Moskova'ya gelmesini ve görevine devem etmesini sağladı 19 Ağustos 1991'de Kremlin Sarayı'na 1917'den önceki Rus bayrağı çekildi Gorbaçov gelişmeler üzerine Komünist Parti Genel Sekreterliğini bıraktı ve 24 Ağustos 1991'den itibaren sadece Devlet Başkanlığı görevini üstlendi Gelişmeleri yeni bağımsızlık ilanları takip etti Sovyetler Birliği'nin dağılmasındaki en büyük gelişme Ukrayna'nın bir halk oylaması ile 24 Ağustos 1991'de bağımsızlığını açıklaması oldu 25 Ağustos 1991'de de Beyaz Rusya'nın bağımsızlık ilanı birliğin tamamen dağılmasına neden oldu 29 Ağustos 1991'de Sovyet Komünist Partisi Yüksek Sovyet kararı ile resmen kaldırıldı Bu karardan sonra Türk Cumhuriyetleri'nden Azerbaycan 18 Ekim 1991'de; Özbekistan ve Kırgızistan 31 Ağustos 1991'de; Türkmenistan 27 Ekim 1991'de; Kazakistan 16 Aralık 1991'de bağımsızlıkla ilgili halk oylamaları yapıldı ve oylama sonunda ülkelerin büyük çoğunluğu bağımsızlıklarını istediler __________________ Arkadaşlar, efendiler ve ey millet, iyi biliniz ki, Türkiye Cumhuriyeti şeyhler, dervişler, müritler, meczuplar memleketi olamaz En doğru, en hakiki tarikat, medeniyet tarikatıdır