Entomoloji Ders Notları

Genus: Cimex

Species : Cimex lectularius : Yatak tahtakurusu adını alır Geceleri kan emerler Gündüzleri ise karyola, yatak, çeşitli tahta ve sıva çatlaklarına gizlenirler insanlardan kan emerler insanları bulamayınca fare, tavşan ve diğer hayvanlardan kan emerler

Species : Cimex rotundatus: Kanatlı tahtakurusu adını alır Tropik ve subtropik bölgelerde yaşarlar

Cimex cinsine bağlı türler insan ve hayvanlardan kan emmek için saldırırlar Bunlardan Cimex lectularius yurdumuzda bulunmaktadır insanlardan kan emmelerine rağmen kanatlı kümesIerinde de bulunurlar Erginlerinin thoraxlarında, genç formlarının ise abdomenlerinin dorsalinde koku yayan bezler bulunur Bu bezler tahtakurusunun özel kokusunu yaparlar Cimex'ler 4 -5 mm uzunlukta olup, dorso -ventral olarak basık ve oval yapıdadırlar Renkleri sarı kahverenginden koyu kahverengine kadar değişir, başlarında bir çift anten ve petek gözler bulunur Prothorax öne doğru biraz çıkıntı yapmış olup, baş içine gömülmüştür Kanatları iyice küçülmüştür

Cimex'lerin biyolojisi: Bunlar yaşamlarının her dönemlerinde parazittirler Cimex'ler gececi ve geçici parazittirler Dişiler karanlık çatlaklara, şiltelere, karyola aralıklarına, ağaç çatlaklarına krem beyazı rengindeki yumurtalarını bırakırlar Isıya bağlı olarak 3 gün ile 2 hafta arasında yumurtadan 1 dönem nymph'ler çıkar Cimex'lerin gelişmelerinde 5 nymph dönemi vardır Yani 5 kez gömlek değiştirdikten sonra olgunlaşırlar Gömlek değiştirme birer hafta aralıklarla olur Bu gömlek değiştirme aralarında da kan emerler Biyolojik gelişmeleri yani yumurtadan erişkinin meydana gelmesine kadar geçen süre genellikle 8 ile 13 hafta kadardır Tahtakurularının gelişmelerinde yarım metamorfoz görülür Cimex'ler uzun ömürlü olup, açlığa uzun süre dayanabilirler Bunlar 2 ay kadar açlığa dayanabilirler Yukarıda bahsedilen her iki tür kendi konaklarından beslenmeyi tercih etselerde, aç kaldıklarında diğer konaklarada saldırırlar Gececi ve geçici parazitlerdir ancak gündüzleri kümeste istirahat eden kanatlılara saldırabilirler

Cimex'lerde bulaşma, konaklarına bizzat kendilerinin giderek saIdırmaları ile olur Enfeste kanatlı ve insanların yakın kümesIere veya evlere gitmeleriyle bu tahtakuruları nisbeten daha uzun mesafelere ve yeni meskenlere gidebilirler

Cimex enfestasyonlarında teşhis, konak üzerinde yada yukarıda bahsedilen gizlenme yerlerinde parazitlerin görülmesiyle yapılır

Cimex'lerin zararları: Bunlar insanlar için çok rahatsız ve huzursuz edici artropodlardır Kanatlılarda ve özellikle de tavuk, hindi ve güvercinlerde şiddetli irritasyon ve anemiye sebep olabilirler Tahtakuruları konağından kan emdikten sonra tekrar dönüp aynı deliğe pisliğini bırakırlar Bu nedenle pek çok hastalığın bulaşması için uygun bir ortam oluştururlar Ancak vektörlük yaptıklarına ait bilgilere rastlanılmamıştır Etkenleri bulaştırma yeteneği bulunmadığı ileri sürülmektedir Bunun nedeni sindirim sisteminin hastalık etkenleri için uygun yaşama ve yerleşme yeri olmayışıdır Ancak deneysel olarak hayvanlara anthrax, tularemi, riketsiyal enfeksiyonları, insanlara da hepatit-B virusunu nakledebildiği bildirilmiştir

Familya: Reduviidae (Uçan tahtakurulan, konik burunlu tahtakurulan, Öpen böcekler, Katil böcekler) :

Başları uzun ve dar olduğu için konik burunlu, kanatları bulunduğu içinde uçucu tahtakuruları adını alırlar Bunlar 25 cm boyundadırlar Koyu kahverengindedirler Bu ailedeki türler orta ve güney Amerika'da bulunurlar insanlardan kan emerler Bulundukları yörelerde bir protozoon hastalığı olan Trypanosoma cruzi'nin vektörlüğünü yaparlar Bu protozoon insanlarda chagas hastalığına neden olur Bu ailede bulunan önemli cinsler;

Genus: Triatoma

Genus: Rhodnius

Genus: Panstrongylus'dur

Bunlardan en önemli olan cins Triatoma'dır Bu türler cimex'lere göre daha büyüktürler ve abdomenleri daha az yassılaşmıştır Başları konik şekildedir ve kanatları gelişmiş olup uçabilirler Bu türlerin bir kısmı yumurtalarını ağaçlara ve yapraklara bırakırken, bazıları ise toprağa bırakırlar Gelişmelerinde 5 nymph safhası vardır Her gömlek değiştirme arasında 40 -50 günlük bir süre geçer ve biyolojilerini bir yıl gibi bir sürede tamamlarlar Bunun içinde kotrolleri güçtür insan ve hayvanların meskenlerinde yaşarlar ve kanlarını emerler Özellikle Triatoma ve Rhodnius cinsindeki türler insanların yüz ve dudaklarından kan emerek acıtır ve hastalık naklederler Kan emdikleri yerlerde kaşıntı ve ödem şekillenir

Tahtakurularının kontrolünde bulundukları yerlere kalıcı etkili insektisitler püskürtülür Chlordane, dieldrin, ronnel, diazinon, malathion, dichlorvos ve sentetik pyretroidlerden permethrin bu amaçla kullanılır Ancak mesken ilaçlamalarında duvar ve tahta aralıklarına, çatlak ve yarıklara gündüzün ilaç püskürtülmeli ve akşam yatmadan önce iyice havalandırılmalıdır Ayrıca taktakurularının ilaçlara karşı direnç kazanabilecekleride unutulmamalıdır Bunun içinde farklı gruplardan insektisitler değiştirilerek kullanılmalıdır

Odonata Takımı

Bu takımdaki böcekler, kızböcekleri, yusufcuklar, subakireleri, tayyare böcekleri ve helikopter böcekleri olarak adlandırılır Suların kenarlarında, ormanların içinde, caddelerin üzerinde ve yanında, hızla uçuşan, durur gibi havada bir çeşit hareketsiz gözüken, birdenbire aniden ileriye yada yukarıya hatta geriye doğru zıplar gibi kayarak uçan ve genellikle renkli olan böceklerdir Bu takımda bulunan türlerin 2 çift kanatları vardır Bu kanatlar birbirine eşit büyüklüktedir

Abdomenleri uzundur Nymphleri suda yaşarlar Bunların gelişmelerini tamamlayabilmeleri için 1 - 3 yıl gereklidir Hemimetabol'durlar Erişkin ve nymphleri çiğneyici ağız yapısına sahip olup, çevrelerindeki diğer böcekleri yiyerek beslenirler Yani etçildirler Odonata türlerinin kanatları dinlenme sırasında gergin olarak tutulur ve hiçbir zaman karın üzerine kapatılmaz

Odonata 'lar kanatlı helmintlerinden bir trematod olan Prostogonimus 'lara arakonaklık yaparlar Ayrıca özellikle sivri sinek larvalarını yedikleri içinde önemli yararlar sağlarlar

Thysanoptera Takımı

Tripsler, saçakkanatlılar yada ekin ve fidan bitleri olarak adlandırılırlar Ayrıca kanatlarının kenarları tüylü olduğu içinde kirpik kanatlılar veya bitki haşereleri adını alırlar Küçük yapılı olmalarından dolayı (05 -5 mm) gözle dikkati çekmezler Tarla ve çayırlarda bulunurlar ve yaz başlarında yağmur öncesi toplu uçuşları ile dikkati çekerler Bunlar silindir şeklinde vücutları olan, kanatlı veya kanatsız böceklerdir Kanatlı olan türlerde 2 çift kanat vardır ve kanat kenarları kirpik tarzında kıllarla kaplıdır Ağız organelleri sokucu -emici tiptedir Bu gruptaki böcekler bitki özsuları (fitopaj) ve mantar sporları yada daha küçük artropodlarla (predatör) beslenmektedirler Bir kısmıda omnivor' dur yani hem bitkisel hemde hayvansal maddelerle beslenir Ancak bu artropodlar bazen insanlarada saldırırlar Özellikle plaj, sahil ve tarım alanlarında toplu halde uçuşarak bu civarda bulunan insanları rahatsız ederler İnsanları soktuklarında deride leke, kızarıklıklar meydana getirmekte ve ağrıya neden olmaktadırlar Yine insan ve hayvanlarda göz, burun, kulak ve ağızlarına girerek irkiltici etki yapar ve allerjilere neden olurlar

Bu takımda bulunan önemli cinsler; Haplothrips, Thrips ve Heliothrips 'lerdir Thysanopteralarla mücadelede sisleme yoluyla kullanılan permetrin etken maddeli Kefil adlı insektisidin kullanılması sonucunda kitleler halinde ölümler olmuş ve başarılı sonuçlar alınmıştır

Dermaptera Takımı (Kulağakaçanlar) :

Vücutları 05 -5 cm büyüklüğündedir Vücutları oldukça zarif, fakat kuvvetli çoğunlukla üstten basık, dorsal kısmı parlak tek renkli, bazen sarımsı ve açık renklerde noktalanmış ve desteklenmiştir Vücut caput, thorax ve abdomenden meydana gelmiştir Gececi olduklarından dolayı gündüzleri hemen her zaman çeşitli cisimlerin altından, örneğin, taşların, kabukların, bitki artıklarının ve hatta dut, lahana gibi meyve ve sebzelerin arasında sık olarak bulunurlar Arka taraflarındaki kıskaçlarını kendilerini savunmak amacı ile yürürken yukarıya kaldırması ile kolayca tanınabilir Dermaptera yunanca deri kanatlıları anlamına gelir Ayrıca bu böceklerin geceleri uyurken insanların kulağına gireceği ve oradan beyne giderek yumurta bırakacağını iddia edenler tarafından bunlara kulağakaçanlar denmiştir Ancak bunların tesadüfen insanların kulaklarına girebileceği belirtilmiştir Bu böceklerin kulak zanı delemeyecekleri ve arkadaki kıskaçları ile de insanlara herhangi bir acı veremiyecekleri son çalışmalarla saptanmıştır

Plecoptera Takımı (Taşsinekler) :

Oldukça küçük böceklerdir Büyüklükleri 3 mm ile 5 cm arasında değişir Genellikle taşlık, kumlu ve çamurlu tatlı su kıyılarında bulunurlar Vücut yapıları narin, ince uzun gövdeli, üç köşeli ve yassılaşmış başı, nokta gözlü, 50 -100 segmentli anteni ve parçalayıcı çiğneyici ağız organelleri vardır Kanatları iyi gelişmiştir ve dinlenme sırasında birbirinin üzerine yatmış durumda abdomenin üzerinde bulunur Gündüzleri saklanırlar Geceleri yada sabahın erken saatlerinde hareket ederler Genellikle larvaları (nymph ; kanatsızdırlar) gelişmelerini tatlı sularda tamamlarlar ve erişkinleride bu suların kenarlarından ayrılmazlar Plecopteraların balıklara yem oluşturmaları ve sivrisinek larvalarını yiyerek insanlara yararlı olmalan dışında bir önemlerı yoktur

Isoptera Takımı (Termitler, Beyazkanncalar):

Tropik ve subtropik bölgelerde odunları ve diğer organik kökenli maddeleri yiyerek büyük zararlar verirler Işıktan kaçarak ve saklanarak yaşarlar Özellikle kurumuş, mantarlaşmış, selülozu bol odunların yanısıra, kaktüs, patates, havuç, meyve gibi sulu ürünlere ve nadirende canlı bitkilere saldırırlar Canlı bitkilerin ölmüş kısımlarını tercih ederler En önemli zararları buğday,yerfıstığı,çay ve pamuk gibi yararlı bitkilerde yapar Ancak toprağı havalandırmaları, büyük ağaçları kısa bir sürede parçalayarak, organik maddeler halinde toprağa katmaları ve özellikle kanatlı olan erkek bireylerinin Afrikalı yerliler tarafından yenmesi gibi yararlarıda vardır Termitlerin gelişmelerinde hemimetabola görülür Erkekleri kanatlıdır Ancak bu kanatlarda geçici olarak bulunur Diğer formlanrıda kanatlar gelişmemiştir

Psocoptera Takımı (Copeognatha, Kabukbitleri, Tozbitleri, Kitapbitleri) :

Küf kokan nemli yerlerde yada sandıklarda uzun süre ellenmemiş kitaplar yada belgelerde küçük, nadiren 1 mm'yi bulabilen büyüklükte, kanatsız parazitlerdir Bazı türlerinde kanatları vardır Bunlardan sadece Liposcelis divinatorius (kitapbiti) insanların yaşam alanlarına girer Psocoptera 'lar tozlu ve mantarlaşmış yerler ile kirli yerlerde yaşarlar Kitap bitlerınde kanat bulunmaz '

Endopterygota Bölümü (Holometabola Bölümü)

Coleoptera Takımı (Kınkanatlılar) :

Bu takımdaki türler iki çift kanada sahiptirler Bunlardan kalın ve sertleşmiş olan ön kanatlar, zar gibi olan arkadakilerin üzerini örterler Birinci çift kanatlarında damarlaşma görülmez Bu ön kanatlar uçma yeteneğini zamanla kaybederler ve arka kanatların üzerini örterek onları dış etkilerden korurlar Ağız organelleri parçalamaya ve çiğnemeye elverişlidir Başlarında bir çift büyük petek göz vardır Ayakları kuvvetli olup, hızlı hareket etmeye ve toprağı kazmaya yararlar Bunların bazı türleri çeşitli artropodları yiyerek, diğer bazılarıda bitki yiyerek beslenirler Coleoptera takımındaki türlerin hepsi holometabol gelişme gösterirler

Bu takımdaki türler ektoparazit olarak yaşamazlar yani çoğunluğu parazit değildir Ancak birçok hastalık etkenlerinin bulaşmasında arakonakçılık yaptıkları için önemleri artmaktadır Nematodlardan Gongylonema pulchrum, Physocephalus sexalatum Spirocerca luoi ve Ascarops strongylina’ya; Acanthocephala’lardan Macrocanthorynchus ve Moniliformis’lere; Cestodlardan ise Hymenolepis ve Raillietina'lara arakonaklık yaparlar Aynca anthrax basilini ve diğer bazı patojenik etkenleri dışkılardan yiyeceklere mekanik olarak taşıyabilirler Kınkanatlıların bazı türler örneğin Epican sp gibi zehirlidir Bunlar deriyi tahriş eden ve bir kimyasal madde olan Cantharidin'i salgılarlar Özellikle yonca biçimi sırasında bu böcekler parçalanırlar ve bu gibi parçalanmış böcekleri içeren yoncayı yıyen atlarda zehirlenme olur Coleoptera takımında bulunan dışkı böcekleri veya dışkı yiyen böcekler (Dung beetles) çevre ekolojisi bakımından önem taşırlar Bu böcekler dışkıların parçalanmasını, uzaklaştırılmasını ve gömülmesini sağlarlar Aksi halde ruminant ve tektımaklı dışkıları merada birikir ve çevre kirliliğine yol açarlar Ayrıca bu gibi dışkılar sineklerin üremesi için kaynak oluştururlar Merada bulunan ve otlayan sığırlara Ivermectin gibi ilaçların verilmesi sadece hedef parazitleri yok etmekle kalmaz, dışkı ile de atılan bu ilaç yukarıda bahsettiğimiz dışkı böceklerini de öldürür Bu durumda parçalanamayan ve yok edilemeyen dışkılar çevre kirliliğine yol açarlar

Familya: Meloidae

Bu aileye bağlı bulunan ve yakı böceği adını alan Meloe variegatus ve Meloe brevicollis türleri arı zararlıları yönünden önemlidir Bu türlerin 1 dönem larvaları (Triungulin olarak adlandırılır) çiçeklerin üzerine tutunurlar Anlar polen toplamak üzere çiçekler üzerine geldiklerinde bu larvalar anların bacak ve vücutlarındaki kıllara tutunurlar Böylece bu larvalar üzerinde bulunduğu arının hemolenfini emerler Enfeste arılarda zayıflama ve ölüm olayları görülür

Hymenoptera Takımı (Zarkanatlılar) :

Bu takımdaki artropodlar 2 çift kanada sahiptirler Zar gibi olan bu kanatlardan öndekiler arkadakilerden daha büyüktür Vücutları caput, thorax ve abdomene ayrılmıştır Ağız organelleri ısırmaya ve çiğnemeye elverişlidir Bu takımda arılar, eşekanları ve karıncalar bulunur